Του Μιχάλη Ψύλου
Μετά από μια δεκαετία διπλωματικής εχθρότητας, η Τουρκία και η Αίγυπτος προχώρησαν στην πλήρη εξομάλυνση των σχέσεών τους, ανταλλάσσοντας και πάλι πρεσβευτές. «Είναι δύο ισχυρές χώρες της περιοχής και δεν έχουν την πολυτέλεια να μείνουν χωριστά», εξήγησε ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν.
Οι δύο χώρες είχαν διακόψει τις διπλωματικές τους σχέσεις μετά το πραξικόπημα στην Αίγυπτο το 2013 που ανέτρεψε την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, υπό τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε καταγγείλει την ανατροπή του ισλαμιστή Μόρσι από τον Αιγυπτιακό στρατό και την ανάληψη της ηγεσίας της χώρας από τον σημερινό πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Τότε, ο Ερντογάν είχε πει μάλιστα πώς δεν θα συνομιλούσε ποτέ με « κάποιον όπως ο αλ Σίσι». Ο Τούρκος πρόεδρος δεν δίστασε επίσης να μετατρέψει την Κωνσταντινούπολη σε ένα ασφαλές καταφύγιο για τα εξόριστα μέλη της αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Πολύ νερό κύλησε όμως από τότε κάτω από τις γέφυρες του Νείλου και τον Μάιο του 2021 προέκυψαν πρώτα σημάδια «απόψυξης» των διμερών σχέσεων, όταν τουρκική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε την Αίγυπτο. Τον περασμένο Νοέμβριο Ερντογάν και αλ Σίσι έδωσαν τα χέρια στο περιθώριο του Μουντιάλ στο Κατάρ. Μια χειραψία που θεωρήθηκε από την αιγυπτιακή προεδρία ως μια νέα αρχή στις διμερείς σχέσεις. Στη συνέχεια οι δύο πρόεδροι συνομίλησαν τηλεφωνικά μετά τον φονικό σεισμό που έπληξε την Τουρκία και τη Συρία τον Φεβρουάριο.
Αν και οι σχέσεις ήταν εδώ και καιρό τεταμένες, το εμπόριο συνεχιζόταν κανονικά μεταξύ των δύο κρατών. Το 2022, η Τουρκία ήταν ο πρώτος εισαγωγέας αιγυπτιακών προϊόντων, συνολικής αξίας τεσσάρων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πηγές στο Τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών τονίζουν άλλωστε ότι η οικονομία θα παίξει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας τα επόμενα πέντε χρόνια.
«Τα κλαδιά ελιάς»
Η Αίγυπτος δεν είναι άλλωστε η μόνη Αραβική χώρα με την οποία η Τουρκία έχει αποκαταστήσει τις σχέσεις της. Κυρίως για οικονομικούς λόγους. «Πολλά κλαδιά ελιάς έχει προσφέρει ο Ερντογάν σε πρώην περιφερειακούς αντιπάλους του-τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ισραήλ και τώρα την Αίγυπτο», γράφει η αραβική ιστοσελίδα Al Monitor. «Οι επενδύσεις στην Τουρκία από το Κατάρ, τα Εμιράτα, αλλά και τη Σαουδική Αραβία, θα είναι σανίδα σωτηρίας για τον Ερντογάν, καθώς η τουρκική οικονομία καταρρέει μαζί με την λίρα», προσθέτει και η Middle East Eye.
Με το Άμπου Ντάμπι και το Ριάντ, ο Ερντογάν προχώρησε στη σύναψη σημαντικών οικονομικών συμφωνιών, ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τον Ιανουάριο του 2022, οι κεντρικές τράπεζες της Τουρκίας και των Εμιράτων υπέγραψαν συμφωνία ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με στόχο ιδίως να ανακοπεί η πτώση της τουρκικής λίρας.
Όπως λέει ο καθηγητής Οικονομικών, Μουράτ Γεσιλτάς, «αυτές οι προσεγγίσεις εγκαινιάζουν μια νέα εποχή όπου η γεωοικονομία έχει προτεραιότητα έναντι της γεωπολιτικής». Ανώτατο στέλεχος στο Ίδρυμα Πολιτικής, Οικονομικής και Κοινωνικής Έρευνας (SETA), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Άγκυρα, ο καθηγητής Γεσιλτάς τονίζει ότι «η Τουρκία τοποθετείται πλέον ως παγκόσμιος παίκτης ή διεθνής δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα υιοθετεί μια ξεχωριστή προοπτική για κάθε σύγκρουση ή ζήτημα που αντιμετωπίζει».
Η προσέγγιση ωστόσο της Αγκυρας με τα κράτη του Κόλπου και την Αίγυπτο δεν σημαίνει ότι η Τουρκία θα εγκαταλείψει την νέο-Οθωμανική εξωτερική πολιτική και την στρατιωτική της επιρροή σε χώρες όπως η Λιβύη, η Συρία και η Σομαλία.
Θα ήταν λάθος να ξεχνάμε ότι Τουρκία και Αίγυπτος ήταν με τη σειρά τους αυτοκρατορίες που βασίλευαν στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και πέρασαν τον ίδιο κοσμικό εθνικισμό τον 20ό αιώνα, με τις μορφές του Νάσερ και του Ατατούρκ. Οι δύο αυτές χώρες γνώρισαν στη συνέχεια τον πυρετό του πολιτικού Ισλάμ στην περιοχή με την άνοδο στην εξουσία των Αδελφών Μουσουλμάνων και την ισλαμική διάσταση που έχει δώσει ο Ερντογάν στην πολιτική της Αγκυρας.
Αντιπαράθεση στην ανατολική Μεσόγειο
Σημαντικό αγκάθι στις σχέσεις των δύο χωρών παραμένει ωστόσο η Λιβύη: Στην Τρίπολη, υπάρχει μια κυβέρνηση κοντά στον Ερντογάν , ενώ στο Τομπρούκ της ανατολικής Λιβύης , κυριαρχεί ο υποστηριζόμενος από την Αίγυπτο στρατάρχης Χαφτάρ.
Σημαντική απόσταση χωρίζει άλλωστε την Τουρκία από την Αίγυπτο στο θέμα του φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στη διευθέτηση των ΑΟΖ των δύο χωρών. Η Τουρκία έχει υπογράψει από το 2019 ένα παράνομο μνημόνιο με την κυβέρνηση της Τρίπολης, για την κατανομή των ΑΟΖ που έχει καταγγελθεί από την Ελλάδα, την Κυπριακή Δημοκρατία, την Αίγυπτο, αλλά και τα Ηνωμένα Εθνη.
Το Κάιρο διά του υπουργού Εξωτερικών Σάμεχ Σούκρι έχει τονίσει μάλιστα ότι η κυβέρνηση της Τρίπολης «δεν έχει την απαιτούμενη νομιμότητα να υπογράψει συμφωνίες, αλλά και την κυριαρχία σε αυτήν την περιοχή» και επομένως η συμφωνία είναι «παράνομη και απαράδεκτη». Το ερώτημα είναι τώρα αν θα καταφέρει η Τουρκία να παρασύρει την Αίγυπτο στη δική της πολιτική. Και κυρίως αν το Κάιρο θα συνεχίσει να υποστηρίζει σθεναρά τις ελληνικές θέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο…
