Του Νικόλα Ζώη
Μπήκαν λοιπόν οι Σπαρτιάτες στη Βουλή, με την υποστήριξη του έγκλειστου Ηλία Κασιδιάρη, και έκτοτε στη δεξιά άκρη της πολιτικής θεατρικής σκηνής συναντά κανείς «φροντιστηριακά» είδη, όπως ασπίδες με τη φράση «Μολών λαβέ», αιματοβαμμένα ξίφη, κόπιες της ταινίας «300» και βέβαια περικεφαλαίες. Πώς ακριβώς όμως κατέληξαν εκεί όλα αυτά; Και πόση σχέση έχουν με την αρχαία Σπάρτη;
Μια απάντηση βρίσκεται στην πρόσληψη της αρχαίας πελοποννησιακής πόλης από τον νεότερο δυτικό πολιτισμό. «Από την Αναγέννηση έως τον 18ο αιώνα, διάφοροι στοχαστές, συγγραφείς κ.ά. έβλεπαν τη Σπάρτη κυρίως θετικά, σαν μια πρότυπη αρχαιοελληνική πόλη της οποίας οι πρακτικές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και στη νεότερη εποχή», λέει ο Βρετανός Στίβεν Χόντκινσον, ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, αλλά και επίτιμος δημότης Σπάρτης.
«Οι αρετές της», συνεχίζει, «περιλάμβαναν την πολιτική σταθερότητα, τους δίκαιους νόμους, την περιφρόνηση του πλούτου και την υποτιθέμενη ισότητα στη γαιοκτησία, η οποία όμως δεν ίσχυε στα αλήθεια: ήταν μέρος ενός αρχαίου αντικατοπτρισμού. Σε κάθε περίπτωση, η πρώιμη νεωτερική Ευρώπη θαύμαζε τον τρόπο που το ατομικό συμφέρον υποτασσόταν στο κοινό καλό της αρχαίας Σπάρτης. Η στρατιωτική ισχύς της ασκούσε επίσης γοητεία, αλλά σαν μια αρετή ανάμεσα σε πολλές».
Μετά την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση τα πράγματα άλλαξαν. Η σταθερότητα, η περιφρόνηση του πλούτου, η στρατιωτική ισχύς, λέει ο καθηγητής, «ακούγονταν παράφωνες σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν από την άνοδο του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας, του ατομικού πνεύματος, του βιομηχανικού καπιταλισμού και των ταχέων πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών μεταβολών». Ετσι, η Σπάρτη άρχισε να συνδέεται με κοινωνίες αγροτικές και μιλιταριστικές, όπως η Ρωσία, η Πρωσία και η αυτοκρατορική Γερμανία. Η τελευταία, στα χρόνια του Χίτλερ, καλλιέργησε αυτή τη σύνδεση. «Οι ναζί άντλησαν μεγάλη έμπνευση από τις παρανοήσεις για τη Σπάρτη», λέει ο Χόντκινσον.
Ενδεικτικά, προσθέτει, οι ναζί θεωρούσαν ότι οι Αριοι κατάγονται από τους Σπαρτιάτες, που ήταν μια ανώτερη, σκανδιναβική φυλή· υπήρχε η λανθασμένη πίστη ότι οι Σπαρτιάτες ασκούσαν ένα είδος ευγονικής όταν εγκατέλειπαν τα ασθενικά βρέφη – «μόνο ο Πλούταρχος το αναφέρει, αιώνες αργότερα και οι ναζί το χρησιμοποίησαν σαν δικαιολογία για την εξάλειψη Εβραίων, Ρομά, Σλάβων, αναπήρων κ.ά.», τονίζει ο καθηγητής· και όπως συμπληρώνει, «μέχρι και η σωματική σκληρότητα των Σπαρτιατών επιβαλλόταν στους μαθητές στα σχολεία που οι ναζί ήλεγχαν».
«Οι ναζί άντλησαν μεγάλη έμπνευση από τις παρανοήσεις για τη Σπάρτη», λέει ο καθηγητής και επίτιμος δημότης της πόλης, Στίβεν Χόντκινσον.
Οι σημερινοί Σπαρτιάτες, προτού μπουν στη Βουλή, οικειοποιούνται σύμβολα της αρχαίας Σπάρτης, επίσης χωρίς να αποφεύγουν τις παρανοήσεις. Για παράδειγμα, η περίφημη περικεφαλαία, που αποτελεί σύμβολο του κόμματος. «Ας παραθέσουμε μερικά ιστορικά δεδομένα», λέει ο δρ Στέφανος Αποστόλου, επίτιμος ερευνητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ και συνεργάτης του Χόντκινσον, ο οποίος εξηγεί: «Η περικεφαλαία που εμφανίζεται στην εικονογραφία της άκρας Δεξιάς είναι αυτή που οι ιστορικοί αποκαλούν “κορινθιακή”, που περιβάλλει ολόκληρο σχεδόν το κεφάλι και το πρόσωπο. Ενδεχομένως οι αρχαίοι Σπαρτιάτες να φορούσαν τέτοιες στις Θερμοπύλες το 480 π.Χ., αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις. Σίγουρα, μέχρι το 420 π.Χ. φορούσαν μια απλούστερη περικεφαλαία, με μεγαλύτερη ορατότητα και καλύτερη ακοή, που ονομαζόταν “πίλος”, ήταν κωνική και άφηνε ακάλυπτο το πρόσωπο. Η άκρα Δεξιά όμως δεν ενδιαφέρεται για την ιστορική ακρίβεια και η κορινθιακή περικεφαλαία είναι πιο εντυπωσιακή στα σύγχρονα μάτια. Είναι ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σύμβολο της αρχαιότητας και οι μιλιταριστικές συνδηλώσεις του ευνοούν την οικειοποίησή του».
Οι Σπαρτιάτες εξάλλου, συνεχίζει ο δρ Αποστόλου, εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικειοποίησης και εργαλειοποίησης της αρχαίας Σπάρτης, για παράδειγμα από τις νεοναζιστικές οργανώσεις «Απέλλα» και «Κρυπτεία», από την ακροδεξιά ομάδα «Λεωνίδας: Αρχαιοπρεπές Οπλιτικόν Αγημα», αλλά και από πιο mainstream οργανισμούς, όπως η «Ελληνική Αγωγή» του υπουργού Αδ. Γεωργιάδη, που έχει διοργανώσει θεατρικά δρώμενα με αναπαράσταση της Μάχης των Θερμοπυλών.
Ειδικότερα ωστόσο, εξηγεί ο ερευνητής, «η χρήση των σπαρτιατικών συμβόλων από το κόμμα Σπαρτιάτες ακολουθεί ένα μοτίβο παρόμοιο με της Χρυσής Αυγής, η οποία διοργάνωνε παρελάσεις, ομιλίες, αγώνες και άλλες δραστηριότητες κοντά στο άγαλμα του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Ο Ηλίας Κασιδιάρης ζητούσε την επιστροφή στην αρχαία σπαρτιατική παράδοση και συγκεκριμένα στην “Κρυπτεία”, κατά την οποία, σύμφωνα με μια άποψη, οι νεαροί Σπαρτιάτες κυνηγούσαν και σκότωναν τους είλωτες».
Στο Καπιτώλιο
Ανάλογες οικειοποιήσεις έχουν εμφανιστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, θυμίζει ο Στίβεν Χόντκινσον. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η γαλλική ακροδεξιά οργάνωση «La Génération Identitaire», με σύμβολο το «Λ» των Λακεδαιμονίων, οι υπέρμαχοι της οπλοχρησίας στην Αμερική, που λατρεύουν τη φράση «Μολών λαβέ», ακροδεξιές ομάδες σαν τους «Oath Keepers», που επιστρατεύουν σπαρτιατικά σύμβολα σε περιπτώσεις όπως η εισβολή στο Καπιτώλιο τον Ιανουάριο του 2021, οι οπαδοί του Ντόναλντ Τραμπ, που το 2016 τον απεικόνιζαν σαν τον Λεωνίδα από τους «300» του Ζακ Σνάιντερ, αλλά και η ίδια η ταινία, που παρουσίαζε τους μεν Σπαρτιάτες ως πολεμοχαρείς υπερασπιστές της ελευθερίας ακόμη και εν καιρώ ειρήνης, τους δε Πέρσες ως σύγχρονους μουσουλμάνους ή αφροαμερικανούς.
