Προ των πυλών φαίνεται πως είναι η χερσαία εισβολή των ισραηλινών δυνάμεων στη Λωρίδα της Γάζας. Ήδη, το πρωί της Παρασκευής παρατηρείται αυξημένη στρατιωτική δραστηριότητα κατά μήκος των συνόρων του Ισραήλ με τη Γάζα, ωστόσο, ο στρατός σημειώνει ότι δεν θα «διαφημίσει» πότε θα ξεκινήσουν οι δραστηριότητες.
Με φόντο την κλιμάκωση της σύγκρουσης μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ, και ενώ αρχικά φαινόταν πως οι παίκτες της περιοχής δεν είχαν όρεξη για ένα περιφερειακό πόλεμο, το μέγεθος των επιθέσεων της ένοπλης παλαιστινιακής ομάδας στο ισραηλινό έδαφος και η αντίδραση του Ισραήλ υποδεικνύουν ότι μια ευρύτερη σύγκρουση δεν είναι απίθανη. Βασική ανησυχία σε αυτό το σενάριο; Η σύγκρουση μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ να εξελιχθεί σε σύγκρουση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ.
Τι γνωρίζουμε όμως πραγματικά για τον ρόλο του Ιράν μέχρι στιγμής στη σύγκρουση; Ο πολιτικός επιστήμονας και αναλυτής Ίαν Μπρέμερ συγκεντρώνει τα στοιχεία.
Το Ιράν έχει να κερδίσει πολλά αλλά να χάσει ακόμα περισσότερα
Την επομένη της επίθεσης της Χαμάς, επικαλούμενη πηγές της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, η Wall Street Journal ανέφερε ότι το Ιράν όχι μόνο έδωσε το «πράσινο φως» στη Χαμάς αλλά στην πραγματικότητα βοήθησε την ένοπλη ομάδα να σχεδιάσει την επιχείρηση. Ωστόσο, λίγες μέρες αργότερα οι New York Times ανέφεραν ότι η Τεχεράνη αιφνιδιάστηκε από την επίθεση, επικαλούμενη αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών. Η Ουάσιγκτον και η Ιερουσαλήμ, εν τω μεταξύ, αρνήθηκαν ότι έχουν αδιάσειστα στοιχεία για άμεση εμπλοκή του Ιράν στην επιχείρηση της 7ης Οκτωβρίου.
Το ισχυρότερο επιχείρημα υπέρ της ιρανικής συνενοχής- τονίζει ο Μπρέμερ- είναι ότι η Τεχεράνη υποστηρίζει τη Χαμάς για δεκαετίες, παρέχοντάς της περίπου 70 εκατ. δολάρια ετησίως σε χρηματοδότηση μαζί με όπλα, εκπαίδευση και υλικοτεχνική βοήθεια.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Χαμάς δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια επιχείρηση αυτού του μεγέθους χωρίς ιρανική στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη», λέει χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι είναι επίσης πιθανό ότι τα μέλη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης να συνέβαλαν στην εκπαίδευση των μαχητών που πραγματοποίησαν τις επιθέσεις στο ισραηλινό έδαφος.
Επομένως, δεν είναι ότι το Ιράν δεν είχε καμία σχέση με όσα έχουν συμβεί στην περιοχή.
Ωστόσο, προς το παρόν, δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν άμεσα το Ιράν με τη συγκεκριμένη επιχείρηση της Χαμάς.
Βέβαια, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ πανηγύρισε για την επιτυχία της Χαμάς, αλλά αυτή η αντίδραση ήταν αναμενόμενη ανεξάρτητα από την άμεση ιρανική ανάμειξη. Ο ίδιος αρνήθηκε κατηγορηματικά τη συμμετοχή του Ιράν.
Άλλωστε το δημοσίευμα της Wall Street Journal αμφισβητήθηκε ευρέως, ειδικά ορισμένες λεπτομέρειες του θέματος, όπως η υποτιθέμενη ανάμειξη του υπουργού Εξωτερικών του Ιράν, ο οποίος συνήθως δεν έχει κανένα ρόλο στο συντονισμό των στρατιωτικών επιχειρήσεων με περιφερειακές ομάδες και ο οποίος βρίσκεται υπό στενή αμερικανική και ισραηλινή επιτήρηση.
Αντίθετα, οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Ιρανοί ηγέτες αιφνιδιάστηκαν από την επίθεση.
Ενώ είναι αλήθεια ότι η Χαμάς βασίζεται στην υποστήριξη του Ιράν, η ομάδα λειτουργεί με μεγάλο βαθμό αυτονομίας και έχει τη δική της ανεξάρτητη ατζέντα, η οποία όμως συνήθως ευθυγραμμίζεται με τους στόχους της Τεχεράνης. Στην πραγματικότητα, τονίζει ο Μπρέμερ, η εύλογη άρνηση από την πλευρά του Ιράν προέρχεται από ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σχέσης μεταξύ της Χαμάς και του Ιράν, που επιτρέπει στην Τεχεράνη να πιέζει το Ισραήλ χωρίς να εμπλέκεται άμεσα στην σύγκρουση.
Όπως και να έχει, η Τεχεράνη θα επωφεληθεί από το χάος στη Μέσα Ανατολή με τρεις τρόπους.
- Πρώτον, το Ισραήλ θα είναι απασχολημένο με την επίθεση και θα επικεντρωθεί στις ανησυχίες για την εσωτερική του ασφάλεια, περιορίζοντας προσωρινά την ικανότητά του να προβάλλει ισχύ σε περιφερειακό επίπεδο.
- Δεύτερον, η επίθεση έχει προς το παρόν «παγώσει» τις συνομιλίες για μια συμφωνία εξομάλυνσης των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ που αναμενόταν να περιλαμβάνει μια σιωπηρή δέσμευση για τον περιορισμό του Ιράν.
- Και τρίτον, η επίθεση υπονομεύει την εικόνα του Ισραήλ ως σημαντική στρατιωτική δύναμη, ενώ ο ανθρωπιστικός φόρος της καταστροφικής απάντησης του Ισραήλ στη Γάζα θα στρέψει την παγκόσμια κοινή γνώμη εναντίον του εβραϊκού κράτους.
«Το ότι επωφελείται η Τεχεράνη από τις επιθέσεις απέχει πολύ από το να ενορχηστρώσει η ίδια τις επιθέσεις και να ρισκάρει έναν πόλεμο με το Ισραήλ —και, ενδεχομένως, με τις ΗΠΑ— σε μια εποχή που το στρατηγικό περιβάλλον γίνεται κάπως πιο εποικοδομητικό για το Ιράν», καταλήγει ο Μπρέμερ, εξηγώντας:
- Το Ισραήλ είχε αποτραπεί από τις ΗΠΑ από το να επιτεθεί στο Ιράν και ο Νετανιάχου αποσπάστηκε από την εσωτερική πολιτική.
- Οι εμπορικοί και διπλωματικοί δεσμοί με το Πεκίνο και τη Μόσχα ανθούν.
- Οι εξαγωγές πετρελαίου ρέουν ξανά.
- Έχουν μόλις υπογράψει μια σημαντική συμφωνία με τη μεσολάβηση της Κίνας για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τον μακροχρόνιο εχθρό τους τη Σαουδική Αραβία.
- Είναι κοντά στη λήψη 6 δισ. δολαρίων σε κεφάλαια που είναι στον «πάγο», στο πλαίσιο μιας συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων με τις ΗΠΑ που ήρθε μετά από μια ευρύτερη προσπάθεια αποκλιμάκωσης τους τελευταίους έξι μήνες.
«Καμία από αυτές τις ενέργειες δεν συνεπαγόταν την επιθυμία του Ιράν να αποσταθεροποιήσει την περιοχή», συμπληρώνει.
Κανείς δεν ενδιαφέρεται για μια ευρύτερη σύγκρουση… μέχρι στιγμής
Με βάση όλα αυτά, η πιθανότητα να εμπλακεί άμεσα το Ιράν στον πόλεμο είναι «πολύ, πολύ χαμηλή», εκτιμάει ο Μπρέμερ, βάζοντας όμως ένα αστερίσκο. «Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα», λέει.
Το Ιράν έχει πολλά να κερδίσει από το να επιτρέψει την εξέλιξη των γεγονότων διατηρώντας την εμπλοκή του σχετικά περιορισμένη, δεδομένου του κινδύνου διακοπής της ευρύτερης στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής του, η οποία περιλαμβάνει εξομάλυνση των σχέσεων με τα κράτη του Κόλπου και ένα είδος συνεννόησης με τις ΗΠΑ.
Ενδεικτικό αυτού του κλίματος είναι το γεγονός ότι ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι είχε την πρώτη του απευθείας επικοινωνία με τον Σαουδάραβα διάδοχο πρίγκιπα Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν. Η επικοινωνία έγινε μετά την επίθεση της Χαμάς. Οι δύο ηγέτες ζήτησαν βραχυπρόθεσμο περιορισμό και αποκλιμάκωση.
Βέβαια, Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει- απειλήσει ότι μια πλήρης επίθεση από το Ισραήλ στη Γάζα θα μπορούσε να προκαλέσει μια απάντηση από ομάδες (που συνδέονται με το Ιράν), όπως η Χεζμπολάχ, οι Χούθι στην Υεμένη και άλλες ομάδες στη Συρία και το Ιράκ, με τον διοικητή της δύναμης Quds να επισκέπτεται τη Συρία, τον Λίβανο και το Ιράκ για συντονισμό μεταξύ των συμμάχων.
Το θετικό, από την άλλη, είναι ότι δεν πραγματοποιούνται σημαντικές ασκήσεις ή κινήσεις στρατευμάτων μεταξύ των δυνάμεων του Ιράν, σημειώνει ο Μπρέμερ. Επομένως δεν φαίνεται ότι το Ιράν προετοιμάζεται όντως για μια μεγάλη μάχη πέρα από την εκπαίδευση ή την δράση των οργανώσεων που συνδέονται με την Τεχαράνη, συμπεραίνει, εκτιμώντας:
- Χωρίς κλιμάκωση από την πλευρά του Ιράν ή χωρίς σαφή αποδεικτικά στοιχεία για την άμεση εμπλοκή του Ιράν στην επιχείρηση της 7ης Οκτωβρίου, ούτε το Ισραήλ ούτε οι ΗΠΑ θα λάβουν μέτρα για να επεκτείνουν την κρίση με επίθεση στο Ιράν.
- Το Ισραήλ θα επικεντρωθεί στον περιορισμό της άμεσης απειλής από τη Χαμάς και στη διαχείριση της επίθεσης στη Γάζα.
- Οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν το Ισραήλ αλλά θα ασκήσουν πίεση παρασκηνιακά ενάντια σε οποιαδήποτε κίνηση που απειλεί να καταλήξει σε διεύρυνση της σύγκρουσης. (Η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε στις 12 Οκτωβρίου ότι είχε «παγώσει ξανά» τα 6 δισ. δολάρια σε ιρανικά κεφάλαια που είχε προηγουμένως ανακοινώσει ότι θα «ξεπαγώσει» μετά από σημαντική πολιτική πίεση για να υιοθετήσει πιο σκληρή στάση απέναντι στο Ιράν, αλλά αυτή η κίνηση προοριζόταν για να καλμάρει το εγχώριο κοινό και δεν σημαίνει ότι αναμένεται περαιτέρω κλιμάκωση στις σχέσεις.)
- Όσο είναι σε εξέλιξη η κρίση στη Γάζα, τόσο το Ισραήλ όσο και οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να μην θέλουν να δουν την σύγκρουση να διευρύνεται. Εάν το Ισραήλ αντεπιτεθεί κατά του Ιράν, πιθανότατα θα το κάνει μέσω μυστικών επιχειρήσεων (π.χ. δολιοφθορές, κυβερνοπόλεμος, δολοφονίες) σε χρόνο και τόπο της επιλογής του. Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ έχουν περιορισμένες επιλογές, πέρα από την επιβολή πρόσθετων (σε μεγάλο βαθμό συμβολικών) κυρώσεων σε Ιρανούς αξιωματούχους, εκτός από το να περιορίσουν τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν, κάτι που θα προκαλούσε άνοδο στην τιμή του πετρελαίου (που με τη σειρά του θα τροφοδοτήσει τον πληθωρισμό των ΗΠΑ) και θα προκαλούσε μια ισχυρή απάντηση από την Τεχεράνη και ενδεχομένως το Πεκίνο (επειδή η Κίνα διυλίζει το μεγαλύτερο μέρος του ιρανικού αργού).
«Επομένως, ο κίνδυνος η σύγκρουση να μετατραπεί σε γενικό πόλεμο μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ ή/και των ΗΠΑ είναι χαμηλός».
Βραχυπρόθεσμα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος κλιμάκωσης της σύγκρουσης δεν προέρχεται από το Ιράν αλλά από τη Χεζμπολάχ, το διαμάντι του δικτύου των οργανώσεων που σχετίζονται με το Ιράν, υπογραμμίζει ο Μπρέμερ. Προς το παρόν, η ομάδα με έδρα τον Λίβανο – που είναι ήδη σε ευάλωτη θέση καθώς η οικονομία του Λιβάνου παραμένει αδύναμη και η δημόσια υποστήριξή της έχει δεχθεί πλήγμα – δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στον πόλεμο πέρα από μερικά συμβολικά χτυπήματα και ανταλλαγές πυρών κατά μήκος των συνόρων Ισραήλ-Λιβάνου.
«Αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν η Χεζμπολάχ και το Ιράν ανησυχήσουν ότι η Χαμάς θα εξαλειφθεί πλήρως», προειδοποιεί, εκφράζοντας μια νέα φοβία: «Και αν το Ιράν νιώσει το φόβο ότι και οι δύο κύριες οργανώσεις του στο Λεβάντε πρόκειται να καταστραφούν… τότε, δεν μπορούμε να υποθέσουμε τι θα μπορούσε να κάνει για να το αποτρέψει αυτό το αποτέλεσμα».
