Το φθινόπωρο του 2021 η Τουρκία ζήτησε να αγοράσει 40 νέα μαχητικά αεροσκάφη F-16 από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να αναβαθμίσει 80 F-16 από τον γερασμένο στόλο της.1 Τον Οκτώβριο του 2021, κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της G20 στη Ρώμη, ο Πρόεδρος Μπάιντεν συζήτησε το αίτημα των F-16 με τον Ερντογάν και άφησε να εννοηθεί ότι το τουρκικό αίτημα θα περνούσε από την τακτική διαβούλευση για τις πωλήσεις όπλων του Κογκρέσου.2
Τον Απρίλιο του 2022, η αμερικανική κυβέρνηση φέρεται να ενημέρωσε ανεπίσημα το Κογκρέσο για την πρόθεσή της να αναβαθμίσει ορισμένα από τα υπάρχοντα F-16 της Τουρκίας και να την προμηθεύσει με βλήματα αέρος – αέρος μικρού και μεσαίου βεληνεκούς (Sidewinder AIM-9X και AMRAAM AIM-120D) συνολικού κόστους περίπου 500 εκατ. δολαρίων.3
Να σημειώσουμε ότι μεταξύ των χωρών, που ήδη προμηθεύονται ή πρόκειται να προμηθευτούν νέα ή αναβαθμισμένα F-16 Block 70/72 Viper, περιλαμβάνονται η Ελλάδα, η Ταϊβάν, η Σιγκαπούρη, η Νότια Κορέα, το Μαρόκο, το Μπαχρέιν, η Βουλγαρία, οι Φιλιππίνες και η Σλοβακία.
Σε πρόσφατη έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου, μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προτίθενται να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής του τουρκικού στόλου των F-16 προκειμένου να δώσουν τον απαιτούμενο χρόνο στην Τουρκία να αναπτύξει το εγχώριο μαχητικό αεροσκάφος 5ης γενιάς TF-X, το οποίο αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία την επόμενη δεκαετία.
Προφανώς, η Τουρκία επιδιώκει να συνεργαστεί με το Ηνωμένο Βασίλειο, συμπεριλαμβανομένων των εταιρειών BAE Systems και Rolls-Royce, για την κατασκευή του TF-X.4 Εάν κατά τη μετάβασή της στο TF-X η Τουρκία δεν καταφέρει να αποκτήσει νέα ή αναβαθμισμένα F-16, τότε, όπως άφησαν να εννοηθεί Τούρκοι αξιωματούχοι, θα εξετάσει το ενδεχόμενο αγοράς ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών Su-35 ή εναλλακτικών δυτικοευρωπαϊκών.5
Λεπτές ισορροπίες
Αν και η αμερικανική κυβέρνηση αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο για πώληση F-16 στην Τουρκία, εντούτοις ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Μπομπ Μενέντεζ παραμένει δύσπιστος, υποστηρίζοντας ότι «η Τουρκία ενεργεί αντίθετα με τα συμφέροντά μας σε πολλά ζητήματα. Νομίζω ότι η κυβέρνηση πρέπει να σταματήσει να βλέπει… το φιλόδοξο μέρος αυτού που θα θέλαμε να είναι η Τουρκία και να συνειδητοποιήσει ότι η Τουρκία βρίσκεται υπό τον Ερντογάν…».6
Ο Νόμος που εγκρίθηκε για τον Αμυντικό Προϋπολογισμό του 2023 (NDAA FY2023) περιλάμβανε μια λεπτομερή περιγραφή συγκεκριμένων δεσμεύσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι «τα F-16 δεν θα χρησιμοποιούνται από την Τουρκία για επαναλαμβανόμενες μη εξουσιοδοτημένες υπερπτήσεις στον ελληνικό εναέριο χώρο». Όμως, τον Δεκέμβριο του 2022, μια επεξηγηματική δήλωση, που συνόδευε την τελική έκδοση του NDAA FY2023, δεν περιλάμβανε τις παραπάνω δεσμεύσεις, αλλά απλώς ανέφερε ότι «πιστεύουμε πως οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δεν πρέπει να πραγματοποιούν μη εξουσιοδοτημένες υπερπτήσεις στον εναέριο χώρο άλλου συμμάχου του ΝΑΤΟ».
Λίγο αργότερα, αντιδρώντας σ’ αυτή την τροποποίηση του NDAA FY2023, ο πρόεδρος Μενέντεζ έγραψε στο Twitter: «Σε αντίθεση με ορισμένους ισχυρισμούς, ο NDAA δεν είναι νίκη για την Τουρκία. Αυτό είναι μόνο ένα από τα πολλά εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας στη Γερουσία για να ασχοληθούμε με τις πωλήσεις όπλων. Θα το ξαναπώ: Ως πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας δεν θα εγκρίνω τα F-16 για την Τουρκία έως ότου ο Ερντογάν σταματήσει τις παραβάσεις σε όλη την περιοχή».7
Το Κογκρέσο μπορεί να παρακαμφθεί
Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η άρνηση του Κογκρέσου δεν είναι νομικά δεσμευτική για την αμερικανική κυβέρνηση, ωστόσο η εκτελεστική εξουσία σέβεται ιδιαίτερα τις αποφάσεις του προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων όταν πρόκειται για μεγάλες πωλήσεις όπλων στο εξωτερικό. Αφού λάβει επίσημη ειδοποίηση για πιθανή πώληση όπλων, το Κογκρέσο έχει στη διάθεσή του μια καθορισμένη χρονική περίοδο, προκειμένου να εκδώσει ένα κοινό ψήφισμα απόρριψης, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου περί Ελέγχου Εξαγωγής Όπλων (Public Law 90-629, 82 Stat. 1320). Για τη σύμμαχο του ΝΑΤΟ Τουρκία, η προβλεπόμενη χρονική περίοδος είναι 15 ημέρες. Πάντως, ο Αμερικανός Πρόεδρος δύναται να ασκήσει βέτο σε ένα ψήφισμα απόρριψης και να παρακάμψει το Κογκρέσο.
Στις 7 Δεκεμβρίου 2022, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμενταπάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με τις πιθανές πωλήσεις F-16 στην Τουρκία. Συγκεκριμένα, δήλωσε: «Η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ. Είναι ένας σημαντικός συνεργάτης ασφαλείας. Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι οι αμυντικές μας δυνατότητες είναι ενοποιημένες και ότι η Τουρκία έχει ό,τι χρειάζεται για να αντιμετωπίσει τις σημαντικές απειλές που αντιμετωπίζει. Κανένας σύμμαχος του ΝΑΤΟ δεν έχει αντιμετωπίσει περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις στο έδαφός του από τους Τούρκους συμμάχους μας. Η συνεργασία μας στον τομέα της ασφάλειας είναι υψίστης σημασίας για εμάς…».8
Κίνητρα και αντικίνητρα
Είναι γεγονός ότι «η πώληση και η αναβάθμιση των F-16 στην Τουρκία άγεται και φέρεται μεταξύ του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών και του Κογκρέσου». Το μεν πρώτο (Στέιτ Ντιπάρτμεντ) προσφέρει το «καρότο», αφού παρουσιάζεται θετικό σε πιθανή συμφωνία πώλησης, το δε δεύτερο (Κογκρέσο) επιδεικνύει το «μαστίγιο», καθώς απαιτεί «αλλαγή συμπεριφοράς του Ερντογάν, για συγκεκριμένα θέματα κυρίως εξωτερικής πολιτικής».
Για παράδειγμα, η αμερικανική πλευρά επιθυμεί τον τερματισμό των σχέσεων συνεργασίας της Άγκυρας με τη Μόσχα, την τουρκική συναίνεση στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, τον τερματισμό των μη εξουσιοδοτημένων υπερπτήσεων των τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών στον ελληνικό εναέριο χώρο, τον τερματισμό της πρωτοφανούς επιθετικής ρητορικής του Ερντογάν και των λοιπών Τούρκων αξιωματούχων κατά της Ελλάδας, τον τερματισμό των τουρκικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στη Βόρεια Συρία και το Βόρειο Ιράκ, κ.τ.λ.
Η αμερικανική πλευρά ευελπιστεί ότι ο Ερντογάν δεν θα κερδίσει τις επόμενες προεδρικές εκλογές. Επομένως, δεν σχεδιάζει να συνάψει συμφωνία για την πώληση ή και την αναβάθμιση των F-16 μέχρι την ολοκλήρωση των τουρκικών εκλογών. Εκτιμάται ότι η συμφωνία της πώλησης των F-16 θα επιτευχθεί με τη νέα τουρκική πολιτική ηγεσία, εφόσον «το Τραπέζι των Έξι καταφέρει να αρπάξει την εξουσία από τον Ερντογάν», ενώ η ΝΑΤΟποίηση των σκανδιναβικών χωρών θα πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της επόμενης συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στη Λιθουανία (11-12 Ιουλίου 2023).
Οι παραπάνω εκτιμήσεις φαίνεται να επιβεβαιώνονται και από το αποτέλεσμα της πρόσφατης επίσκεψης Τσαβούσογλου στην Ουάσιγκτον, όπου ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών και ο Αμερικανός ομόλογός του Άντονι Μπλίνκεν δεν έδωσαν ούτε καν κοινή συνέντευξη Τύπου. Συζήτησαν για την ανάγκη ενίσχυσης της αμερικανο-τουρκικής αμυντικής συνεργασίας, αλλά δεν κατέληξαν στην πολυπόθητη για την Τουρκία συμφωνία πώλησης ή αναβάθμισης των F-16.
Το μόνο θετικό στις βαλίτσες του Τσαβούσογλου ήταν η δήλωση του εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι «οι υπάρχουσες κυρώσεις δεν επηρεάζουν την πώληση F-16 στην Τουρκία». Και μάλλον «οι Αμερικανοί ξέχασαν να διευκρινίσουν ότι η συμφωνία θα επιτευχθεί μετά τις εκλογές, με τη νέα τουρκική πολιτική ηγεσία», εφόσον ο Ερντογάν απολέσει την εξουσία.
1. Grant Rumley & Soner Cagaptay, Washington Institute for Near East Policy, “Turkey’s F-16 Request May Not Stave Off the Inevitable”, October 28, 2021
2. Reuters, “Biden talks F-16s, raises human rights in meeting with Turkey’s Erdogan”, October 31, 2021
3. Wall Street Journal, Jared Malsin, “Biden Administration Asks Congress to Approve New Weapons Deal with Turkey”, May 11, 2022
4. Burak Ege Bekdil, Defense News, “Russian invasion of Ukraine is reviving Euro-Turkish fighter efforts”, March 9, 2022
5. Daily Sabah, “Türkiye signals it may turn to Russia if US blocks F-16 jet sales”, September 9, 2022
6. Bryant Harris, Defense News, “Congress signals openness to Turkey F-16 sale amid Ukraine cooperation”, May 4, 2022
7. Twitter, Senate Foreign Relations Committee, December 7, 2022–10:57 AM, at https://twitter.com/SFRCdems/status/1600519759493304321
8. State Department Press Briefing, December 7, 2022
