Ο Joseph Schumpeter σόκαρε πολλούς με τις άμεσες απόψεις του για τη δύναμη των ελεύθερων αγορών. Ο αυστριακός οικονομολόγος των αρχών του 20ού αιώνα είπε κάποτε στους φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ: «Κύριοι, μια ύφεση είναι για τον καπιταλισμό σαν ένα καλό, κρύο ντους».
Αναφερόταν, φυσικά, στις δυνάμεις της δημιουργικής καταστροφής που αποστραγγίζουν τις αδύναμες επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κάμψης. Αυτή τη στιγμή, αν και δεν προβλέπεται ύφεση, τα υψηλότερα επιτόκια πιέζουν την οικονομική δραστηριότητα και αναμένεται ένα κύμα εταιρικών πτωχεύσεων. Μετά από μια δεκαετία εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων, ένα κρύο ντους -κατά Schumpeter- μπορεί να μην είναι κάτι κακό.
Οι εταιρικές πτωχεύσεις στην Αμερική βρίσκονται σε πορεία να αγγίξουν το υψηλότερο επίπεδο από το 2010. Οι πτωχεύσεις έχουν ήδη φθάσει σε υψηλό επίπεδο μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση στην Αγγλία και την Ουαλία και έχουν αυξηθεί κατακόρυφα και στην ευρωζώνη. Η Allianz προβλέπει αύξηση των πτωχεύσεων στις ανεπτυγμένες οικονομίες τα επόμενα χρόνια, καθώς περισσότερες επιχειρήσεις αναχρηματοδοτούνται με υψηλότερα επιτόκια. Πράγματι, τα επόμενα πέντε χρόνια, πάνω από 3 τρισ. δολάρια εταιρικού χρέους πρέπει να αποπληρωθούν στις ΗΠΑ.
Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Τα επιτόκια έχουν αυξηθεί με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, η αγορά εργασίας «κατεβάζει ταχύτητα» και η ζήτηση πρόκειται να επιβραδυνθεί. Οι εταιρείες καταναλώνουν τα ταμειακά τους αποθέματα και θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μια σημαντική αύξηση του κόστους δανεισμού τους. Οι λογαριασμοί ενέργειας έχουν εκτοξευθεί, η κρατική στήριξη μετά την πανδημία έχει μειωθεί και αποπληρωμές έχουν επίσης καταστεί ληξιπρόθεσμες.
Το πλήγμα για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους είναι η ψυχρή πραγματικότητα των υψηλότερων επιτοκίων. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι κάτι θετικό για την οικονομία. Μέρος της αύξησης των πτωχεύσεων έχει να κάνει με το φαινόμενο της αναπλήρωσης. Πολλές εταιρείες που λυγίζουν είναι πιθανό να είχαν στηριχθεί από τα μέτρα πολιτικής Covid-19 και θα είχαν καταρρεύσει ούτως ή άλλως.
Οι εταιρείες ζόμπι – οι οποίες περιλαμβάνουν επιχειρήσεις που βρίσκονται σε οικονομική δυσπραγία και είναι επίμονα ζημιογόνες – επίσης θα στριμωχτούν. Οι επιχειρήσεις αυτές πολλαπλασιάστηκαν την εποχή των χαμηλών επιτοκίων που ακολούθησε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση: το μερίδιό τους στις εισηγμένες εταιρείες παγκοσμίως αυξήθηκε κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες στο 10% το 2021, σύμφωνα με έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ.
Τα ζόμπι απομυζούν την οικονομική παραγωγικότητα μειώνοντας τις επενδύσεις και την απασχόληση για πιο αποτελεσματικές επιχειρήσεις. Στο βαθμό που τα επόμενα τρίμηνα υψηλών επιτοκίων και χαμηλής ανάπτυξης λειτουργήσουν ως δαρβινικό ξεσκαρτάρισμα, ξεχωρίζοντας τις αδύναμες επιχειρήσεις, δεν θα πρέπει να φοβόμαστε τις πτωχεύσεις. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η διαδικασία δεν έχει κινδύνους.
Πρώτον, μια «αποκάλυψη ζόμπι», όπου η κατάρρευση των αδύναμων εταιρειών εξαπλώνεται σε μεγαλύτερες και πιο αποτελεσματικές στην αλυσίδα εφοδιασμού, θα ήταν προβληματική. Δεύτερον, οι αγορές ιδιωτικού κεφαλαίου έχουν παρέμβει για να στηρίξουν τις εταιρείες, όπου η έκθεση στη μόχλευση είναι πιο δύσκολο να εκτιμηθεί. Τρίτον, πολλές αναποτελεσματικές εταιρείες θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Ορισμένες αναχρηματοδοτήθηκαν πριν από την εκτόξευση των επιτοκίων και δέσμευσαν φθηνότερο χρέος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι σημαντικές εκλογές του επόμενου έτους θα μπορούσαν επίσης να σημαίνουν ότι η κυβερνητική διάθεση για στήριξη διατηρείται.
Μέχρι στιγμής, οι πιέσεις συγκεντρώνονται στις επιχειρήσεις με την υψηλότερη μόχλευση στους κλάδους του λιανικού εμπορίου, της υγειονομικής περίθαλψης, των ακινήτων και των κατασκευών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι μικρές επιχειρήσεις – οι οποίες έχουν λιγότερες συστημικές επιπτώσεις – αναφέρουν υψηλότερο κίνδυνο αφερεγγυότητας από ό,τι οι μεγαλύτερες εταιρείες.
Οι ρυθμιστικές αρχές εξακολουθούν, ωστόσο, να πρέπει να ενισχύσουν την παρακολούθηση των ιδιωτικών αγορών για τυχόν επακόλουθους κινδύνους. Και πάνω απ’ όλα, οι υπηρεσίες αναδιάρθρωσης και αφερεγγυότητας πρέπει να είναι προετοιμασμένες ώστε να διασφαλίζουν ότι οι εταιρείες μπορούν να πτωχεύσουν σωστά και γρήγορα. Όσο περισσότερος χρόνος χρειαστεί, τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση στις επιχειρήσεις και την οικονομία. Η επανεκπαίδευση και η υποστήριξη της αναζήτησης εργασίας θα βοηθήσει επίσης τους ανέργους να βρουν νέους ρόλους.
Όσο για τα ζόμπι που θα επιβιώσουν, αν τα επιτόκια καταλήξουν να διαμορφωθούν υψηλότερα μακροπρόθεσμα – ιδιαίτερα σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία – τότε το κεφάλαιο θα αρχίσει τουλάχιστον να ρέει περισσότερο προς τις καλύτερες επιχειρήσεις. Με τη δραστηριότητα των start-ups να παραμένει ζωηρή, αυτό είναι κάτι που πρέπει να αγκαλιάσουμε, όχι να φοβηθούμε.
