O κρατήρας Batagaika, που βρίσκεται στη Σιβηρία, είναι γνωστός ως η «πύλη για τον κάτω κόσμο». Ουσιαστικά πρόκειται για μια τεράστια τρύπα στο έδαφος που όμως είναι ο μεγαλύτερος κρατήρας μόνιμου παγετού στον κόσμο και εκτείνεται σε μια έκταση 80 εκταρίων.
Στην περιοχή, σε μια πλαγιά που έχει καταρρεύσει, θεωρείται ότι μπορεί να κρύβονται στοιχεία για το πώς ήταν η ζωή στη Γη πριν από περισσότερα από 600.000 χρόνια. Η δυναμική της καθίζησης είναι συναρπαστική, αφού αναπτύχθηκε σε έξι μόλις δεκαετίες, αλλά αυτό που είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστο είναι η έκταση τoυ μόνιμα παγωμένου υπέδαφους που αποκάλυψε η κατάρρευση.
Όμως η επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, κατέστησε απρόσιτη την περιοχή στους δυτικούς ερευνητές. «Ήταν μια τεράστια, τρομερή αναστάτωση στην επιστήμη μας και στη μακροχρόνια συνεργασία μας με τα ρωσικά ιδρύματα», δήλωσε στο Newsweek ο Thomas Opel, παλαιοκλιματολόγος στο Ινστιτούτο Alfred Wegener της Γερμανίας.
«Η πρώτη φορά που κοίταξα αυτή τη γιγάντια τρύπα ήταν απλά συγκλονιστικά», είπε ο Opel. «Το καλοκαίρι, όταν ήμουν για πρώτη φορά εκεί, μπορούσες πραγματικά να δεις και να ακούσεις τις αλλαγές. Υπήρχε διαρκώς ο ήχος του νερού από την τήξη των πάγων που έσταζε και τεράστια κομμάτια παγωμένης γης απλώς έσπαγαν και έπεφταν κάτω. Έτσι μπορούσες πραγματικά να ακούσεις πώς άλλαζε αυτός ο τόπος με την πάροδο του χρόνου».
Η αιτία της καθίζησης είναι ασαφής, αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι πιθανότατα ξεκίνησε από την αποψίλωση των δασών και τα βαριά μηχανήματα. Διαταράσσοντας τα μονωτικά στρώματα της βλάστησης στην επιφάνεια, η θερμότητα μπόρεσε να διεισδύσει βαθιά στο έδαφος, προκαλώντας την απόψυξη του θαμμένου παγετού.
«Με την κλιματική αλλαγή, είναι πολύ πιο πιθανό να δούμε και άλλα όπως αυτό», είπε η Opel.
Επειδή το συγκεκριμένο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πάγο, η έκθεσή του σε θερμότητα προκάλεσε την κατάρρευση ολόκληρης της δομής. Καθώς έχει λιώσει ο περισσότερος πάγος, ο κρατήρας μπόρεσε να αναπτυχθεί σε αυτό που τώρα αποκαλείται η «μεγάλη κατάρρευση».
«Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένας παγετός αυτής της ηλικίας χρονολογείται πραγματικά κάπου στη Σιβηρία», είπε ο Opel. «Όταν πήραμε τα αποτελέσματα χρονολόγησης από τα δείγματά μας, μείναμε έκπληκτοι. Σκεφτήκαμε “Ω, ουάου, αυτό είναι πολύ παλιό”».
Η ομάδα μπόρεσε να υπολογίσει την ηλικία του παγετού, υλογογίζοντάς την σε περισσότερα από 600.000 χρόνια, χρησιμοποιώντας δύο τεχνικές.
«Από την εμπειρία μου ως παλαιοκλιματολόγος, αυτό είναι πραγματικά συναρπαστικό», συνέχισε. «Αν και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχει αυτό το είδος μόνιμα παγωμένου υπέδαφους , συνήθως είναι θαμμένο βαθιά στο έδαφος και δεν μπορεί κανείς να έχει πραγματικά πρόσβαση. Από αυτό το μέρος όμως, μπορούμε να πάρουμε δείγματα από τον παγωμένο υπέδαφος που αναπτύχθηκε πριν από 600.000 χρόνια και διαμόρφωσε το κλίμα και το περιβάλλον εκείνη την εποχή».
Μετά την επίσκεψη το 2017 και το 2019, το σημείο έχει γίνει απρόσιτο για τον Opel και την ομάδα του. «Αρχικά ήταν προγραμματισμένο να πάμε ξανά εκεί, αλλά στη συνέχεια συνέβη ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και τώρα όλα έχουν παγώσει και οι επίσημες σχέσεις με τα ρωσικά ιδρύματα και τους ερευνητές δεν υπάρχουν πλέον στην πραγματικότητα», είπε.
Πάντως ο Opel και η ομάδα του συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα δεδομένα που έχουν συλλέξει από προηγούμενες επισκέψεις για να αποκτήσουν νέες γνώσεις από το αρχαίο έδαφος.
«Μπορούμε να παρακολουθούμε τις προηγούμενες θερμοκρασίες χρησιμοποιώντας σταθερά ισότοπα οξυγόνου και υδρογόνου στον πάγο στον παγετό, ώστε να μας δίνουν πληροφορίες για τις περασμένες θερμοκρασίες του χειμώνα», εξήγσηε. «Αλλά μπορούμε επίσης να κάνουμε όλα τα είδη παλαιοοικολογίας», που περιλαμβάνει τα πάντα, από την ανάλυση γύρης μέχρι την αποκάλυψη απομειναριών αρχαίων ζώων.
«Υπήρχαν μερικά εντυπωσιακά ευρήματα – για παράδειγμα, ένα μωρό άλογο από την τελευταία Εποχή των Παγετώνων», είπε ο Opel. «Οι συνάδελφοί μου άρχισαν επίσης να αναλύουν το αρχαίο DNA που περιέχεται στο ίζημα, το οποίο μας επιτρέπει όχι μόνο να ανασυνθέσουμε τη βλάστηση της εποχής αλλά και ολόκληρο το οικοσύστημα».
Η περιοχή μπορεί επίσης να αποκαλύψει πώς ο αρχαίος μόνιμος παγετός επιβίωσε σε προηγούμενες περιόδους θερμότητας, με συνέπειες για τον πλανήτη μας σήμερα. «Γνωρίζουμε ότι αυτός ο πολύ παλιός πάγος επέζησε τουλάχιστον δύο πολύ, πολύ ζεστές περιόδους στο παρελθόν, οπότε το ερώτημα τώρα είναι πώς θα αντιδράσει στο μέλλον».
Παράλληλα, το γεγονός ότι νερό που ήταν παγωμένο για χιλιάδες χρόνια έχει αρχίσει να λιώνει μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη σταθερότητα του πλανήτη. Πρώτον, περίπου 1.700 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα -που πιστεύεται ότι θα δεσμευθούν σε αυτό το παγωμένο έδαφος- θα απελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα καθώς λιώνει. Δεύτερον, τα μικρόβια που προκαλούν ασθένειες που έχουν εγκλωβιστεί στο έδαφος για χιλιετίες μπορεί να αρχίσουν να εμφανίζονται καθώς το έδαφος ξεπαγώνει.
Βέβαια, όπως είοε ο Opel, ο αντίκτυπος είναι στα κλιματικά συστήματα της Γης είναι μέχρι στιγμής ασαφής, αλλά η ομάδα του εργάζεται για να αποκαλύψει τις επιπτώσεις.
