Δραματική προειδοποίηση απευθύνει για άλλη μία φορά, μέσω του Economist, ο εξέχων διπλωματής Henry Kissinger, εκφράζοντας σκέψεις που κάλλιστα θα μπορούσαν να αποτελέσουν περιεχόμενο ενός εγχειριδίου υπό τον τίτλο «Πώς να αποφύγετε τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Όπως λέει, ζούμε σε έναν κόσμο πρωτόγνωρης καταστροφικότητας και για αυτό ειδικά οι ηγέτες του κόσμου πρέπει να γρηγορούν, αντί να ησυχάζουν, ενώ περαιτέρω αναλύει τους λόγους για τους οποίους η παγκόσμια κοινότητα έχει ανάγκη την Κίνα και τη Ρωσία, ώστε να υπάρξει μια στιβαρή αρχιτεκτονική ασφαλείας.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τον Economist, στο Πεκίνο έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Αμερική θα κάνει τα πάντα για να κρατήσει την Κίνα «κάτω»…
Από την άλλη, στην Ουάσιγκτον είναι ανένδοτοι: η Κίνα θέλει να υποκαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ηγέτιδα δύναμη.
Αλλά για μια ανάλυση αυτού του εντεινόμενου ανταγωνισμού -και ένα σχέδιο για να αποφευχθεί η πρόκληση πολέμου μεταξύ υπερδυνάμεων- πρέπει να επισκεφτείτε τον 33ο όροφο ενός κτιρίου Art Deco στο κέντρο του Μανχάταν, το γραφείο του Henry Kissinger, επισημαίνει ο Economist.
Και οι δύο πλευρές έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι η έτερη αντιπροσωπεύει στρατηγικό κίνδυνο», αναφέρει.
«Είμαστε μάρτυρες μιας οξείας αντιπαράθεσης μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων».
Στα τέλη Απριλίου, ο Economist είχε μιλήσει στον κ. Kissinger για περισσότερες από οκτώ ώρες σχετικά με το πώς μπορεί να αποτραπεί ένας πόλεμος μεταξύ Κίνας και Αμερικής.
Αυτές τις μέρες είναι σκυμμένος και περπατάει με δυσκολία, αλλά το μυαλό του είναι ξυράφι.
Καθώς σκέφτεται τα επόμενα δύο βιβλία του, σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη (ai) και τη φύση των συμμαχιών, εξακολουθεί να ενδιαφέρεται περισσότερο για το μέλλον παρά για το παρελθόν.
Ανησυχεί για τον εντεινόμενο ανταγωνισμό της Κίνας και της Αμερικής.
Και παρά το ότι η σκιά της Ρωσίας πέφτει βαριά λόγω Ουκρανίας, φοβάται πως η τεχνητή νοημοσύνη θα υπερτροφοδοτήσει τον σινο-αμερικανικό ανταγωνισμό.
Σε όλο τον κόσμο, η ισορροπία δυνάμεων και η τεχνολογική βάση του πολέμου αλλάζουν τόσο γρήγορα και με τόσο πολλούς τρόπους που οι χώρες στερούνται οποιασδήποτε σταθερής αρχής βάσει της οποίας θα μπορέσουν να εγκαθιδρύσουν την τάξη.
«Βρισκόμαστε στην κλασική κατάσταση που βρισκόμασταν πριν από τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο», λέει, «όπου καμία πλευρά δεν έχει μεγάλα περιθώρια παραχώρησης και στην οποία οποιαδήποτε διαταραχή της ισορροπίας μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες».
«Μελετήστε λίγο περισσότερο τον πόλεμο»
Ο κ. Kissinger χαρακτηρίζεται από πολλούς ως φιλοπόλεμος για τη συμμετοχή και τον ρόλο του στην κρίση του Βιετνάμ, αλλά ο ίδιος θεωρεί ότι η αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ μεγάλων δυνάμεων είναι το έργο της ζωής του.
Αφού είδε τη σφαγή που προκάλεσε η ναζιστική Γερμανία και βίωσε τη δολοφονία 13 στενών συγγενών στο Ολοκαύτωμα, πείστηκε ότι ο μοναδικός τρόπος για να αποφευχθεί μια καταστροφική σύγκρουση είναι η σκληροπυρηνική διπλωματία – ιδανικά ενισχυμένη από κοινές αξίες.
«Αυτό είναι το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί», λέει.
«Και πιστεύω ότι έχω περάσει τη ζωή μου προσπαθώντας να το αντιμετωπίσω».
Κατά την άποψή του, η μοίρα της ανθρωπότητας εξαρτάται από το αν η Αμερική και η Κίνα μπορούν να συνεννοηθούν.
Πιστεύει ότι η ταχεία πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης, ειδικότερα, τους αφήνει μόλις πέντε έως δέκα χρόνια για να βρουν έναν τρόπο.
Πέρα από τα παραπάνω, ο κ. Kissinger επιφυλάσσει μερικές συμβουλές στους επίδοξους ηγέτες: «Προσδιορίστε πού βρίσκεστε. Ασπλάχνως».
Υπό αυτό το πνεύμα, το σημείο εκκίνησης για την αποφυγή του πολέμου είναι να αναλυθεί η αυξανόμενη ανησυχία της Κίνας.
Παρά τη φήμη του ότι είναι συμφιλιωτικός σε ό,τι αφορά την κυβέρνηση του Πεκίνου, αναγνωρίζει ότι πολλοί Κινέζοι στοχαστές πιστεύουν ότι η Αμερική βρίσκεται σε παρακμή και ότι, «επομένως, προϊόντος του χρόνου, τελικά θα μας υποκαταστήσουν».
Πιστεύει ότι η ηγεσία της Κίνας αγανακτεί με το αφήγημα των δυτικών πολιτικών για μια παγκόσμια τάξη βασισμένη σε κανόνες, όταν αυτό που πραγματικά εννοούν είναι οι κανόνες της Αμερικής και η τάξη της Αμερικής.
Οι κυβερνώντες της Κίνας προσβάλλονται από αυτό που θεωρούν «συγκαταβατικό παζάρι που προσφέρει η Δύση», για την παραχώρηση προνομίων στη Χώρα του Δράκου.
Πράγματι, κάποιοι στην Κίνα υποψιάζονται ότι η Αμερική δεν θα την αντιμετωπίσει ποτέ ως ισότιμη και ότι είναι ανόητο να το φανταζόμαστε.
Ωστόσο, ο κ. Αμερικανός διπλωμάτης προειδοποιεί πως δεν πρέπει να υπάρξει παρερμηνεία των φιλοδοξιών της Κίνας.
Στην Ουάσιγκτον λένε ότι «η Κίνα θέλει την παγκόσμια κυριαρχία…
Η απάντηση είναι ότι [στην Κίνα] θέλουν να είναι ισχυροί.
Δεν επιθυμούν την παγκόσμια κυριαρχία με τη χιτλερική έννοια.
Δεν σκέφτονται ούτε έχουν σκεφτεί ποτέ έτσι την παγκόσμια τάξη.
Στη ναζιστική Γερμανία ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος γιατί τον χρειαζόταν ο Hittler», εκτιμά ο Κissinger, αλλά η Κίνα είναι διαφορετική.
Ο Κissinger εκτιμά πως το κινεζικό σύστημα προσιδιάζει περισσότερο στον κουμφουκιανισμό παρά στον μαρξισμό.
Αυτό διδάσκει στους Κινέζους ηγέτες να αποκτούν τη μέγιστη δύναμη που μπορεί να έχει η χώρα τους και να επιδιώκουν να τους σέβονται για τα επιτεύγματά τους.
Οι Κινέζοι ηγέτες θέλουν να αναγνωριστούν ως οι τελικοί κριτές και αποφασίζοντες του διεθνούς συστήματος των συμφερόντων τους.
Αλλά «πιστεύω ότι έγκειται στην ικανότητά μας να αποτρέψουμε έναν πόλεμο με συνδυασμό διπλωματίας και βίας.
Πρέπει να καθιερώσουμε έναν μόνιμο διάλογο με την Κίνα, ώστε να βρεθεί ένας τρόπος ισορροπίας μεταξύ των δύο δυνάμεων».
Η Κίνα «προσπαθεί να παίξει παγκόσμιο ρόλο.
Πρέπει να αξιολογούμε σε κάθε σημείο εάν οι αντιλήψεις ενός στρατηγικού ρόλου είναι συμβατές.
Εάν δεν είναι, τότε θα τεθεί το ζήτημα της βίας.
Είναι δυνατόν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες να συνυπάρχουν χωρίς την απειλή ενός ολοκληρωτικού πολέμου μεταξύ τους; Σκέφτηκα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι [είναι].
Αλλά η επιτυχία δεν είναι εγγυημένη.
Και επομένως, πρέπει να είμαστε αρκετά δυνατοί στρατιωτικά για να διαχειριστούμε την αποτυχία.
Η μεγάλη δοκιμασία θα είναι το πώς θα συμπεριφερθούν η Κίνα και η Αμερική στην Ταϊβάν.
Όποτε ο Nixon έθετε ένα συγκεκριμένο θέμα, ο Μάο έλεγε: “Είμαι φιλόσοφος.
Δεν ασχολούμαι με αυτά τα θέματα.
Αφήστε τον Zhou [Enlai] και τον Kissinger να τα συζητήσουν αυτά.
Όταν όμως ήρθε η ώρα για την Ταϊβάν, ήταν ξεκάθαρος.
Είναι ένα σωρό αντεπαναστάτες.
Δεν τους χρειαζόμαστε τώρα.
Μπορούμε να περιμένουμε 100 χρόνια.
Κάποτε όμως θα τους αναζητήσουμε».
O κ. Kissinger πιστεύει ότι η συνεννόηση που σφυρηλατήθηκε μεταξύ Nixon και Mao ανετράπη από τον Donald Trump.
«Ήθελε να διογκώσει τη σκληρή του εικόνα στρεφόμενος κατά της Κίνας με αφορμή το εμπόριο.
Η κυβέρνηση Biden ακολούθησε το παράδειγμα του κ. Trump, αλλά με φιλελεύθερη ρητορική.
Σε κάθε περίπτωση, ο Kissinger δεν θα είχε επιλέξει αυτόν τον δρόμο σε σχέση με την Ταϊβάν, επειδή ένας πόλεμος ουκρανικού τύπου θα κατέστρεφε το νησί αλλά και την παγκόσμια οικονομία.
Ο πόλεμος θα μπορούσε επίσης να καθυστερήσει την Κίνα στο εσωτερικό – κάτι που αποτελεί τον μεγαλύτερο φόβο των ηγετών.
Βέβαια, ο φόβος του πολέμου καλλιεργεί έδαφος για ελπίδα.
Το πρόβλημα είναι ότι καμία πλευρά δεν έχει πολλά περιθώρια να κάνει παραχωρήσεις.
Κάθε Κινέζος ηγέτης έχει επιβεβαιώσει τη σύνδεση της χώρας του με την Ταϊβάν.
Ταυτόχρονα, ωστόσο, «όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα τώρα, δεν είναι απλό για τις Ηνωμένες Πολιτείες να εγκαταλείψουν την Ταϊβάν χωρίς να υπονομεύσουν τη θέση τους αλλού».
Μη λάτρης των γραφειοκρατιών
Μη ων λάτρης των γραφειοκρατιών, ο Kissinger θα ήθελε να δει τα μέλη μιας μικρής ομάδας συμβούλων, με εύκολη μεταξύ τους επικοινωνία, να συνεργάζονται σιωπηρά.
Καμία πλευρά δεν θα μετέβαλε θεμελιωδώς τη θέση της για την Ταϊβάν, αλλά η Αμερική θα επεδίωκε να μην τροφοδοτήσει την υποψία ότι υποστηρίζει την ανεξαρτησία του νησιού.
Η δεύτερη συμβουλή του Kissinger προς τους επίδοξους ηγέτες είναι: «Καθορίστε στόχους που μπορούν να βρουν υποστηριχτές.
Βρείτε μέσα, περιγράψιμα μέσα, για την επίτευξη αυτών των στόχων».
Η Ταϊβάν θα ήταν μόνο η πρώτη από τις πολλές περιοχές όπου οι υπερδυνάμεις θα μπορούσαν να βρουν κοινό έδαφος για να ενισχύσουν την παγκόσμια σταθερότητα.
Όσον αφορά την οικονομία, ο κίνδυνος είναι ότι η εμπορική ατζέντα σκιάζεται από γεράκια που δεν είναι πρόθυμα να δώσουν στην Κίνα κανένα περιθώριο ανάπτυξης.
«Εάν η Αμερική επιδιώκει να συζήσει με την Κίνα, δεν πρέπει να στοχεύει στην αλλαγή καθεστώτος.
Σε κάθε διπλωματία σταθερότητας, πρέπει να υπάρχει κάποιο στοιχείο του κόσμου του 19ου αιώνα.
Και ο κόσμος του 19ου αιώνα βασίστηκε στην πρόταση ότι η ύπαρξη των κρατών που τον αμφισβητούσαν δεν ήταν υπό αμφισβήτηση».
Μερικοί Αμερικανοί πιστεύουν ότι μια ηττημένη Κίνα θα γινόταν δημοκρατική και ειρηνική.
Ωστόσο, όσο κι αν ο κ. Kissinger θα προτιμούσε η Κίνα να είναι δημοκρατική, δεν βλέπει ανάλογο προηγούμενο.
Πιθανότατα, μια κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος θα οδηγούσε σε εμφύλιο.
Δεν είναι προς το συμφέρον μας να οδηγήσουμε την Κίνα στη διάλυση, λέει.
Αντί να την υποσκάπτει, η Αμερική θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι η Κίνα έχει συμφέροντα.
Ένα καλό παράδειγμα είναι η Ουκρανία.
Ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping, επικοινώνησε πρόσφατα με τον Volodymyr Zelensky, τον Ουκρανό ομόλογό του, για πρώτη φορά μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους – μια χειρονομία που είχε σχεδιαστεί για να καθησυχάσει τους Ευρωπαίους, οι οποίοι παραπονούνταν ότι η Κίνα είναι πολύ κοντά στη Ρωσία.
Αντίθετα, ο κ. Kissinger το βλέπει ως μια δήλωση σοβαρής πρόθεσης που θα περιπλέξει τη διπλωματία γύρω από τον πόλεμο, αλλά που μπορεί επίσης να δημιουργήσει ακριβώς το είδος της ευκαιρίας για την οικοδόμηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης των υπερδυνάμεων.
Για τον Putin
Ο Kissinger ξεκινά την ανάλυσή του καταδικάζοντας τον πρόεδρο της Ρωσίας, Vladimir Putin.
«Ήταν σίγουρα ένα καταστροφικό λάθος κρίσης από τον Putin» λέει.
Αλλά η Δύση έχει ευθύνες.
Πίστευα και πιστεύω ότι η απόφαση να αφήσουμε ανοιχτή την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ήταν πολύ λάθος.
Ήταν αποσταθεροποιητική, διότι η υπόσχεση προστασίας εκ μέρους του ΝΑΤΟ άνευ σχεδίου άφησε την Ουκρανία ανεπαρκώς αμυνόμενη.
Καθήκον μας τώρα είναι να τερματιστεί ο πόλεμος, χωρίς να υπάρξει βάση για τον επόμενο γύρο σύγκρουσης.
Ο Kissinger λέει πως σε οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός η Ρωσία θα επιδιώξει να διατηρήσει τη Σεβαστούπολη (τη μεγαλύτερη πόλη στην Κριμαία και την κύρια ναυτική βάση της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα), τουλάχιστον.
Μια διευθέτηση, στην οποία η Ρωσία θα χάσει κάποια κέρδη αλλά θα διατηρεί άλλα, θα μπορούσε να αφήσει δυσαρεστημένη τόσο τη Ρωσία όσο την Ουκρανία.
Κατά την άποψή του, αυτή είναι μια συνταγή για μελλοντική αντιπαράθεση.
Αυτό που κάνουν οι Ευρωπαίοι είναι, κατά την άποψή μου, τρελά επικίνδυνο», λέει.
«Λένε: “Δεν τους θέλουμε στο ΝΑΤΟ, γιατί είναι πολύ ριψοκίνδυνοι.
Επομένως, θα τους οπλίσουμε και θα τους δώσουμε τα πιο προηγμένα όπλα”.
Το συμπέρασμά είναι ξεκάθαρο: “Έχουμε οπλίσει την Ουκρανία σε σημείο τέτοιο που είναι η καλύτερα οπλισμένη χώρα αλλά με τη λιγότερο στρατηγικά έμπειρη ηγεσία στην Ευρώπη”».
Για την εγκαθίδρυση μιας διαρκούς ειρήνης στην Ευρώπη απαιτείται η Δύση να κάνει δύο άλματα φαντασίας.
Το πρώτο είναι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ως μέσο περιορισμού και προστασίας της.
Το δεύτερο είναι η Ευρώπη να σχεδιάσει μια προσέγγιση με τη Ρωσία, ως τρόπο εγκαθίδρυσης σταθερών ανατολικών συνόρων.
Με την Κίνα να συμμετέχει, ως σύμμαχος της Ρωσίας και αντίπαλος του ΝΑΤΟ, το έργο θα γίνει ακόμη πιο δύσκολο.
Η Κίνα έχει συμφέρον να δει τη Ρωσία να βγαίνει ανέπαφη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς μια κατάρρευση της Μόσχας θα δημιουργήσει ένα κενό εξουσίας στην Κεντρική Ασία, με το κίνδυνο για διαρκείς εμφυλίους τύπου Συρίας να εκτοξεύεται.
Το τηλεφώνημα του Xi προς τον Zelensky μπορεί να αποτελέσει προάγγελο διαμεσολάβησης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Σημειώνεται πως ως ένας από τους αρχιτέκτονες της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στην Κίνα, αμφιβάλλει ότι η Κίνα και η Ρωσία μπορούν να συνεργαστούν καλά.
«Διατηρούν μια αμοιβαία καχυποψία, έχουν μια ενστικτώδη δυσπιστία ο ένας για τον άλλον.
Δεν έχω συναντήσει ποτέ Ρώσο ηγέτη που να είπε κάτι καλό για την Κίνα.
Και δεν έχω συναντήσει ποτέ έναν Κινέζο ηγέτη που να είπε κάτι καλό για τη Ρωσία.
Δεν είναι φυσικοί σύμμαχοι.
Οι Κινέζοι ανακατεύονται στον πόλεμο της Ουκρανίας προασπιζόμενοι τα δικά τους συμφέροντα.
Αν και αρνούνται να υποστηρίξουν την καταστροφή της Ρωσίας, αναγνωρίζουν ότι η Ουκρανία πρέπει να παραμείνει ανεξάρτητη και απευθύνει προειδοποιήσεις κατά της χρήσης πυρηνικών όπλων.
Μπορεί ακόμη και να αποδεχτούν την επιθυμία της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Η Κίνα το κάνει αυτό, εν μέρει, επειδή δεν θέλει να συγκρουστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Δημιουργούν τη δική τους παγκόσμια τάξη πραγμάτων, στο μέτρο που μπορούν».
«[Ζούμε] σε έναν κόσμο καταστροφικότητας άνευ προηγουμένου», προειδοποιεί ο Kissinger.
Στο παρελθόν δεν ήταν ποτέ δυνατό να καταστρέψει κάποιος όλους τους αντιπάλους του, λόγω των περιορισμών της γεωγραφίας.
[Τώρα] δεν υπάρχουν περιορισμοί. Κάθε αντίπαλος είναι 100% ευάλωτος.
Ως εκ τούτου, η Κίνα και η Αμερική θα πρέπει να αξιοποιήσουν τη δύναμή τους, ως έναν βαθμό, ως αποτρεπτικό.
Για Ινδία… Ιαπωνία
Η Ινδία είναι ένα ουσιαστικό αντίβαρο στην αυξανόμενη δύναμη της Κίνας.
Ωστόσο, δυστυχώς, στη χώρα επιδεινώνονται η θρησκευτική μισαλλοδοξίας, η δικαστική προκατάληψη και η φίμωση του Τύπου.
Η Ιαπωνία είναι άλλη περίπτωση.
Κάνει κινήσεις για να εξασφαλίσει πυρηνικά όπλα.
Με το μάτι στραμμένο στους διπλωματικούς ελιγμούς που βοήθησαν στη διατήρηση της ειρήνης στον 19ο αιώνα, σκέφτεται στρατηγικά την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία και για αυτό επιδιώκει βοήθεια από Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ.
Η δύναμη των ηγετών…
Η ηγεσία έχει σημασία, λέει ο Kissinger.
Ο Franklin D. Roosevelt ήταν αρκετά διορατικός ώστε να προετοιμάσει μια απομονωμένη Αμερική για τον αναπόφευκτο πόλεμο ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα.
Ο Charles de Gaulle έδωσε στη Γαλλία ένα όραμα και πίστη για το μέλλον.
Ο John F. Kennedy ενέπνευσε μια γενιά…
Ο Otto von Bismarck δημιούργησε τη σημερινή Γερμανία και κυβέρνησε με επιδεξιότητα και αυτοσυγκράτηση.
Η ηγεσία αντανακλά την πολιτική κουλτούρα μιας χώρας.
Ο Kissinger, όπως πολλοί Ρεπουμπλικάνοι, ανησυχεί ότι η εκπαίδευση εστιάζει στις πιο σκοτεινές στιγμές…
«Για να αποκτήσετε μια στρατηγική άποψη χρειάζεται πίστη στη χώρα σας», λέει.
Η κοινή αντίληψη για την αξία της Αμερικής έχει χαθεί.
«Και τα Μέσα Ενημέρωσης έχουν ευθύνη.
Τότε με τρέλαιναν. Αλλά αυτό ήταν μέρος του παιχνιδιού, δεν ήταν άδικοι».
Και οι σημερινοί πολικοί είναι αδύναμοι…
O Biden και ο Trump είναι εξαιρετικά τοξικοί, έχουν οδηγήσει [την εχθρότητα] στην κορυφή.
Δεν νομίζω ότι ο Biden μπορεί να δώσει την έμπνευση και ελπίζω οι Ρεπουμπλικανοί να βρουν κάποιον καλύτερο από τον Trump.
Η Αμερική χρειάζεται απεγνωσμένα μακροπρόθεσμη στρατηγική σκέψη, πιστεύει. «Αυτή είναι η μεγάλη μας πρόκληση στην οποία πρέπει να ανταποκριθούμε.
Αν δεν το κάνουμε, οι προβλέψεις της αποτυχίας θα αποδειχθούν αληθινές.
Πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια παγκόσμια τάξη με βάση κανόνες στους οποίους θα μπορούσαν να ενταχθούν η Ευρώπη, η Κίνα και η Ινδία.
Αυτό είναι το καθήκον των ηγετών των σημερινών υπερδυνάμεων.
Ο Κant είπε κάποτε ότι η ειρήνη θα επέλθει είτε μέσω της ανθρώπινης κατανόησης είτε μέσω κάποιας καταστροφής.
Οι παγκόσμιοι ηγέτες φέρουν βαριά ευθύνη».
