Το ντόμινο που μπορεί να κάψει στη Μέση Ανατολή
Του Gideon Rachman
Οι ιστορικοί είναι συνεπαρμένοι με το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Πώς είναι δυνατόν η δολοφονία ενός Αυστριακού αρχιδούκα στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1914 να οδήγησε, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, σε μια σύρραξη που παρέσυρε κάθε μεγάλη δύναμη στην Ευρώπη, και τελικά και τις ΗΠΑ;
Το ερώτημα προβληματίζει ιδιαίτερα, επειδή πολλοί από τους ηγέτες που εμπλέκονταν προσπάθησαν σκληρά να αποφύγουν έναν γενικευμένο ευρωπαϊκό πόλεμο. Οι αυτοκράτορες της Γερμανίας και της Ρωσίας αντάλλαξαν πολυάριθμα μηνύματα προσπαθώντας να εκτονώσουν την κρίση η οποία μετρούσε έναν μήνα και οδήγησε στη σύρραξη. Αλλά απέτυχαν.
Ένας παρόμοιος κίνδυνος ακούσιας κλιμάκωσης αιωρείται τώρα πάνω από τη Μέση Ανατολή. Η φρίκη του πολέμου στη Γάζα είναι τόσο καθηλωτική που σε δελεάζει να επικεντρωθείς μόνο στις μάχες που γίνονται εκεί. Αλλά οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στην ευρύτερη περιοχή –και στον κίνδυνο ενός γενικευμένου πολέμου στη Μέση Ανατολή που θα μπορούσε να παρασύρει το Ιράν, τις ΗΠΑ και ακόμα και τη Σαουδική Αραβία.
Για την κυβέρνηση Μπάιντεν, η απειλή ενός ευρύτερου πολέμου θεωρείται τώρα η κεντρική πρόκληση ολόκληρης της κρίσης. Όπως το έθεσε ένας insider της Ουάσινγκτον, «όλες οι εμπλεκόμενες χώρες έχουν γραμμές που, αν περαστούν, θα τις ωθήσει να πιστέψουν πως πρέπει να ενεργήσουν. Αλλά κανένας δεν γνωρίζει πραγματικά ποιες είναι οι γραμμές του άλλου».
Το Σαββατοκύριακο το Ιράν εξέδωσε μια ξεκάθαρη απειλή πως οι δικές της γραμμές πλησιάζουν. Ο πρόεδρος της χώρας Εμπραΐμ Ραϊσι, βγήκε στο X (πρώην Twitter) για να δηλώσει πως οι ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα έχουν «περάσει τις κόκκινες γραμμές, και αυτό μπορεί να τους αναγκάσει όλους να αναλάβουν δράση». Πρόσθεσε πως «η Ουάσινγκτον μας ζητά να μην κάνουμε τίποτα, αλλά συνεχίζουν να δίνουν ευρεία στήριξη στο Ισραήλ».
Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να εξελιχθεί η κλιμάκωση; Μια ένδειξη ήρθε την περασμένη εβδομάδα, όταν οι ΗΠΑ βομβάρδισαν στη Συρία ενόπλους στηριζόμενους από το Ιράν. Η Ουάσινγκτον είπε πως απαντούσε σε επιθέσεις κατά αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ και στη Συρία, που πραγματοποιούνταν από εντολοδόχους του Ιράν. Αν αυτές οι επιθέσεις συνεχιστούν και σκοτωθούν Αμερικάνοι στρατιώτες η επόμενη αντίδραση των ΗΠΑ θα είναι ακόμα πιο σφοδρή.
Ο ρόλος της Χεζμπολάχ, της στηριζόμενης από το Ιράν μαχόμενης οργάνωσης με έδρα στον Λίβανο, είναι κρίσιμης σημασίας. Αν η Χεζμπολάχ κλιμακώσει τις επιθέσεις της κατά του Ισραήλ, διαθέτει αρκετούς κατευθυνόμενους πυραύλους ακριβείας στο οπλοστάσιό της ώστε να αναγκάσει ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος του άμαχου πληθυσμού του Ισραήλ να εγκατασταθεί σε καταφύγια.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, έχει απειλήσει τον Λίβανο με «καταστροφή» αν το Ισραήλ δεχθεί επίθεση από το έδαφός του. Αλλά αν η Χεζμπολάχ κινδυνεύει να καταστραφεί, το Ιράν θα μπορούσε να στείλει στρατεύματα από το Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης για να πολεμήσουν στο πλευρό του συμμάχου του. Σε αυτό το σημείο, το Ισραήλ θα μπορούσε να αποφασίσει να χτυπήσει τους Φρουρούς της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράν, καθώς και στο Λίβανο.
Άλλοι ιρανικοί εντολοδόχοι σε όλη την περιοχή θα αντιδρούσαν επίσης σε έναν πόλεμο με τη συμμετοχή της Χεζμπολάχ, ενισχύοντας τις επιθέσεις τους κατά ισραηλινών και αμερικανικών στόχων. Το Ιράν θα μπορούσε επίσης τελικά να κάνει πράξη τις κατά καιρούς απειλές του να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων ρέει μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πετρελαίου – ίσως με την ναρκοθέτηση του στενού. Αυτό θα έφερνε την παγκόσμια οικονομία στα τάρταρα και θα απειλούσε επίσης άμεσα τη Σαουδική Αραβία.
Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ θα επιχειρούσε να ανοίξει εκ νέου το στενό. Αλλά αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει το Ιράν και τους εντολοδόχους του να αντεπιτεθούν. Οι ΗΠΑ διαθέτουν στρατεύματα και εγκαταστάσεις σε όλη την περιοχή που θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο – μεταξύ άλλων στο Μπαχρέιν, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο Κατάρ, στη Συρία και στο Ιράκ.
Μια υποστηριζόμενη από το Ιράν δύναμη που οι Αμερικανοί παρακολουθούν με ιδιαίτερη ανησυχία είναι οι Χούθι στην Υεμένη – οι οποίοι έγιναν στόχος ενός σκληρού πολέμου με τη Σαουδική Αραβία. Οι δυνάμεις των Χούθι εκτόξευσαν ρουκέτες προς το Ισραήλ την περασμένη εβδομάδα. Έχουν επίσης χτυπήσει στο παρελθόν πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας. Μερικοί πύραυλοι ακριβείας θα μπορούσαν να καταστρέψουν τις εγκαταστάσεις αφαλάτωσης που τροφοδοτούν με νερό την πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, το Ριάντ.
Το ντόμινο που μπορεί να κάψει στη Μέση Ανατολή
Μια σύγκρουση που θα εξελισσόταν με αυτόν τον τρόπο θα ήταν καταστροφή για όλους τους συμμετέχοντες – και όλοι το γνωρίζουν. Θα μπορούσε ωστόσο να συμβεί επειδή όλες οι πλευρές πιστεύουν επίσης ότι υπάρχουν ορισμένα γεγονότα στα οποία θα ήταν πολύ επικίνδυνο να μην αντιδράσουν.
Το Ισραήλ εισέβαλε στη Γάζα, χωρίς αξιόπιστο σχέδιο εξόδου, επειδή θεωρεί ότι πρέπει να «αποκαταστήσει την αποτροπή». Το Ιράν πιστεύει ότι πρέπει να δείξει ότι ο «άξονας αντίστασης» του υποστηρίζει τους Παλαιστίνιους. Η Αμερική πιστεύει ότι πρέπει να απαντήσει δυναμικά σε κάθε επίθεση εναντίον των στρατευμάτων της.
Δεν πανικοβάλλονται όλοι στην περιοχή. Στο Ριάντ την περασμένη εβδομάδα, βρήκα κάποιους καλά τοποθετημένους Σαουδάραβες να διαβεβαιώνουν με αυτοπεποίθηση ότι πρόκειται απλώς για άλλη μια κρίση σε μια ιστορικά ασταθή περιοχή. Η φιλόδοξη ατζέντα εκσυγχρονισμού του βασιλείου – το Όραμα 2030 – παρέμενε σε καλό δρόμο, επέμεναν.
Αλλά αυτοί που συμπεριφέρονται σαν να μην τρέχει τίποτα στο Ριάντ, απλά κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο. Ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο de facto κυβερνήτης της χώρας, ανησυχεί πολύ για τον κίνδυνο ενός περιφερειακού πολέμου.
Η στρατηγική του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, λέει ένας έμπιστος, είναι να «πιέσει τους Αμερικανούς να πιέσουν τους Ισραηλινούς». Οι Αμερικανοί, από την πλευρά τους, ελπίζουν ότι ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, το Κατάρ και ακόμη και η Κίνα μπορούν να πείσουν το Ιράν για τους κινδύνους της κλιμάκωσης και την ανάγκη αυτοσυγκράτησης.
Η κρίση αυτή έχει ήδη οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου συνομιλία μεταξύ του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και του προέδρου του Ιράν. Όπως οι Ρώσοι και οι Γερμανοί αυτοκράτορες πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, έτσι και οι ηγέτες του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας ήταν πρόθυμοι να συνομιλήσουν μεταξύ τους – σε μια προσπάθεια να αποφευχθεί ένας καταστροφικός πόλεμος.
Αυτό δεν δούλεψε το 1914. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά.
