Του Gideon Rachman
«Η Ευρώπη μας είναι θνητή, μπορεί να πεθάνει» προειδοποίησε στα τέλη Απριλίου ο Εμανουέλ Μακρόν. Ποιος να το ‘ξερε πως μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα ο πρόεδρος της Γαλλίας θα προσπαθούσε να αποδείξει τα λεγόμενά του, κηρύσσοντας πρόωρες εκλογές που απειλούν να βυθίσουν ολόκληρη την ΕΕ σε μια δυνητικά θανάσιμη κρίση;
Επί του παρόντος, η παγκόσμια προσοχή είναι επικεντρωμένη στα άμεσα πολιτικά δράματα στη Γαλλία. Ο πρώτος γύρος των εκλογών θα διενεργηθεί στις 30 Ιουνίου. Η ακροδεξιά Εθνική Συσπείρωση (Rassemblement National) προηγείται στις δημοσκοπήσεις, με το Νέο Λαϊκό Μέτωπο, έναν συνασπισμό στον οποίον κυριαρχεί η ακροαριστερά, να βρίσκεται στη δεύτερη θέση.
Στην καλύτερη περίπτωση, ένα κοινοβούλιο στο οποίο θα κυριαρχούν τα πολιτικά άκρα θα βύθιζε τη Γαλλία σε μια περίοδο παρατεταμένης αστάθειας. Στη χειρότερη, θα οδηγούσε στην υιοθέτηση σπάταλων και εθνικιστικών πολιτικών που γρήγορα θα προκαλούσαν οικονομική και κοινωνική κρίση στη Γαλλία.
Μια κατάρρευση της Γαλλίας θα γινόταν γρήγορα πρόβλημα της ΕΕ. Θα υπήρχαν δυο βασικοί μηχανισμοί μετάδοσης. Ο πρώτος είναι δημοσιονομικός. Ο δεύτερος διπλωματικός.
Η Γαλλία είναι ένα οικονομικό χάλι. Το δημόσιο χρέος της είναι 110% του ΑΕΠ και η νυν κυβέρνηση εμφάνισε έλλειμμα προϋπολογισμού 5,5% πέρυσι. Τόσο η ακροδεξιά, όσο και η ακροαριστερά έχουν δεσμευτεί για μεγάλες αυξήσεις δαπανών και μειώσεις φόρων που θα φούσκωναν το χρέος και το έλλειμμα, ενώ θα παραβίαζαν τους κανόνες της ΕΕ.
Ο Γάλλος υπουργός οικονομικών, Μπρούνο Λε Μερ, έχει προειδοποιήσει πως μια νίκη οποιουδήποτε από τα δυο άκρα θα μπορούσε να οδηγήσει σε κρίση χρέους στη Γαλλία και σε εποπτεία των οικονομικών της χώρας από το ΔΝΤ ή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο Λε Μερ παρέπεμψε στην αντίδραση που υπήρξε για τον «μίνι» προϋπολογισμό της κυβέρνησης Τρας στη Βρετανία, για να υπογραμμίσει το πόσο γρήγορα μπορούν οι αγορές να στραφούν εναντίον μιας οικονομικά απερίσκεπτης κυβέρνησης.
Στην πραγματικότητα, μια γαλλική δημοσιονομική κρίση θα μπορούσε να είναι χειρότερη από το «ραντεβουδάκι» της Βρετανίας με την Λιζ Τρας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπήρχε μηχανισμός για ταχεία αποπομπή της Τρας και τοποθέτηση μιας λογικής κυβέρνησης. Το έργο αυτό θα είναι πολύ πιο δύσκολο στη Γαλλία, όπου η ακροδεξιά και η ακροαριστερά έχουν καθιερωμένες ηγεσίες και δεν έχουν πιο προσεκτικούς, ρεαλιστές πολιτικούς στο περιθώριο.
Η δεύτερη μεγάλη επιπλοκή είναι πως η Γαλλία είναι μια από τις 20 χώρες που χρησιμοποιούν το ευρωπαϊκό ενιαίο νόμισμα. Τι θα συνέβαινε αν το risk premium επί των γαλλικών ομολόγων εκτινάσσονταν; Η ΕΕ έχει τώρα μηχανισμούς να παρέμβει με αγορές ομολόγων. Θα ήταν όμως πρόθυμες οι Βρυξέλλες ή το Βερολίνο να συμφωνήσουν σε μια τέτοια κίνηση, αν η κρίση είχε προκληθεί από μη χρηματοδοτημένες γαλλικές δεσμεύσεις για δαπάνες; Η γερμανική κυβέρνηση επί του παρόντος ζορίζεται να βρει αποταμιεύσεις ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων στον δικό της εθνικό προϋπολογισμό. Γιατί να υποστηρίξει τη διάσωση μιας σπάταλης Γαλλία;
Η ακροδεξιά και η ακροαριστερά της Γαλλίας είναι επίσης βαθύτατα ευρωσκεπτικίστριες – και ήδη καταφέρονται εναντίον των προσταγών από τις Βρυξέλλες και εκφράζουν εχθρότητα προς τη Γερμανία. Η εκλογική πλατφόρμα της Εθνικής Συσπείρωσης μιλά για «βαθιά και αγεφύρωτη απόκλιση» μεταξύ των κοσμοθεωριών της Γαλλίας και της Γερμανίας. Ο Τζορντάν Μπαρντελά, που πιθανόν θα είναι ο υποψήφιος της Εθνικής Συσπείρωσης για πρωθυπουργός, απείλησε πρόσφατα να κόψει την συνεισφορά της Γαλλίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ κατά 2-3 δισ. ευρώ ετησίως.
Κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης χρέους, που διήρκεσε σχεδόν μια δεκαετία, η ανυπακοή της Αθήνας ανετράπη τελικά από την απειλή να αποβληθεί η Ελλάδα από το ευρώ –μια κίνηση που θα είχε καταστρέψει την αξία των ελληνικών αποταμιεύσεων. Αλλά η αποβολή της Γαλλίας από το ευρώ -ή από την ίδια την ΕΕ- είναι σχεδόν αδιανόητη. Ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα οικοδομήθηκε γύρω από το ζεύγος Γαλλίας-Γερμανίας από τη δεκαετία του 1950.
Είναι πολύ πιο πιθανό η Γαλλία να παραμείνει στην ΕΕ και στο ενιαίο νόμισμα, αλλά να κάνει «ζημιά». Αυτό θα διέλυε την ευρωπαϊκή συνοχή και σταθερότητα, σε μια περίοδο που η ΕΕ αγωνίζεται να συμμαζευτεί ενώπιον της απειλής από τη Ρωσία.
Εκτός και αν παραιτηθεί ο Μακρόν (κάτι που φαίνεται απίθανο), θα συνεχίσει να εκπροσωπεί τη Γαλλία σε διεθνή συνέδρια και σε συνεδριάσεις της ΕΕ. Αλλά, αν δεν υπάρξει μια αλλαγή της τελευταίας στιγμής από αυτά που δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, ο Γάλλος πρόεδρος είναι πιθανό να αναδυθεί από αυτές της εκλογές ως μια πολιτική φιγούρα μειωμένου κύρους. Κάποιοι από τους Ευρωπαίους συναδέλφους του Μακρόν μπορεί σιωπηρά να απολαμβάνουν το θέαμα της ταπείνωσης του «Δία». Αλλά η συνολική επίπτωση στην Ευρώπη μιας ταπεινωμένης και οργισμένης Γαλλίας θα ήταν δεινή.
Τα αρχικά ένστικτα της Εθνικής Συσπείρωσης θα είναι να έρθει αντιμέτωπη με τις Βρυξέλλες στο όνομα της γαλλικής κυριαρχίας. Αλλά οι ηγέτες της ακροδεξιάς έχουν δείξει κάποια επίγνωση τα τελευταία χρόνια πως ο σκληροπυρηνικός ευρωσκεπτικισμός μπορεί να τρομάξει και να αποξενώσει τους ψηφοφόρους και τις αγορές. Έχοντας χάσει τις προεδρικές εκλογές το 2017, η Εθνική Συσπείρωση απέρριψε σιωπηρά τα περί αποχώρησης από το ευρώ.
Μια οικονομική κρίση -συνδυασμένη με μια αντιπαράθεση με τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο- μπορεί να οδηγήσουν την Εθνική Συσπείρωση να επιστρέψει στα εθνικιστικά και συγκρουσιακά της ένστικτα. Εναλλακτικά, οι πραγματικότητες της διακυβέρνησης μπορεί να την αναγκάσουν να κινηθεί προς έναν συμβιβασμό με την ΕΕ.
Όσοι έχουν μακρά μνήμη μπορούν να παραπέμψουν στην οικονομική κρίση στη Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 1980 όταν η σοσιαλιστική κυβέρνηση επιχείρησε να εφαρμόσει μια ριζοσπαστική αριστερή ατζέντα. Αυτή η κρίση οδήγησε τελικά στην άνοδο του Ζακ Ντελόρ, πρώτα ως υπουργού Οικονομικών της Γαλλίας και στη συνέχεια ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στις Βρυξέλλες, ο Ντελόρ προώθησε δραστικά την πρόοδο στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και τη δημιουργία του ενιαίου νομίσματος.
Η ιστορία είναι απίθανο να επαναληφθεί με τον ίδιο τρόπο. Αλλά δεκαετίες εμπειρίας υποδηλώνουν πως είναι λάθος να στοιχηματίζει κανείς κατά της ικανότητας της ΕΕ να ξεπερνά απειλές που μοιάζουν θανάσιμες.
