Οι παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς
Του Martin Wolf
Τι ήλπιζε να πετύχει η Χαμάς με την επίθεσή της στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου; Η απάντηση ήταν ότι οπωσδήποτε θα βάλει φωτιά στην περιοχή. Πιο στενά, έχει προκαλέσει την απάντηση που βλέπουμε, με αναπόφευκτες επιπτώσεις για την παγκόσμια φήμη του Ισραήλ και για τις προοπτικές ειρήνευσης στην περιοχή. Η στρατηγική, με άλλα λόγια, είναι να κάνει τους ανθρώπους της Γάζας μάρτυρες σε έναν μεγαλύτερο αγώνα.
Δυστυχώς, αυτό είναι αποτελεσματικό.
Ο τρόπος με τον οποίο θα εκτυλιχθεί αυτό θα έχει επιπτώσεις στις ανθρώπινες ζωές, στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων και ίσως και στην παγκόσμια ειρήνη. Αλλά θα έχει επίσης επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία, η οποία έχει πληγεί από μια σειρά σοκ τα τελευταία τέσσερα χρόνια: την Covid-19, τον μετά-Covid πληθωρισμό, τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και τώρα αυτό. Πόσο μεγάλο σοκ θα αποδειχθεί, λοιπόν, πως είναι αυτή η τελευταία φρίκη;
Αυτό δεν είναι απλώς ζήτημα χρημάτων. Σύμφωνα με ένα κεφάλαιο «ειδικής επικέντρωσης» στην πιο πρόσφατη Πρόβλεψη για τις Αγορές Εμπορευμάτων της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναφορικά με τις «δυνητικές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της σύρραξης στη Μέση Ανατολή», ο αριθμός των ανθρώπων που υφίστανται σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια εκτινάχθηκε κατά περισσότερο από 200 εκατομμύρια μεταξύ του 2019 και του 2021.
Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος πρέπει να το έχει κάνει αυτό σημαντικά χειρότερο, αν και ακόμα δεν υπάρχουν δεδομένα. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην άμεση επίπτωση που έχει στις τιμές τροφίμων και εν μέρει στις υψηλότερες τιμές ενέργειας. Ένα ακόμα μεγάλο άλμα στις τιμές ενέργειας θα το έκανε ακόμα χειρότερο.
Πόσο μεγάλες, λοιπόν, μπορεί να είναι οι επιπτώσεις; Αυτό εξαρτάται από την απάντηση σε δύο περαιτέρω ερωτήματα. Πόσο σοβαρά και πόσο μακριά μπορεί να εξαπλωθούν οι πολιτικές επιπτώσεις του πολέμου; Επιπλέον, ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, σε μεγάλο βαθμό (αλλά όχι αποκλειστικά) μέσω των αγορών ενέργειας;
Ευτυχώς, ο Gideon Rachman απάντησε πρόσφατα στο πρώτο ερώτημα. Μας υπενθυμίζει ότι ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ξεκίνησε ως σύγκρουση μεταξύ της Αυστρίας και της Σερβίας, αμφότερες σύμμαχοι μεγαλύτερων δυνάμεων.
Σε αυτή την περίπτωση, το Ισραήλ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πληρεξούσιος των ΗΠΑ και η Χαμάς και η Χεζμπολάχ ως πληρεξούσιοι του Ιράν (το οποίο μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι πληρεξούσιος της Ρωσίας ή ακόμη και της Κίνας). Μια αλυσίδα καταστροφικών γεγονότων θα μπορούσε, σημειώνει, να εξαπλωθεί στον ίδιο τον Κόλπο. Θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει σε σύγκρουση μεταξύ των υπερδυνάμεων. Επιπλέον, μπορούμε να προσθέσουμε, τα καθεστώτα της περιοχής θα μπορούσαν να αποσταθεροποιηθούν από τη λαϊκή οργή για την αποτυχία να βοηθήσουν τη Γάζα. Αξίζει να θυμηθούμε ότι το εξαιρετικά επιζήμιο πετρελαϊκό εμπάργκο του 1973 δεν ήταν άμεσο αποτέλεσμα του πολέμου, αλλά μια πολιτική αντίδραση των Αράβων πετρελαιοπαραγωγών.
Αν ο πόλεμος εξαπλωνόταν, θα είχε σημασία; Ναι, σίγουρα. Η περιοχή είναι μακράν ο σημαντικότερος παραγωγός ενέργειας στον κόσμο: σύμφωνα με τη Στατιστική Επισκόπηση της Παγκόσμιας Ενέργειας του 2023, περιέχει το 48% των παγκόσμιων αποδεδειγμένων αποθεμάτων και παρήγαγε το 33% του παγκόσμιου πετρελαίου το 2022.
Επιπλέον, σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας των ΗΠΑ, το ένα πέμπτο της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου πέρασε το 2018 από τα Στενά του Ορμούζ. Πρόκειται για το σημείο «ασφυξίας» του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού.
Η Παγκόσμια Τράπεζα σημειώνει επίσης ότι τα ενεργειακά σοκ του παρελθόντος είχαν σημαντικό κόστος. Η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990 αύξησε τις μέσες τιμές του πετρελαίου τρεις μήνες μετά κατά 105%, το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου του 1973-74 τις αύξησε κατά 52% και η ιρανική επανάσταση του 1978 τις ανέβασε κατά 48%.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, οι επιπτώσεις στις τιμές του πετρελαίου από τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ και τον πόλεμο στη Γάζα ήταν μέτριες. Σε πραγματικούς όρους, οι τιμές του πετρελαίου τον Σεπτέμβριο ήταν κοντά στη μέση τιμή τους από το 1970.
Συνολικά, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν πολλά δραματικά στοιχεία. Επιπλέον, προσθέτει η έκθεση, το πετρέλαιο έχει γίνει λιγότερο σημαντικό και οι αγορές πετρελαίου λιγότερο ευάλωτες από τη δεκαετία του 1970: η ένταση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου έχει μειωθεί κατά σχεδόν 60% από τότε· οι πηγές εφοδιασμού έχουν επίσης διαφοροποιηθεί· τα στρατηγικά αποθέματα είναι μεγαλύτερα· και η δημιουργία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας έχει βελτιώσει τον συντονισμό.
Παρ’ όλα αυτά, το πετρέλαιο παραμένει ένα ζωτικής σημασίας καύσιμο για τις μεταφορές. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο από τον Κόλπο αποτελεί επίσης σημαντικό μέρος του παγκόσμιου εφοδιασμού σε φυσικό αέριο. Μεγάλες διαταραχές στις προμήθειες αυτές θα είχαν ισχυρό αντίκτυπο στις τιμές της ενέργειας, στην παγκόσμια παραγωγή και στο συνολικό επίπεδο τιμών, ιδίως στα τρόφιμα.
Η τράπεζα προβλέπει σενάρια με μικρές, μεσαίες και μεγάλες διαταραχές στον εφοδιασμό: το πρώτο θα μείωνε, όπως υποθέτει, την προσφορά κατά 2 εκατ. βαρέλια ημερησίως (περίπου 2% της παγκόσμιας προσφοράς), το δεύτερο θα τη μείωνε κατά 3-5 εκατ. βαρέλια ημερησίως και το τελευταίο θα τη μείωνε κατά 6-8 εκατ. βαρέλια ημερησίως.
Οι αντίστοιχες τιμές του πετρελαίου εκτιμώνται σε 93-102 δολάρια, 109-121 δολάρια και 141-157 δολάρια, αντίστοιχα. Το τελευταίο θα έφερνε τις πραγματικές τιμές προς τις ιστορικές τους κορυφές. Εάν έκλειναν τα Στενά, τα αποτελέσματα θα ήταν πολύ χειρότερα. Βρισκόμαστε ακόμη στην εποχή των ορυκτών καυσίμων. Μια σύγκρουση στη μεγαλύτερη περιοχή προμήθειας πετρελαίου στον κόσμο θα μπορούσε να είναι πολύ επιζήμια.
Ο καλύτερος τρόπος για να το σκεφτούμε αυτό είναι να τονίσουμε την αβεβαιότητα. Η μεγάλη πιθανότητα είναι ότι η σύγκρουση θα περιοριστεί. Αν είναι έτσι, οι οικονομικές επιπτώσεις θα παραμείνουν ασήμαντες.
Είναι όμως πιθανό να εξαπλωθεί και έτσι να γίνει πολύ πιο σοβαρή. Οι εμφύλιες ταραχές μπορεί επίσης να αναγκάσουν τις κυβερνήσεις της περιοχής να εξετάσουν το ενδεχόμενο εμπάργκο. Η Χαμάς μπορεί να επιθυμεί να φλέγεται η περιοχή. Αλλά αυτό σίγουρα δεν θα είναι προς το συμφέρον των δισεκατομμυρίων ανθρώπων που θέλουν να συνεχίσουν τη ζωή τους όσο καλύτερα μπορούν. Εναπόκειται στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην περιοχή και εκτός αυτής να αποφύγουν τα λάθη που αποδείχθηκαν καταστροφικά στο παρελθόν.
Αυτή τη στιγμή, το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα κάνει το Ισραήλ. Καταλαβαίνω την οργή που νιώθουν οι Ισραηλινοί για την κτηνώδη επίθεση και την αποφασιστικότητά τους να εξαλείψουν τη Χαμάς. Είναι, όμως, αυτό εφικτό με στρατιωτικά μέσα; Ποιο είναι το πολιτικό τους τελικό παιχνίδι; Ποια είναι η στρατηγική για την επίτευξη κάποιου είδους διακανονισμού με τους Παλαιστίνιους, εάν υπάρχει κιόλας;
Πάνω από όλα, πόσο συνετό θα είναι να καταλήξουν να συμπεριφέρονται όπως ακριβώς επιθυμούσε προφανώς η Χαμάς;
