Μπορεί ο Ταγίπ Ερντογάν να μην έχει διατυπώσει ρητά το σχέδιο του να κατευθυνθεί ανατολικά, αλλά τα μεγαλύτερα έργα υποδομής, ανάπτυξης και γεωπολιτικής στον κόσμο βρίσκονται σήμερα όλα στην ανατολή.
Η Δύση προσπάθησε να επηρεάσει τις τουρκικές εκλογές, αλλά προφανώς δεν έλαβε υπόψη τη διάθεση των Τούρκων ψηφοφόρων στη βαθιά Ανατολία.
Τελικά, ο Recep Tayyip Erdogan τα κατάφερε – και πάλι.
Παρ’ όλες τις αδυναμίες του, σαν ένας γερασμένος νεο-οθωμανός, τα κατάφερε “με τον τρόπο μου”, διατηρώντας με άνεση την προεδρία της Τουρκίας, αφού οι αρνητές τον είχαν σχεδόν θάψει.
Η πρώτη γεωπολιτική προτεραιότητα είναι ποιος θα διοριστεί υπουργός Εξωτερικών.
Ο κύριος υποψήφιος είναι ο Ibrahim Kalin – ο σημερινός πανίσχυρος εκπρόσωπος Τύπου του Erdogan και κορυφαίος σύμβουλος.
Σε σύγκριση με τον εν ενεργεία Cavusoglu, ο Kalin, θεωρητικά, μπορεί να χαρακτηριστεί ως πιο φιλοδυτικός.
Ωστόσο, ο Erdogan είναι αυτός που κάνει κουμάντο.
Θα είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε πώς η Τουρκία υπό τον Erdogan θα πλοηγηθεί στην ενίσχυση των δεσμών με τη Δυτική Ασία και στην επιταχυνόμενη διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρασίας.
Οι προτεραιότητες Erdogan
Η πρώτη άμεση προτεραιότητα, από τη σκοπιά του Erdogan, είναι να απαλλαγεί από τον “τρομοκρατικό διάδρομο” στη Συρία.
Αυτό σημαίνει, στην πράξη, να χαλιναγωγήσει τους υποστηριζόμενους από τις ΗΠΑ Κούρδους YPG/PYD, οι οποίοι είναι ουσιαστικά συριακές θυγατρικές του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) – το οποίο είναι και το ζήτημα που βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πιθανής εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Δαμασκό.
Τώρα που η Συρία έχει υποδεχθεί με ενθουσιασμό την επιστροφή της στον Αραβικό Σύνδεσμο μετά από 12ετές πάγωμα, μια μεσολάβηση της Μόσχας για μια συμμαχία μεταξύ του Τούρκου και του Σύρου προέδρου, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, μπορεί να αντιπροσωπεύει την απόλυτη νίκη για τον Erdogan.
Δηλαδή, να επιτρέψει τον έλεγχο των Κούρδων στη βόρεια Συρία, διευκολύνοντας παράλληλα τον επαναπατρισμό περίπου 4 εκατομμυρίων προσφύγων (δεκάδες χιλιάδες θα παραμείνουν, ως πηγή φτηνού εργατικού δυναμικού).
Ο Erdogan βρίσκεται στην ακμή του όταν πρόκειται να αντισταθμίσει τα στοιχήματά του μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Ξέρει καλά πώς να επωφεληθεί από την ιδιότητα της Τουρκίας ως βασικό μέλος του ΝΑΤΟ – με έναν από τους μεγαλύτερους στρατούς, δικαίωμα βέτο και έλεγχο της εισόδου στην υπερστρατηγική Μαύρη Θάλασσα.
Και όλα αυτά, έχοντας παράλληλα πραγματική ανεξαρτησία στην εξωτερική πολιτική, από τη Δυτική Ασία έως την Ανατολική Μεσόγειο.
Έτσι η Δύση προφανώς περιμένει ο Erdogan να παραμείνει μια πηγή αβεβαιότητας τόσο για τις ΗΠΑ, όσο και για την ΕΕ, οι οποίες δεν θα αποφύγουν ποτέ να προσπαθήσουν να υποτάξουν την Άγκυρα για να καταπολεμήσουν την ολοκλήρωση των σχέσεων Ρωσίας-Κίνας-Ιράν στην Ευρασία.
Πώς θα διαχειριστεί τη Ρωσία και την Κίνα
Ό,τι κι αν συμβεί στη συνέχεια, ο Erdogan δεν θα επιβιβαστεί στο πλοίο που βυθίζεται με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Το Κρεμλίνο αγόρασε τουρκικά ομόλογα που συνδέονται με την ανάπτυξη του ρωσικής κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου Akkuyu, του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα της Τουρκίας.
Η Μόσχα επέτρεψε στην Άγκυρα να αναβάλει τις πληρωμές για ενέργεια ύψους σχεδόν 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το 2024.
Το καλύτερο από όλα, η Άγκυρα πληρώνει για το ρωσικό φυσικό αέριο σε ρούβλια.
Έτσι, μια σειρά από συμφωνίες που σχετίζονται με την προμήθεια ρωσικής ενέργειας υπερισχύουν πιθανών δευτερογενών κυρώσεων που θα μπορούσαν να στοχεύσουν στη σταθερή αύξηση των εξαγωγών της Τουρκίας.
Παρόλα αυτά, είναι δεδομένο ότι οι ΗΠΑ θα επιστρέψουν στη μία και μοναδική “διπλωματική” πολιτική τους – τις κυρώσεις.
Οι κυρώσεις του 2018 έσπρωξαν την Τουρκική Δημοκρατία σε ύφεση, άλλωστε.
Αλλά ο Erdogan μπορεί εύκολα να υπολογίζει στη λαϊκή υποστήριξη σε όλο το τουρκικό βασίλειο.
Στις αρχές του έτους, μια δημοσκόπηση της Gezici αποκάλυψε ότι το 72,8% των Τούρκων πολιτών προκρίνει τις καλές σχέσεις με τη Ρωσία, ενώ σχεδόν το 90% αξιολογεί τις ΗΠΑ ως “εχθρικό” έθνος.
Αυτό είναι που επιτρέπει στον υπουργό Εσωτερικών Soylu να παρατηρήσει, ωμά, ότι “θα εξαλείψουμε όποιον προκαλεί προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών στρατευμάτων”.
Η στρατηγική συνεργασία Κίνας-Τουρκίας εμπίπτει σε αυτό που ο Erdogan ορίζει ως “στροφή προς την Ανατολή” – και αφορά κυρίως το πολυηπειρωτικό κολοσσό υποδομών της Κίνας, την Πρωτοβουλία BRI.
Ο κλάδος του Τουρκικού Δρόμου του Μεταξιού της BRI επικεντρώνεται σε αυτό που το Πεκίνο ορίζει ως “Μέσο Διάδρομο”, μια πρωταρχική οικονομικά αποδοτική/ασφαλή εμπορική διαδρομή που συνδέει την Ασία με την Ευρώπη.
Ο οδηγός είναι η China Railway Express, η οποία μετέτρεψε τον Μέσο Διάδρομο αναμφισβήτητα στη ραχοκοκαλιά της BRI.
Για παράδειγμα, τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα και μια σειρά από οικιακά είδη που φθάνουν συνήθως με φορτηγά αεροπλάνα από την Οσάκα της Ιαπωνίας φορτώνονται σε εμπορικά τρένα που πηγαίνουν στο Ντούισμπουργκ και το Αμβούργο της Γερμανίας, μέσω του China Railway Express που αναχωρεί από τη Σενζέν, τη Γουχάν και την Τσανγκσά – και διασχίζουν από το Σιντζιάνγκ στο Καζακστάν και πέρα από εκεί μέσω του περάσματος Αλατάου.
Οι αποστολές από το Chongqing στη Γερμανία διαρκούν το πολύ 13 ημέρες.
Δεν είναι περίεργο ότι πριν από σχεδόν 10 χρόνια, όταν παρουσίασε για πρώτη φορά το φιλόδοξο, πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων BRI στην Αστάνα του Καζακστάν, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping τοποθέτησε το China Railway Express ως βασικό συστατικό του BRI.
Απευθείας εμπορευματικές αμαξοστοιχίες από το Σιάν προς την Κωνσταντινούπολη εκτελούν τη διαδρομή από τον Δεκέμβριο του 2020, χρησιμοποιώντας τον σιδηροδρομικό σταθμό Μπακού-Τμπλίσι-Καρς (BTK) με χρόνο ταξιδιού λιγότερο από δύο εβδομάδες – και υπάρχουν σχέδια για αύξηση της συχνότητάς τους.
Το Πεκίνο γνωρίζει καλά το πλεονέκτημα της Τουρκίας ως κόμβου μεταφορών και σταυροδρόμι για τις αγορές των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας, της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής, για να μην αναφέρουμε την τελωνειακή ένωση με την ΕΕ που επιτρέπει την άμεση πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές.
Επιπλέον, η νίκη του Μπακού στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 ήρθε με ένα μπόνους συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός: τον διάδρομο Ζανγκεζούρ, ο οποίος τελικά θα διευκολύνει την άμεση πρόσβαση της Τουρκίας στους γείτονες από τον Καύκασο έως την Κεντρική Ασία.
Μια παντουρκική επίθεση;
Οι πιθανές επερχόμενες παρεμβάσεις μεταξύ του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS), του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), των BRICS+ – και όλα αυτά συνδέονται επίσης με την ενίσχυση των επενδύσεων της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων στην τουρκική οικονομία.
Ο Erdogan επιθυμεί να γίνει πλήρες μέλος τόσο της υπό κινεζική ηγεσία SCO όσο και των πολυπολικών BRICS+.
Αυτό σημαίνει πολύ στενότερη σύμπλευση με τη στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας-Κίνας, καθώς και με τις αραβικές δυνάμεις, οι οποίες επίσης ανεβαίνουν στο τρένο υψηλών ταχυτήτων BRICS+.
Ο Ερντογάν εστιάζει ήδη σε δύο βασικούς παίκτες στην Κεντρική Ασία και τη Νότια Ασία: Το Ουζμπεκιστάν και το Πακιστάν.
Και οι δύο τυχαίνει να είναι μέλη του SCO.
Η Άγκυρα και το Ισλαμαμπάντ βρίσκονται σε πολύ καλό συγχρονισμό.
Εκφράζουν την ίδια κρίση για το εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα του Κασμίρ και αμφότεροι υποστήριξαν το Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας.
Αλλά οι βασικές εξελίξεις μπορεί να βρίσκονται στην Κεντρική Ασία.
Η Άγκυρα και η Τασκένδη έχουν συνάψει στρατηγική αμυντική συμφωνία – συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής πληροφοριών και της υλικοτεχνικής συνεργασίας.
Ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών (OTS), με έδρα την Κωνσταντινούπολη, είναι ο κύριος ενεργοποιητής του παντουρκισμού ή παντουρανισμού.
Η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Κιργιστάν είναι πλήρη μέλη, ενώ το Αφγανιστάν, το Τουρκμενιστάν, η Ουγγαρία και η Ουκρανία συμμετέχουν ως παρατηρητές.
Η σχέση Τούρκων και Αζέρων διατυμπανίζεται ως “ένα έθνος, δύο κράτη”.
Η βασική ιδέα είναι μια ακόμη θολή “πλατφόρμα συνεργασίας” μεταξύ της Κεντρικής Ασίας και του Νότιου Καυκάσου.
Ωστόσο, έχουν ήδη διατυπωθεί ορισμένες σοβαρές προτάσεις.
Η σύνοδος κορυφής της OTS στη Σαμαρκάνδη στα τέλη του περασμένου έτους προώθησε την ιδέα ενός μπλοκ ελεύθερου εμπορίου TURANCEZ, το οποίο θα περιλαμβάνει την Τουρκία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Αζερμπαϊτζάν και ως παρατηρητές την Ουγγαρία (που εκπροσωπεί την ΕΕ) και τη Βόρεια Κύπρο.
Εν τω μεταξύ, επικρατούν και οι σκληρές επιχειρήσεις.
Για να επωφεληθεί πλήρως από το καθεστώς του ενεργειακού διαμετακομιστικού κόμβου, η Τουρκική Δημοκρατία χρειάζεται όχι μόνο ρωσικό αέριο αλλά και αέριο από το Τουρκμενιστάν που τροφοδοτεί τον Διανατολικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TANAP), καθώς και καζακικό πετρέλαιο που έρχεται μέσω του αγωγού Μπακού-Τμπλίζι-Τζεϊχάν (BTC).
Ο Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Συντονισμού (TIKA) είναι ισχυρός στην οικονομική συνεργασία, δραστηριοποιούμενος σε μια σειρά έργων στους τομείς των μεταφορών, των κατασκευών, των ορυχείων και του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Η Άγκυρα έχει ήδη επενδύσει το ιλιγγιώδες ποσό των 85 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε όλη την Κεντρική Ασία, με σχεδόν 4.000 εταιρείες διάσπαρτες σε όλα τα “Σταν”.
Βέβαια, σε σύγκριση με τη Ρωσία και την Κίνα, η Τουρκία δεν είναι ένας σημαντικός παίκτης στην Κεντρική Ασία.
Επιπλέον, η γέφυρα προς την Κεντρική Ασία περνάει μέσω του Ιράν.
Μέχρι στιγμής, η αντιπαλότητα μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης φαίνεται να είναι ο κανόνας, αλλά όλα μπορεί να αλλάξουν, αστραπιαία, με την ταυτόχρονη ανάπτυξη του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC) υπό την ηγεσία Ρωσίας-Ιράν-Ινδίας, από τον οποίο θα επωφεληθούν και οι δύο – και το γεγονός ότι οι Ιρανοί και οι Τούρκοι μπορεί σύντομα να γίνουν πλήρη μέλη των BRICS+.
Ο Erdogan είναι βέβαιο ότι θα ενισχύσει τις επενδύσεις στην Κεντρική Ασία ως ένα νέο γεωοικονομικό σύνορο.
Αυτό από μόνο του περικλείει την πιθανότητα η Τουρκία να ενταχθεί σύντομα στον SCO.
Τότε θα έχουμε μια “στροφή προς την Ανατολή” σε πλήρη ισχύ, παράλληλα με στενότερους δεσμούς με τη στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας-Κίνας.
Σημειώστε ότι οι δεσμοί της Τουρκίας με το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Κιργιστάν είναι επίσης στρατηγικές εταιρικές σχέσεις.
Καθόλου άσχημα για έναν νέο-οθωμανό που μέχρι πριν από λίγες ημέρες είχε χαρακτηριστεί από τη Δύση ως ξεπεσμένος.
