Του Guy Chazan
Η Annette Scharfenberg, μία από τους χιλιάδες ανθρώπους που ψήφισαν την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) στις περιφερειακές εκλογές στην ανατολική Γερμανία, είναι θυμωμένη. Και θέλει να το γνωρίζουν όλοι στο Βερολίνο. «Ήθελα να δώσω στην κυβέρνηση ένα μάθημα που δεν θα ξεχάσει», δήλωσε η 60χρονη πωλήτρια. «Να τους ξυπνήσω».
Αν αυτός ήταν ο στόχος, πέτυχε. Οι εκλογές της Κυριακής στη γενέτειρά της, το Σόνεμπεργκ, έγιναν πρωτοσέλιδο σε εθνικό επίπεδο – και προκάλεσαν μια έντονη περίοδο ψυχικής αναζήτησης σχετικά με την άνοδο του AfD.
Ο φόβος είναι ότι οι ψηφοφόροι που έρχονται αντιμέτωποι με τον πληθωρισμό, την ύφεση και την αύξηση του αριθμού των προσφύγων απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τα κυρίαρχα κόμματα ή γυρίζουν την πλάτη τους στο δημοκρατικό σύστημα της Γερμανίας συνολικά.
Ο Robert Sesselmann, ένας ντόπιος δικηγόρος, έγινε ο πρώτος πολιτικός του AfD στη Γερμανία που έγινε εκλεγμένος λάντρατ – το ισοδύναμο του επικεφαλής του νομαρχιακού συμβουλίου – κερδίζοντας το 53% των ψήφων. «Είναι ένα ορόσημο», δήλωσε στους Financial Times η Alice Weidel, η εθνική ηγέτιδα του AfD. «(Για πρώτη φορά) θα έχουμε άμεσες εξουσίες λήψης αποφάσεων».
Όπως είπε, αυτό σημαίνει ότι το κόμμα θα μπορεί να αποφασίζει αν το Σόνεμπεργκ, ένας νομός περίπου 56.000 κατοίκων στο κρατίδιο της Θουριγγίας, θα δέχεται ή όχι πρόσφυγες. «Και φυσικά θα βάλουμε ένα τέλος σε αυτό, σε όλο αυτόν τον εφιάλτη».
Για άλλους, ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν μια απόλυτη καταστροφή. «Είναι ένα προειδοποιητικό σήμα», δήλωσε η επικεφαλής των Πρασίνων Ricarda Lang, προσθέτοντας ότι το AfD αποτελεί «κίνδυνο για τη δημοκρατία».
Το AfD δημιουργήθηκε το 2013 από μια μικρή ομάδα ευρωσκεπτικιστών οικονομολόγων που αντιτίθενται στα προγράμματα διάσωσης των νότιων χωρών της ευρωζώνης. Σταδιακά μετατόπισε την προσοχή της στη μετανάστευση, υιοθετώντας έναν έντονα ξενοφοβικό και αντι-ισλαμικό τόνο, ο οποίος της απέφερε στρατιές νέων οπαδών, ιδίως στην πρώην κομμουνιστική ανατολική Γερμανία.
Η αυξανόμενη ριζοσπαστικοποίηση του κόμματος απομάκρυνε τους ψηφοφόρους του μεσαίου χώρου και το ποσοστό του μειώθηκε στις τελευταίες εθνικές εκλογές του 2021. Όμως τις τελευταίες εβδομάδες, σημειώνεται αύξηση της υποστήριξής του εν μέσω διευρυνόμενης δημόσιας δυσαρέσκειας για την κυβέρνηση του καγκελάριου Όλαφ Σολτς. Ορισμένες δημοσκοπήσεις τοποθετούν το AfD στο 20%, μπροστά από τους Σοσιαλδημοκράτες του καγκελάριου και μόνο λίγες μονάδες πίσω από το μεγαλύτερο κόμμα, την αντιπολιτευόμενη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση.
Άλλες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οδεύει να κερδίσει τρεις κρίσιμες εκλογές σε κρατίδια στην ανατολική Γερμανία το επόμενο έτος – στη Θουριγγία, τη Σαξονία και το Βρανδεμβούργο – αν και χωρίς κανένα άλλο κόμμα να είναι διατεθειμένο να συνεργαστεί μαζί του, οι πιθανότητες να αναλάβει πράγματι τα ηνία της περιφερειακής κυβέρνησης είναι σχεδόν μηδενικές.
Ο Dennis Cohen, ειδικός σε θέματα δεξιού λαϊκισμού στο Πανεπιστήμιο του Μανχάιμ, δήλωσε ότι το AfD τροφοδοτείται από το αίσθημα οικονομικής ανασφάλειας και το φόβο του κοινωνικού αποκλεισμού – φόβος που είχε υποδαυλιστεί από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την επακόλουθη αύξηση του ενεργειακού κόστους και την ύφεση. «Αυτοί οι φόβοι έγιναν πιο εμφανείς, επειδή συζητούνται πλέον συνεχώς στην πολιτική, τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία», είπε.
Μια τέτοια υπαρξιακή αγωνία δεν είναι άμεσα αισθητή στο Σόνεμπεργκ, μια γραφική πόλη που βρίσκεται κοντά στα παλιά σύνορα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας και περιβάλλεται από πυκνοφυτεμένους λόφους. Η πόλη, που κάποτε είχε το παρατσούκλι «το εργαστήριο του Αϊ-Βασίλη», ήταν για πολύ καιρό γνωστό ως κέντρο κατασκευής παιχνιδιών και εξακολουθεί να διαθέτει ένα μουσείο με λούτρινα αρκουδάκια. Τα δρομάκια της είναι γεμάτα με κομψές βίλες από κόκκινα τούβλα: ορισμένα καταστήματα κλείνουν για 2 ώρες το μεσημέρι και κάποια δεν ξανανοίγουν.
Αλλά ακόμη και το Σόνεμπεργκ δεν είναι απρόσβλητο στους ψυχρούς ανέμους που έχουν σαρώσει τη Γερμανία μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μια τοπική εταιρεία, η Elektrokeramik Sonneberg, η οποία κατασκεύαζε μονωτήρες ηλεκτρικής ενέργειας από πορσελάνη, αναγκάστηκε να κλείσει πέρυσι, θύμα της ραγδαίας αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου. Άλλες τοπικές βιομηχανίες έντασης ενέργειας, όπως η υαλουργία, υποφέρουν επίσης.
Πολλοί στο Σόνεμπεργκ ανησυχούν για μια επανάληψη της δεκαετίας του 1990, όταν οι δυνάμεις της αγοράς ήρθαν στην ανατολική Γερμανία και έκλεισαν πολλά εργοστάσια, προκαλώντας μαζική ανεργία. «Είναι ένα déjà vu για πολλούς ανθρώπους», δήλωσε ο Thomas Schwämmlein, εκδότης της Freies Wort, μιας περιφερειακής εφημερίδας. «Και οι φόβοι δεν είναι αόριστοι – είναι πολύ πραγματικοί».
Αλλά η δυσαρέσκεια έφτασε σε νέα κορύφωση στο Σόνεμπεργκ – και σε πολλές άλλες πόλεις της Γερμανίας – νωρίτερα φέτος, όταν η κυβέρνηση παρουσίασε τα σχέδιά της για τη σταδιακή κατάργηση των λεβήτων αερίου και πετρελαίου και τη μετάβαση σε αντλίες θερμότητας που τροφοδοτούνται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η πρωτοβουλία αυτή προκάλεσε διαμάχη μεταξύ των εταίρων του Σολτς στον συνασπισμό, των Πρασίνων και των Φιλελευθέρων, ενισχύοντας την αντίληψη ότι η κυβέρνηση ήταν απελπιστικά διχασμένη για τα πάντα, από τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους μέχρι τον τρόπο αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Ο Lars Klingbeil, επικεφαλής του SPD, αναγνώρισε ότι όλες αυτές οι εσωτερικές εντάσεις ευθύνονται εν μέρει για την άνοδο του AfD. «Φυσικά οι εβδομαδιαίες διαφωνίες στον συνασπισμό έχουν κάποια σχέση με αυτό», είπε. «Κάναμε την ανασφάλεια του κόσμου ακόμη χειρότερη». Αλλά «η ανασφάλεια και η οργή για τους πολιτικούς στο Βερολίνο δεν είναι λόγος για να ψηφίσει κανείς ένα ακροδεξιό κόμμα», πρόσθεσε. Το AfD «βλάπτει τη Γερμανία».
Η Weidel αναγνωρίζει ότι η απαγόρευση του λέβητα ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες για την ξαφνική αλλαγή της τύχης του AfD. «Ο κόσμος το αποκαλεί σφαγή της θέρμανσης», είπε. «Η κυβέρνηση παρεμβαίνει άμεσα στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των ανθρώπων, είναι de facto απαλλοτρίωση και ο κόσμος απλά δεν το ανέχεται».
Η Annette Scharfenberg δήλωσε ότι ο νόμος για τους λέβητες ήταν ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους ψήφισε AfD την Κυριακή. «Το θράσος τους – είναι απλά απίστευτο», είπε. «Δεν χρειάζομαι νέο λέβητα – ο δικός μου λειτουργεί πολύ καλά, ευχαριστώ, και δεν μπορούν να με αναγκάσουν να τον αντικαταστήσω».
Υπήρχαν όμως και άλλοι παράγοντες. Ο Mike, ένας φύλακας στο κεντρικό δικαστήριο του Σόνεμπεργκ, διαμαρτυρήθηκε για την τεράστια προσφυγική εισροή των τελευταίων μηνών σε εθνικό επίπεδο, η οποία, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι παρόμοια σε κλίμακα με τη μεταναστευτική κρίση της Γερμανίας το 2015-16. «Πώς θα στεγαστούν όλοι αυτοί; Ήδη δεν υπάρχουν αρκετά διαμερίσματα εδώ», είπε.
Είπε ότι ψήφισε AfD εν μέρει λόγω της αντίθεσής του στην πολιτική της κυβέρνησης για την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων των προμηθειών όπλων μεγάλης κλίμακας στο Κίεβο. «Η Γερμανία επωφελήθηκε για δεκαετίες από το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο και τώρα είναι ο εχθρός;» είπε.
Τα συνθήματα της προεκλογικής εκστρατείας του Sesselman ήταν συνήθη για το AfD – κλείσιμο των συνόρων, προστασία των γυναικών από το Ισλάμ, άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Καταφέρθηκε εναντίον των ανεμογεννητριών και υποστήριξε το ντίζελ και το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο.
Ως επικεφαλής του νομαρχιακού συμβουλίου δεν θα έχει την ευθύνη για κανένα από αυτά τα πράγματα. Όπως παραδέχτηκε την Κυριακή μπροστά σε επευφημούντες υποστηρικτές του: «Είμαι ένα πραγματικά μικρό γρανάζι στο μικρότερο νομό της Γερμανίας».
Αυτό δεν ενοχλεί τη Monika, μια συνταξιούχο από το Σόνεμπεργκ. «Ο Sesselman είναι καλός άνθρωπος και αν δεν κάνει αυτό που υποσχέθηκε, δεν είναι το τέλος του κόσμου», είπε. «Τέλος πάντων, ήταν απλώς μια διαμαρτυρία. Κανείς στο Βερολίνο δεν ενδιαφέρεται για εμάς και για το τι συμβαίνει εδώ».
