Οι χώρες της Δύσης προετοιμάζονται για πέντε ακόμα χρόνια με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν καθώς ο Τούρκος ηγέτης οδεύει προς τον β’ γύρο των προεδρικών εκλογών ως το μεγάλο φαβορί.
Αξιωματούχοι σε ΗΠΑ και Ευρώπη προετοιμάζονται για έναν ανώμαλο δρόμο μπροστά τους, με έναν πρόεδρο που θεωρούν προβληματικό και απρόβλεπτο, αλλά επίσης έναν ζωτικής σημασίας εταίρο ως επικεφαλής ενός κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ που ενώνει τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα και στεγάζει τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες.
Ο Έρικ Έντελμαν, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία, είπε πως μια ακόμα θητεία για τον βετεράνο ηγέτη θα οδηγούσε σε συνέχιση των τεταμένων σχέσεων της Δύσης με την Άγκυρα. «Θα έχουμε έναν πολύ αναξιόπιστο σύμμαχο, οι πολιτικές του οποίου θα καθοδηγούνται από τις πολιτικές ανάγκες και τα καπρίτσια ενός άνδρα», είπε.
Ο Ερντογάν, διαβόητος για τη σκληρή ρητορική του, εμφανίζει τον εαυτό του ως ισχυρό ηγέτη που δημιουργεί έναν δρόμο για το έθνος του που είναι απελευθερωμένος από τα δεσμά μιας υποκριτικής και αναξιόπιστης Δύσης. Εχει περάσει μεγάλο μέρος της περασμένης δεκαετίας σερνόμενος από τη μια κρίση διεθνών σχέσεων στην άλλη.
Τα τελευταία πέντε χρόνια μόνο, ο Ερντογάν έχει δει τη χώρα του να πλήττεται από αμερικανικές κυρώσεις για τη φυλάκιση ενός Αμερικανού πάστορα και για την αγορά ρωσικού συστήματος αεράμυνας, απείλησε να απελάσει 10 δυτικούς πρέσβεις και έστειλε δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες στα σύνορα με την Ελλάδα, έχοντας υποσχεθεί να «ανοίξει τις πύλες» προς την Ευρώπη. Το Σάββατο, την ημέρα πριν τον πρώτο γύρο των εκλογών, κατηγόρησε τον αντίπαλό του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ότι συνεργάζεται με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για να τον κερδίσει, χωρίς να παρουσιάζει αποδεικτικά στοιχεία.
Τις ημέρες που προηγήθηκαν των εκλογών της Κυριακής, καθώς οι δημοσκοπήσεις υποδήλωναν πως ο Κιλιτσντάρογλου είχε το προβάδισμα, τόσο ξένοι διπλωμάτες όσο και οι Τούρκοι εταίροι τους επέτρεψαν στον εαυτό τους να φανταστούν πώς θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά τα πράγματα, στην περίπτωση που η αντιπολίτευση σάρωνε και ερχόταν στην εξουσία. Ακόμα και αν η οποιαδήποτε νέα κυβέρνηση ήταν απίθανο να κάνει δραματική αλλαγή στην ουσία της εξωτερικής πολιτικής και θα μπορούσε να αντιμετωπίσει δικές της προκλήσεις, ωστόσο ένας ανώτατος Τούρκος διπλωμάτης υποστήριξε πως θα υπήρχε μια «πολύ πιο θετική ατμόσφαιρα» μετά από χρόνια τραυματικών δημόσιων καβγάδων.
«Υπάρχει τεράστια καλή θέληση προς τον Κιλιτσντάρογλου (μεταξύ των δυτικών αξιωματούχων)», είπε. «Τους αρέσει». Αντίθετα, πρόσθεσε, τα αισθήματά τους προς τον Ερντογάν «αγγίζουν τα όρια του μίσους».
Η προοπτική μιας αλλαγής έχει μειωθεί δραματικά από τότε που ο Τούρκος πρόεδρος κέρδισε τον πρώτο γύρο με σχεδόν 5 ποσοστιαίες μονάδες, δίνοντάς του σαφές πλεονέκτημα ενόψει του δεύτερου γύρου της 28ης Μαΐου.
Η πρώτη μεγάλη δοκιμασία για τον νικητή του δεύτερου γύρου αφορά την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, την οποία η Τουρκία έχει μπλοκάρει αφού κατηγόρησε το σκανδιναβικό κράτος για μαλθακότητα απέναντι σε αυτό που αποκάλεσε Κούρδους τρομοκράτες. Οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ επιθυμούν απεγνωσμένα να εγκριθεί η ένταξη της Σουηδίας στη στρατιωτική συμμαχία στη Σύνοδο Κορυφής στη Λιθουανία τον Ιούλιο.
Αλλά ορισμένοι ανησυχούν ότι η ισχυρή επίδοση των Τούρκων υπερεθνικιστών που είναι επιφυλακτικοί απέναντι στο ΝΑΤΟ στην ψηφοφορία της Κυριακής στο κοινοβούλιο θα κάνει έναν νικητή Ερντογάν πιο διατεθειμένο να παρατείνει τη διαδικασία. Μπορεί να πιέσει για παραχωρήσεις από τις ΗΠΑ, ίσως όσον αφορά το σχέδιο της Άγκυρας να εκσυγχρονίσει τον στόλο των μαχητικών αεροσκαφών F-16 που έχει καθυστερήσει από το Κογκρέσο.
Διπλωμάτες λένε πως το κεντρικό πρόβλημα είναι πως αποφάσεις όπως η επικύρωση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τα καπρίτσια του Ερντογάν, ο οποίος έχει εδραιώσει την εξουσία του και έχει συγκεντρώσει σε πρωτοφανή βαθμό τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. «Όσο νομίζει πως τα οφέλη του να το αφήνει να αιωρείται είναι μεγαλύτερα από τα κόστη, φαντάζομαι πως θα το κάνει», σημείωσε ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Κανένας δεν περιμένει οι δεσμοί της Τουρκίας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να κοπούν πλήρως. Το δυτικό εμπόριο και η χρηματοδότηση παραμένουν ζωτικής σημασίας για την προβληματική τουρκική οικονομία.
Αν και ο Τούρκος πρόεδρος έχει δημιουργήσει στενούς προσωπικούς δεσμούς με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, οι προεκλογικές χάρες του οποίου προς τον Ερντογάν περιελάμβαναν την άδεια για καθυστερήσεις στις πληρωμές για το ρωσικό φυσικό αέριο, γνωρίζει πως μέρος της αξίας του για τη Μόσχα είναι το status της χώρας του ως μέλους του ΝΑΤΟ.
Επίσης, δεν συμφέρει τη Δύση μια ολοκληρωτική διάσπαση με την Άγκυρα. «Η Τουρκία θα είναι ζωτικής σημασίας εταίρος για εμάς, ασχέτως του ποιος ηγείται της χώρας», ανέφερε ο Γερουσιαστής των Δημοκρατικών Κρις Μέρφι, μέλος της επιτροπής εξωτερικών σχέσεων της Γερουσίας.
Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη γνωρίζουν ότι ως ένας από τους λίγους ηγέτες του κόσμου που τα έχουν καλά και με τον Πούτιν και με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο Τούρκος πρόεδρος έχει ρόλο-κλειδί ως μεσάζων στην ουκρανική κρίση.
Οι χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να ανησυχούν για τις απειλές του Ερντογάν να στείλει περισσότερους πρόσφυγες στην Ευρώπη. Και η Τουρκία, ένα κράτος 85 εκατομμυρίων κατοίκων, παραμένει επίσης μια σημαντική αγορά για τις ευρωπαϊκές εταιρείες.
Αναλυτές και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προέβλεψαν ότι οι δεσμοί με τις Βρυξέλλες θα παραμείνουν στατικοί εάν παραταθεί η διακυβέρνηση δύο δεκαετιών του Ερντογάν, χωρίς πρόοδο στη θνησιγενή προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ ή στις προσπάθειες αναβάθμισης της τελωνειακής ένωσής της με το μπλοκ. Η συνεργασία θα είναι στοχευμένη και συναλλακτική, εστιάζοντας σε τομείς όπως η ασφάλεια και το εμπόριο, πρόσθεσαν.
Παρ’ όλα αυτά, ο Ιλκε Τοϊγκούρ, καθηγητής ευρωπαϊκής γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο Carlos III της Μαδρίτης, προειδοποίησε ότι οι σχέσεις θα μπορούσαν να επιδεινωθούν από την ήδη χαμηλή τους βάση, εάν οι δυτικές χώρες εγκαταλείψουν την αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν τον τελευταίο χρόνο περίπου. «Συγκρατήθηκαν επειδή δεν ήθελαν να γίνουν προεκλογικό υλικό για τον πρόεδρο Ερντογάν», είπε. «Αλλά αν κερδίσει τον δεύτερο γύρο, δεν υπάρχει λόγος να συγκρατηθούν».
Ένα επερχόμενο σημείο ανάφλεξης είναι η προσπάθεια των Βρυξελλών να τιμωρήσουν τις χώρες εκτός ΕΕ που βοηθούν τη Μόσχα να παρακάμψει τις ευρωπαϊκές κυρώσεις, με στόχο να αναγκάσουν χώρες όπως η Τουρκία να εργαστούν σκληρότερα για την επιβολή τους. Αλλά ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ, διευθυντής του Carnegie Russia Eurasia Center, δήλωσε ότι το Κρεμλίνο θα αναμένει μια «συνέχιση της τρέχουσας σχέσης» με τον Ερντογάν, η οποία, όπως είπε, ήταν «καθοριστική» για την παράκαμψη των κυρώσεων.
Ο Αλπερ Τζοσκούν, πρώην Τούρκος διπλωμάτης που τώρα εδρεύει στην Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι ανησυχεί για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της εμβάθυνσης της έντασης με τη Δύση, όταν ο τουρκικός λαός είναι ήδη βαθιά δύσπιστος τόσο απέναντι στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη.
«Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχωράει, αλλά χωρίς καμία αναφορά στην Τουρκία», δήλωσε ο Τζοσκούν. «Άλλα πέντε χρόνια και αυτή η αποξένωση θα γίνει βαθύτερη». Και συνέχισε λέγοντας: «Αυτό θα έχει αντίκτυπο στις απόψεις της τουρκικής κοινωνίας για τον κόσμο και στον βαθμό που χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα μπορούν να καλλιεργήσουν αυτή την (αντιδυτική) ψυχοσύνθεση στην Τουρκία».
