Της Valentina Romei
Κατά τις δύο δεκαετίες που πέρασαν από τότε που οι Ταλιμπάν έχασαν τον έλεγχο του Αφγανιστάν, οι συνθήκες διαβίωσης βελτιώθηκαν σημαντικά, περιλαμβανομένης της τεράστιας προόδου που σημειώθηκε στους τομείς της υγείας, της παιδείας, του προσδόκιμου ζωής και της παιδικής θνησιμότητας.
Αλλά η ενδημική διαφθορά και η βία επιβράδυναν τον ρυθμό της προόδου και η μείωση των στρατιωτών και της βοήθειας τα τελευταία χρόνια περιόρισαν μια από τις μεγαλύτερες πηγές εσόδων, κάτι που είχε οικονομικές συνέπειες.
Ο πρώην διοικητής της κεντρικής τράπεζας του Αφγανιστάν Ajmal Ahmady, που διέφυγε από τη χώρα το περασμένο σαββατοκύριακο καθώς η ισλαμιστική ομάδα επανήλθε στην εξουσία, δήλωσε στους Financial Times πως οποιοσδήποτε υποβαθμίζει τη βελτίωση στις ζωές των Αφγανών «μειώνει την αλλαγή που συντελέστηκε».
Αλλά ο Dr. Gareth Price, ερευνητής του think tank Chatham House, είπε πως ενώ το Αφγανιστάν «άλλαξε δραματικά» σε κοινωνικούς όρους, ωστόσο «κανένας από τους εγχώριους παραγωγούς ανάπτυξης, κυρίως τα κοιτάσματα ορυκτών, δεν αξιοποιήθηκε σημαντικά, πέραν της παράνομης εξόρυξης».
Η οικονομία αναπτύχθηκε αλλά τώρα βρίσκεται σε στασιμότητα
Το βιοτικό επίπεδο επωφελήθηκε της διψήφιας οικονομικής επέκτασης που σημειώθηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του 2010. Αλλά η παραγωγή έχει μείνει στάσιμη την τελευταία δεκαετία καθώς μειώθηκε η διεθνής οικονομική στήριξη.
Οι ροές της αρωγής μειώθηκαν από το 100% του ΑΕΠ το 2009 στο 42,9% το 2020, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, περιορίζοντας τη δραστηριότητα του τομέα των υπηρεσιών και την απασχόληση. Το διεθνές χρήμα αναμένεται να «στεγνώσει» τελείως υπό τους Ταλιμπάν, απειλώντας την επιβίωση της νόμιμης οικονομίας του Αφγανιστάν.
«Καθώς μεγάλο μέρος της οικονομικής προόδου που σημειώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια χτίστηκε πάνω στην εξωτερική στήριξη, η επιστροφή του Αφγανιστάν στο στάτους του παγκόσμιου παρία πιθανότατα θα τραβήξει το χαλί κάτω από την οικονομία της χώρας», προειδοποίησε ο Gareth Leather, Ασιάτης οικονομολόγος της Capital Economics.
Η αποκοπή της αρωγής «θα σακατέψει δυνητικά ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης οικονομίας και των θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών», σύμφωνα με τον Anthony H. Cordesman του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών. Ο ίδιος αμφισβητεί ότι το Αφγανιστάν θα μπορέσει να δημιουργήσει μια «νόμιμη» οικονομία, αν αποκοπεί η αρωγή.
Το Αφγανιστάν εξήγαγε νόμιμα αγαθά μόλις 1 δισ. δολαρίων το 2020, σύμφωνα με το Κέντρο Διεθνούς Εμπορίου, λιγότερο από το γειτονικό Τατζικιστάν, παρότι ο πληθυσμός του είναι τέσσερις φορές περισσότερος. Το ήμισυ των επίσημων εξαγωγών του αφορά σε σταφύλια και άλλα φρέσκα φρούτα, αν και η σημασία της γεωργίας έχει μειωθεί καθώς επεκτάθηκε ο τομέας των υπηρεσιών.
Αλλά ο Leather προειδοποίησε πως τα επίσημα στοιχεία δεν θα πρέπει να λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη καθώς «ένα από τα μεγαλύτερα προϊόντα του Αφγανιστάν είναι το παράνομο όπιο, που φυσικά δεν εμφανίζεται στους εθνικούς λογαριασμούς».
Οι ειδήμονες έχουν συμπεράνει πως η ανεπίσημη οικονομία αντιπροσωπεύει έως και το 80% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας του Αφγανιστάν, κάτι που σημαίνει πως οι επίσημες εκτιμήσεις για την ανάπτυξη είναι περιορισμένης μόνο χρησιμότητας.
Οι συνθήκες διαβίωσης βελτιώθηκαν
Παρά την ανομοιογενή γενικότερη οικονομική επίδοση, η καθημερινή ζωή των Αφγανών βελτιώθηκε σημαντικά. Η υγεία και η παιδεία έγιναν πιο διαδεδομένες, η θνησιμότητα μειώθηκε και η χρήση τεχνολογίας έγινε κοινή.
Περίπου 60 παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών πέθαναν το 2019 ανά 1.000 παιδιά που γεννήθηκαν, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα -πρόκειται για το ήμισυ του αριθμού που είχε καταγραφή στην αρχή του αιώνα, και είναι η ταχύτερη μείωση παιδικής θνησιμότητας μεταξύ όλων των χωρών χαμηλού εισοδήματος.
Η αναλογία των παιδιών που είναι ελλιποβαρή μειώθηκε περισσότερο από το ήμισυ στο ίδιο διάστημα, ενώ το Αφγανιστάν εμφάνιζε παρόμοια μείωση στον κίνδυνο μητρικής θνησιμότητας.
Η υγειονομική περίθαλψη βελτιώθηκε επίσης με διάφορα μέτρα και σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού έχει πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής, έναντι του ενός τετάρτου που ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Ως αποτέλεσμα, οι Αφγανοί τώρα ζουν σχεδόν 10 χρόνια περισσότερο απ’ όσο πριν από δύο δεκαετίες.
Οι επιδόσεις σε επίπεδο παιδείας έχουν επίσης βελτιωθεί σημαντικά. Υπάρχουν περίπου 8,2 εκατ. περισσότερα παιδιά στα σχολεία απ’ ό,τι το 2001 και η αναλογία των παιδιών που εγγράφονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έκανε άλμα από το 12% το 2001 στο 55% το 2018.
«Ένας τεραστίως μεγαλύτερος αριθμός νεαρών Αφγανών είχαν πραγματική εκπαίδευση», σύμφωνα με τον Cordesman. Ωστόσο, τόνισε πως η περιορισμένη πληροφόρηση σημαίνει πως τα διαθέσιμα δεδομένα είναι ορισμένες φορές απλώς εικασίες.
Επωφελήθηκαν ιδιαίτερα οι γυναίκες
Οι ζωές των γυναικών βελτιώθηκαν σε διάφορους δείκτες. Η εγγραφή των κοριτσιών στην εκπαίδευση έχει κάνει άλμα, ο ρυθμός γεννήσεων από έφηβες έχει κάνει βουτιά και πολλές περισσότερες γυναίκες εργάζονται.
«Έχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην εκπαίδευση των κοριτσιών» ανέφερε η Susannah Hares, συνδιευθύντρια εκπαιδευτικής πολιτικής του Κέντρου Παγκόσμιας Ανάπτυξης. Αλλά προειδοποίησε πως η πρόοδος αυτή «βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο να αντιστραφεί… Πιθανότατα θα δούμε πάρα πολλά κορίτσια του Αφγανιστάν να αναγκάζονται να φύγουν από το σχολείο».
Οι γυναίκες εισήλθαν επίσης στην αγορά εργασίας με πολύ μεγαλύτερους αριθμούς απ’ ό,τι προηγουμένως. Το περασμένο έτος, περίπου το ένα πέμπτο των Αφγανών δημόσιων υπαλλήλων ήταν γυναίκες και μια στις τέσσερις βουλευτικές έδρες καταλαμβάνονταν από γυναίκες, από μηδέν που ήταν το 2001.
Αλλά η βία και η φτώχεια εξακολουθούν να επικρατούν
Παρά την πρόοδο, οι Ταλιμπάν πήραν τον έλεγχο μιας από τις πιο εύθραυστες οικονομίες του κόσμου. Σχεδόν καμία χώρα δεν είναι λιγότερο φιλόξενη για τις επιχειρήσεις -ή πιο διεφθαρμένη. Το Αφγανιστάν βρισκόταν στην 165η θέση μεταξύ 180 χωρών στον δείκτη διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας το 2020 -αν και έχει ανέβει 11 θέσεις από το 2012.
«Η ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και η διαφοροποίηση περιορίζονται από την ανασφάλεια, την πολιτική αστάθεια, τους αδύναμους θεσμούς, τις ανεπαρκείς υποδομές, τη διαδεδομένη διαφθορά και το δύσκολο επιχειρηματικό περιβάλλον», σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, που κατατάσσει το Αφγανιστάν στην 173η θέση μεταξύ 190 χωρών στην έρευνα του 2020 για το επιχειρείν.
Το προσδόκιμο ζωής εξακολουθεί να είναι οκτώ χρόνια χαμηλότερο σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο και πέντε χρόνια χαμηλότερο σε σχέση με τον μέσο όρο της Νότιας Ασίας.
Το βιοτικό επίπεδο είναι το χαμηλότερο στην περιοχή και περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Σε ό,τι αφορά την υγεία, την προσωπική ελευθερία, τις συνθήκες διαβίωσης, την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, την ασφάλεια, το Αφγανιστάν παραμένει από τις χειρότερες χώρες στον κόσμο.
Παρ’ ολ’ αυτά, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης Ahmady προειδοποίησε πως η αντιστροφή της προόδου που σημειώθηκε τις τελευταίες δυο δεκαετίες θα έχει σημαντική επίπτωση στη ζωή των απλών Αφγανών.
«Έχεις μια κατάσταση στο Αφγανιστάν όπου κάθε άνθρωπος έχει κινητό τηλέφωνο και αυτό αποτελεί γραμμή ζωής για πολλούς ανθρώπους», είπε. «Υπήρξε σημαντική οικονομική πρόοδος και η επερχόμενη επιδείνωση θα είναι, νομίζω, ένα σοκ για τους περισσότερους».
