Του Martin Wolf
Όταν μιλάνε οι ΗΠΑ, ο κόσμος ακούει. Είναι, άλλωστε, η δύναμη με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο μέγεθος και τον πλούτο της, αλλά επίσης στη δύναμη των συμμαχιών της και του κεντρικού της ρόλου στη δημιουργία των θεσμών και των αρχών της σημερινής τάξης.
Έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη δημιουργία των θεσμών Bretton Woods, της Γενικής Συμφωνίας για τους Δασμούς και το Εμπόριο και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Προώθησε οκτώ διαδοχικούς γύρους πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων. Κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Και από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, πίεσε για ένα βαθύ και ευρύ άνοιγμα της παγκόσμιας οικονομίας, καλωσορίζοντας την Κίνα στον ΠΟΕ το 2001. Είτε μας αρέσει είτε όχι, όλοι ζούμε στον κόσμο που έφτιαξαν οι ΗΠΑ.
Τώρα οι ΗΠΑ, πάσχοντας από τις «τύψεις του αγοραστή» (σ.σ. αρνητικά αισθήματα όπως άγχος, ενοχές, που μπορεί να νιώσει κάποιος μετά από μια αγορά), έχουν αποφασίσει να τον ξαναφτιάξουν. Η Τζάνετ Γέλεν, η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, σκιαγράφησε τις οικονομικές πτυχές του νέου οράματος των ΗΠΑ σε ομιλία που παρέθεσε στις 20 Απριλίου.
Επτά ημέρες αργότερα, ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Τζο Μπάιντεν, παρέθεσε μια ακόμα ευρύτερη, αν και συμπληρωματική, ομιλία για την «Ανανέωση της Αμερικανικής Οικονομικής Ηγεσίας». Αντιπροσώπευε μια αποκήρυξη της περασμένης πολιτικής. Θα μπορούσε απλώς να θεωρηθεί ως επιστροφή του παρεμβατισμού του Αλεξάντερ Χάμιλτον. Ωστόσο, αυτή τη φορά, η ατζέντα δεν είναι για μια νεοσύστατη χώρα, αλλά για την κυρίαρχη δύναμη του κόσμου.
Τι έλεγε ο Σάλιβαν; Και τι μπορεί να σημαίνει για τις ΗΠΑ και για τον κόσμο; Το σημείο εκκίνησης είναι το εσωτερικό. Έτσι, μια «μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία άφησε πίσω πολλούς εργαζόμενους Αμερικανούς και τις κοινότητές τους. Μια οικονομική κρίση κλόνισε τη μεσαία τάξη. Μια πανδημία αποκάλυψε την ευπάθεια των αλυσίδων εφοδιασμού μας. Ένα μεταβαλλόμενο κλίμα απείλησε ζωές και βιοπορισμό. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία υπογράμμισε τον κίνδυνο της υπερβολικής εξάρτησης».
Πιο στενά, η κυβέρνηση θεωρεί ότι αντιμετωπίζει τέσσερις τεράστιες προκλήσεις: την αποψίλωση της βιομηχανικής βάσης, την άνοδο ενός γεωπολιτικού ανταγωνιστή και ανταγωνιστή σε θέματα ασφάλειας, την επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης και τις επιπτώσεις της αυξανόμενης ανισότητας στην ίδια τη δημοκρατία.
Σε μια φράση-κλειδί, η απάντηση είναι «μια εξωτερική πολιτική για τη μεσαία τάξη». Τι υποτίθεται πως σημαίνει αυτό;
Πρώτον, μια «σύγχρονη αμερικανική βιομηχανική στρατηγική», η οποία υποστηρίζει τομείς που θεωρούνται «θεμελιώδεις για την οικονομική ανάπτυξη» και επίσης «στρατηγικοί από την άποψη της εθνικής ασφάλειας». Δεύτερον, συνεργασία «με τους εταίρους μας για να διασφαλίσουμε ότι και αυτοί οικοδομούν ικανότητες, ανθεκτικότητα και συμμετοχικότητα».
Τρίτον, «να προχωρήσουμε πέρα από τις παραδοσιακές εμπορικές συμφωνίες σε καινοτόμες νέες διεθνείς οικονομικές συμπράξεις που επικεντρώνονται στις βασικές προκλήσεις της εποχής μας». Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία διαφοροποιημένων και ανθεκτικών αλυσίδων εφοδιασμού, την κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων για «τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια», τη διασφάλιση «της εμπιστοσύνης, της ασφάλειας και του ανοίγματος στις ψηφιακές μας υποδομές», την αναχαίτιση της κούρσας προς τα κάτω στη φορολογία των επιχειρήσεων, την ενίσχυση της προστασίας της εργασίας και του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της διαφθοράς.
Τέταρτον, «κινητοποίηση επενδύσεων τρισεκατομμυρίων σε αναδυόμενες οικονομίες». Πέμπτον, ένα σχέδιο για την προστασία των «θεμελιωδών τεχνολογιών με μια μικρή αυλή και έναν ψηλό φράχτη».
Έτσι: «Εφαρμόσαμε προσεκτικά προσαρμοσμένους περιορισμούς στις εξαγωγές των πιο προηγμένων τεχνολογιών ημιαγωγών προς την Κίνα. Αυτοί οι περιορισμοί βασίζονται σε άμεσες ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια. Βασικοί σύμμαχοι και εταίροι έχουν ακολουθήσει το παράδειγμά μας».
Περιλαμβάνει επίσης «ενίσχυση του ελέγχου των ξένων επενδύσεων σε κρίσιμους τομείς που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια». Αυτά, επιμένει ο Σάλιβαν, είναι «προσαρμοσμένα μέτρα» και όχι «τεχνολογικός αποκλεισμός».
Πρόκειται πράγματι για μια θεμελιώδη αλλαγή στους στόχους και στα μέσα της οικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αλλά τόσο το βάθος όσο και η διάρκεια αυτών των αλλαγών εξαρτώνται από το κατά πόσο αντικατοπτρίζει μια νέα αμερικανική συναίνεση. Όπου είναι εθνικιστική και προστατευτική, ήδη σίγουρα το κάνει. Όπου υποβαθμίζει τις προτεραιότητες των επιχειρήσεων και τον ρόλο των αγορών, μπορεί επίσης να αποδειχθεί ανθεκτική. Οι λαϊκιστές Ρεπουμπλικάνοι του Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσαν σίγουρα να αποδεχθούν σχεδόν όλα αυτά.
Έχουν νόημα οι νέοι στόχοι; Από ορισμένες θεμελιώδεις απόψεις, ναι. Έχοντας μόλις δημοσιεύσει ένα βιβλίο με τίτλο «The Crisis of Democratic Capitalism» , συμφωνώ ότι ο θυμός και η απογοήτευση αυτού που οι Αμερικανοί αποκαλούν «μεσαία τάξη» είναι μια επικίνδυνη πραγματικότητα. Συμφωνώ, επίσης, ότι το κλίμα αποτελεί σημαντική προτεραιότητα, ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού πρέπει να είναι ανθεκτικές και ότι η εθνική ασφάλεια αποτελεί θεμιτό μέλημα της εμπορικής πολιτικής. Η Ρωσία σίγουρα μας το έχει διδάξει αυτό.
Ωστόσο, θα λειτουργήσει πραγματικά για να κάνει τους Αμερικανούς και τους υπόλοιπους από εμάς καλύτερους και ασφαλέστερους; Μια αμφιβολία αφορά την κλίμακα.
Ο Σάλιβαν αναφέρει, για παράδειγμα, ότι «εκτιμάται ότι το συνολικό δημόσιο κεφάλαιο και οι ιδιωτικές επενδύσεις από την ατζέντα του προέδρου Μπάιντεν θα ανέλθουν σε περίπου 3,5 τρισ. δολάρια την επόμενη δεκαετία». Αυτό αντιστοιχεί το πολύ στο 1,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος κατά την περίοδο αυτή, το οποίο είναι πολύ λίγο για να είναι μετασχηματιστικό. Ένα άλλο είναι ότι είναι δύσκολο να λειτουργήσει η βιομηχανική πολιτική, ιδίως για τις οικονομίες που βρίσκονται στα τεχνολογικά σύνορα. Μια άλλη αφορά το πόσο ανατρεπτική θα είναι αυτή η νέα προσέγγιση για τις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο, κυρίως (αλλά όχι μόνο) με την Κίνα, ιδίως όσον αφορά το εμπόριο.
Ειδικότερα, θα είναι δύσκολο να διακρίνουμε τις καθαρά εμπορικές τεχνολογίες από αυτές που έχουν επιπτώσεις στην ασφάλεια. Θα είναι επίσης δύσκολο να διακρίνει κανείς τους φίλους των ΗΠΑ από τους εχθρούς, όπως δείχνουν οι παγκόσμιες αντιδράσεις στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και όχι λιγότερο σημαντικό, θα είναι δύσκολο να πεισθεί η Κίνα ότι αυτό δεν είναι η αρχή ενός οικονομικού πολέμου εναντίον της. Ωστόσο, η Κίνα κατέχει ήδη πολλά χαρτιά σε μια τέτοια μάχη, όπως σημείωσε ο Γκράχαμ Άλισον του Χάρβαρντ για την περίπτωση των ηλιακών συλλεκτών. Οι σπάνιες γαίες είναι μια άλλη τέτοια περίπτωση.
Πάνω απ’ όλα, η νέα προσέγγιση θα λειτουργήσει μόνο αν οδηγήσει σε έναν πιο ευημερούντα, ειρηνικό και σταθερό κόσμο. Αν οδηγήσει σε έναν κατακερματισμένο κόσμο, σε περιβαλλοντική αποτυχία ή σε ευθεία σύγκρουση, θα αποτύχει από μόνη της.
Οι συγγραφείς της πρέπει να είναι προσεκτικοί στη βαθμονόμηση της εκτέλεσης της νέας στρατηγικής τους. Θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ άσχημα.
