Εντυπωσιακό είναι το φιλμ «Quo Vadis, Aida» της Γιασμίλα Ζμπάνιτς, που απέσπασε το φετινό βραβείο Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Με τρόπο συγκινητικό η νεαρή σκηνοθέτιδα περιγράφει την απελπισία των κατοίκων στη Σρεμπρένιτσα, όταν τον Ιούνιο του 1995 σερβικές μονάδες υπό τον στρατηγό Ράτκο Μλάντιτς επέλασαν στη μικρή αυτή κοινότητα της ανατολικής Βοσνίας για να εφαρμόσουν επί τόπου τον διακηρυγμένο πολιτικό τους στόχο, την δημιουργία της Μεγάλης Σερβίας. Για τη επίτευξή του έχασαν τη ζωή τους πάνω από 8.300 άνδρες και έφηβοι, οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι. Μια γενοκτονία επί ευρωπαϊκού εδάφους. Το φίλμ της Ζμπάνιτς στέλνει και μια υπόμνηση τη σωστή στιγμή. Γιατί πάνω από 26 χρόνια μετά τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης, που τελείωσε με την ειρηνευτική συμφωνία στο Ντέιτον, η χώρα αντιμετωπίζει νέες επιθέσεις.
Διώξεις, θανατώσεις, μαζικοί βιασμοί
Όπως και τη δεκαετία του 90, όταν ο τότε Κροάτης πρόεδρος Φράνιο Τούτζμαν μαζί με τον Σέρβο πρόεδρο Μιλόσεβιτς ήθελαν να την μοιράσουν μεταξύ τους διαπράττοντας εγκλήματα πολέμου, αμετανόητοι εξτρεμιστές προσπαθούν να ολοκληρώσουν αυτό που οι τότε πολέμαρχοι ήθελαν να κάνουν: Να καταστρέψουν τον πολυεθνικό χαρακτήρα της Βοσνίας. Τελευταία κυκλοφορούν μάλιστα φαντασιώσεις υπό την μορφή non paper για διαμελισμό της, θέτοντας εν αμφιβόλω την ύπαρξη της Βοσνίας. Συγγραφέας τους ο πρωθυπουργός της Σλοβενίας Γιάνεζ Γιάνσα. Το κείμενο που διέρρευσε στη δημοσιότητα προπαγανδίζει με τρόπο που δεν επιδέχεται παρανόηση την επαναχάραξη των συνόρων κατά μήκος των εθνικών γραμμών. Παρατηρητές υποθέτουν ότι ορισμένα σημεία του σχεδίου διατυπώθηκαν στη Βουδαπέστη και απηχούν τον περίγυρο του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν. Στον πυρήνα του διατυπώνει τη δημιουργία μιας Μεγάλης Σερβίας, μιας Μεγάλης Κροατίας και μιας Μεγάλης Αλβανίας.
Με άλλα λόγια αναβίωση της ίδιας επικίνδυνης ιδεολογίας, που τη δεκαετία του 90 οδήγησε σε διώξεις, θανάτους και μαζικούς βιασμούς στα Δυτικά Βαλκάνια και που συνεχίζει να βρίσκει θιασώτες. Από καιρό η Κροατία προσπαθεί να βρει στις Βρυξέλλες υποστηρικτές μιας ήπιας εκδοχής διαμελισμού της Βοσνίας. Δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά από τους Κροατοβόσνιους εξτρεμιστές που ορέγονται μια δική τους, τρίτη κρατική οντότητα. Επιδιώκουν βαθύτερη εθνική διαίρεση και, ει δυνατόν, ενσωμάτωση στη μητέρα Κροατία. Αυτήν την περίοδο εξάλλου και στο Βελιγράδι ηχούν όλο και πιο επιθετικές φωνές, όπως του Σέρβου υπουργού Εσωτερικών Αλεξάντερ Βουλίν που δήλωσε αυτές τις μέρες ότι “έχει ξεκινήσει ήδη η ένωση των απανταχού Σέρβων”. Όλοι αυτοί λοιπόν καταστρώνουν νοερά σχέδια για «ειρηνική διάλυση» της Βοσνίας, τα οποία θέτουν εν κινδύνω την ειρηνική τάξη πραγμάτων στην περιοχή.
Την ανησυχία αυτή απηχεί και η τελευταία έκθεση του αυστριακού Ύπατου Αρμοστή της διεθνούς κοινότητας στη Βοσνία, Βαλεντίν Ίντσκο. Βέβαια, ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας αποκλείει κατηγορηματικά μεταβολές συνόρων. Αλλά το ερώτημα είναι, κατά πόσον Βερολίνο και Βρυξέλλες διατίθενται να κάνουν σαφές στα προκλητικά κυκλώματα εξουσίας, από το Ζάγκρεμπ και τη Λιουμπλιάνα μέχρι τη Βουδαπέστη και το Βελιγράδι, ότι τα εθνολαϊκιστικά οράματα δεν έχουν πια κανένα μέλλον.
Οι ευθύνες της ΕΕ
Σε ότι αφορά στην ΕΕ οι τελευταίες εξελίξεις αποκαλύπτουν την αδυναμία της και το επικίνδυνο κενό που έχει δημιουργήσει με την πολιτική της στην περιοχή. Οι Βρυξέλλες δεν κατάφεραν να δώσουν σαφή ευρωπαϊκή προοπτική ενσωμάτωσης. Αντί να ταχθούν υπέρ ενός συνεπούς εκδημοκρατισμού συμβιβάστηκαν με τις διάφορες κυβερνητικές κλίκες εθνολαϊκιστών συμβάλλοντας στην εδραίωση των διεφθαρμένων ελίτ και ενισχύοντας την εξτρεμιστική τους ατζέντα. Και εγκαταλείπουν εκείνες τις δυνάμεις που θα ήταν οι φυσικοί εταίροι της Ευρώπης, μεταξύ άλλων και προασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η συγγραφέας Στέφικα Γκάλιτς, που δέχεται απειλές επειδή εναντιώνεται στο καρτέλ εξουσίας στο Μόσταρ.
Καλά θα έκαναν οι Βρυξέλλες να βάλουν τέλος στο στοιχειωμένο αφήγημα των υποστηρικτών εθνικά καθαρών κρατών, ιδιαίτερα μέσα στην ΕΕ. Ήδη από τώρα υπάρχουν σημάδια ενός επικίνδυνο φαινομένου ντόμινο.
Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάντερ Βούτσιτς, που θεωρείται άγκυρα σταθερότητας από τη γερμανική εξωτερική πολιτική, προσπαθεί να επηρεάσει με στοχευμένες κινήσεις και να αποσταθεροποιήσει όχι μόνο τη Βοσνία, αλλά τα γειτονικά κράτη Μαυροβούνιο και Κοσσυφοπέδιο. Αλλά και η Κροατία τροφοδοτεί όλο και περισσότερο τον Ψυχρό Πόλεμο απέναντι στην εύθραυστη Βοσνία. Θέση του Κροάτη προέδρου Ζόραν Μιλάνοβιτς αποτελεί ότι δεν είναι όλοι εγκληματίες πολέμου, όσοι καταδικάστηκαν από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για εγκλήματα πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Πρόσφατη μελέτη έδειξε μάλιστα ότι η Κροατία δεν έχει επεξεργαστεί ούτε καν το φασιστικό της παρελθόν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εκείνο που είναι σαφές είναι ότι εμπρηστικές ιδέες για δήθεν λύσεις κατά μήκος εθνικών γραμμών δεν αποτελεί συνταγή για το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων. Το αντίθετο μάλιστα. Αντιστρατεύονται το όραμα μιας ειρηνικής Ευρώπης.
