Του Μιχάλη Ψύλου
Από την εφημερίδα Δημοκρατία
«Ξυπνάτε ένα πρωί και έκπληκτοι διαπιστώνετε ότι βρίσκεστε στο διπλανό κρεβάτι με έναν διάσημο βιολιστή, που υποφέρει από μια θανατηφόρο νεφρική νόσο. Η Εταιρεία Φίλων της Μουσικής ,αφού εξέτασε όλα τα διαθέσιμα ιατρικά αρχεία ,κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο εσείς έχετε την ίδια ,σπάνια ομάδα αίματος με τον βιολιστή. Έτσι, χωρίς να σας ρωτήσουν ,σας απήγαγαν αφού σας νάρκωσαν το προηγούμενο βράδυ και σας έφεραν στο νοσοκομείο ,όπου νοσηλευόταν ο βιολιστής , και συνέδεσαν τα κυκλοφορικά σας συστήματα έτσι ώστε τα νεφρά σας να μπορούν να φιλτράρουν το αίμα του ασθενούς».
Εσείς διαμαρτύρεστε φυσικά , αλλά ο διευθυντής του νοσοκομείου σας λέει: «Κοιτάξτε, λυπούμαστε που η Εταιρεία Φίλων της Μουσικής σας έβαλε σε αυτή την περιπέτεια – δεν θα το είχαμε επιτρέψει αν το γνωρίζαμε. Αλλά τώρα δεν μπορείτε να το αποφύγετε. Ο βιολιστής είναι πλέον συνδεδεμένος με εσάς. Η αποσύνδεση θα τον σκότωνε. Αλλά δεν πειράζει, είναι μόνο για εννέα μήνες. Μέχρι τότε, θα θεραπευτεί, και εσείς θα μπορέσετε να αποσυνδεθείτε με ασφάλεια»!
Την -ευτυχώς-φανταστική αυτή ιστορία- έγραψε η διάσημη Αμερικανίδα φιλόσοφος, Τζούντιθ Τζάρβις Τόμσον και επί δεκαετίες καθηγήτρια στο περίφημο ΜΙΤ της Μασουχουσέτης, που απεβίωσε πέρυσι σε ηλικία 91 ετών. Η Τόμσον τάραξε τα νερά στη φιλοσοφική συζήτηση για την άμβλωση με το δοκίμιό της το 1971 «A Defence of Abortion».Αναμφίβολα-έγραφε η Αμερικανίδα φιλόσοφος- «θα ήταν πολύ καλό να συμφωνήσουμε να παραμείνουμε συνδεδεμένοι με τον βιολιστή για εννέα μήνες … Αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα ηθικό καθήκον…».
Μήπως ,αντιμέτωποι με την εφιαλτική πανδημία, βρισκόμαστε όλοι όμηροι; Ενάντια στη θέλησή μας ,έχουμε συνδεθεί με έναν αόρατο βιολιστή, και αναγκαζόμαστε να περιορίσουμε τις δραστηριότητές μας, ακόμη και να παραμείνουμε απομονωμένοι στο σπίτι, ώστε να μην διακινδυνεύουμε τη ζωή μας και τη ζωή των άλλων;
«Ισως να φαντάζει υπερβολική η αντιστοιχία ,αλλά μήπως δεν τεθήκαμε ουσιαστικά με την καραντίνα σε κατ` οίκον περιορισμό, με μία απλή απόφαση ενός κυβερνητικού στελέχους;» διερωτάται ο συγγραφέας Αλμπερτ Σκοτ σε άρθρο του στη γαλλική ιστοσελίδα Contrepoints και προσθέτει: «Χωρίς δημόσια συζήτηση, αφήσαμε την εξουσία στην κυβέρνηση να αποφασίσει τι είναι απαραίτητο και τι όχι». Και μάλιστα, όχι μόνο χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα, αλλά με αύξηση των θυμάτων της πανδημίας και καταστροφή της οικονομίας. Παρά το γεγονός ότι η «σύνδεση με τον αόρατο βιολιστή» ,που υποτίθεται ότι θα του σώζαμε τη ζωή, κρατάει -όχι εννιά -αλλά ήδη 14 μήνες και βλέπουμε! Με τους ειδικούς να διατυπώνουν πολύ συχνά αντικρουόμενες απόψεις και τις κυβερνήσεις να καταφεύγουν όλο και περισσότερο στον αυταρχισμό και στις απαγορεύσεις, αντί να αντιμετωπίσουν την αιτία του προβλήματος. Ειδικά στην Ελλάδα , την κοσμοσυρροή στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, την έλλειψη σοβαρών μέτρων προστασίας στους χώρους εργασίας, την ελάχιστη ενίσχυση των δημόσιων δομών υγείας.Και την ίδια ώρα να ψηφίζεται ρύθμιση για το ακαταδίωκτο σε όσους εμπλέκονται στη διαχείριση της πανδημίας και στην χάραξη των μέτρων προστασίας των πολιτών.
Νέα μορφή απολυταρχισμού;
«Δεν είναι η επιστήμη (που δεν πρέπει να συγχέεται με τον θόρυβο των ανδρών και των γυναικών με τις λευκές ποδιές στην τηλεόραση) ,η αιτία του παγκόσμιου προβλήματος που αντιμετωπίζουμε» λέει ο Αλμπερτ Σκοτ. «Η αιτία είναι ότι το πρόβλημα αντιμετώπισης της πανδημίας έχει πρώτα και κύρια πολιτικό χαρακτήρα».
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε ψήφισμά του, προειδοποίησε μάλιστα ότι «ότι τα μέτρα έκτακτης ανάγκης ενέχουν τον κίνδυνο κατάχρησης εξουσίας» και τονίζει ότι «οι εθνικές κυβερνήσεις δεν πρέπει να κάνουν κατάχρηση των έκτακτων εξουσιών τους για τη θέσπιση νομοθεσίας που δεν σχετίζεται με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω COVID-19».
Υπό το φως αυτών των συνθηκών, που βιώνουμε, θα ήταν πολύ χρήσιμο να ξαναδιαβάσουμε το περίφημο βιβλίο της Χάνα Αρεντ ,«Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού». Η Χάνα Αρεντ σημειώνει βέβαια ότι «ο ολοκληρωτισμός δεν είναι ένας απλός κλασικός αυταρχισμός, αλλά ένας αυστηρός έλεγχος κάθε πτυχής της ζωής των ατόμων από μια γραφειοκρατία που είναι πανταχού παρούσα, περιφρονώντας τους θεσμούς και επιβάλλοντας τη λατρεία στον ηγέτη». Αλλά πως μπορούμε να ορίσουμε μια εξουσία ,που καθορίζει «τα μέρη που έχετε το δικαίωμα να πάτε, τις ώρες που επιτρέπεται να βγείτε, τους λόγους υπό τους οποίους μπορείτε να επισκεφθείτε τα αγαπημένα σας πρόσωπα κλπ», διερωτάται ο Αλμπερτ Σκοτ. «Τίποτα από όλα αυτά δεν ξεφεύγει από τις αρχές. Ότι δεν έχουν καταργηθεί επισήμως οι δημοκρατικοί θεσμοί θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εξασθένηση αυτού του ολοκληρωτικού χαρακτήρα – ή, αντιθέτως, θα μπορούσε κανείς να κρίνει ότι ζούμε έναν ολοκληρωτισμό καθαρότερο από τον παλιό, ο οποίος αναμίχθηκε με ένα “χυδαίο παραδοσιακό” απολυταρχισμό», υποστηρίζει ο Αλμπερτ Σκοτ.
Αλλωστε ,τα δύο χαρακτηριστικά: η περιφρόνηση για τους θεσμούς και η λατρεία του ηγέτη, δεν λείπουν εντελώς. Οι περισσότερες αποφάσεις που λαμβάνονται, είναι στη διακριτική ευχέρεια του επιστημονικού συμβουλίου , παρακάμπτοντας έτσι το κοινοβούλιο.
Επιπλέον, σημειώνει ο Αλμπερτ Σκοτ , «στη Γαλλία όπως και αλλού, φαίνεται ότι οι ηγέτες βλέπουν τη δημοτικότητά τους να αυξάνεται σε περιόδους των πιο αυστηρών περιορισμών. Στην Αργεντινή, για παράδειγμα, μετά από έξι μήνες περιοριστικών μέτρων ,ο πρόεδρος της χώρας έχει δει την δημοτικότητά του να αυξάνεται πάνω από 85%».
Φόβος και απομόνωση
Σύμφωνα με την Χάνα Άρεντ επίσης, στη ρίζα του ολοκληρωτισμού, υπάρχει ακόμη ο φόβος και η «απομόνωση. Δηλαδή, ο πολίτης να φοβάται και να αποκόπτεται όχι μόνο από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό του. «Όλες οι τυραννίες, λέει η Χάνα Αρεντ, ακμάζουν στο έδαφος της απομόνωσης και φροντίζουν να τη διατηρήσουν. Η μορφή ολοκληρωτικής προπαγάνδας και ιδεολογίας όπως περιγράφεται από την Άρεντ αξίζει επίσης την προσοχή μας. Το καθεστώς που είναι στην εξουσία, μας λέει, δεν είναι πλέον απαραίτητο να προσπαθήσουμε να πείσουμε κανέναν. Το ζήτημα είναι απλώς να προσφέρουμε και όχι να αποφασίζουμε για τη ζωή μας. Ο ολοκληρωτισμός είναι ουσιαστικά ένα κίνημα που εξατομικεύει και ακινητοποιεί τη μάζα όσο το δυνατόν περισσότερο. Μια μάζα που στερείται δομής και κινείται από έναν ηγέτη. Και αυτή η ακινησία, που πάντα θεωρείται ως προσωρινή, είναι ίσως για το βαθύ σύστημα, ο καλύτερος τρόπος για να φρενάρει ριζοσπαστικές αλλαγές στην κοινωνία.
Η οργάνωση Freedom House , σε έρευνα που διεξήγαγε σε 192 χώρες με τη συμμετοχή 398 δημοσιογράφων και ειδικών, κατέδειξε ότι η πανδημία πυροδότησε μια κρίση για τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο. «Από τότε που εμφανίστηκε ο COVID -19 , η κατάσταση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει επιδεινωθεί σε 80 χώρες. Οι κυβερνήσεις “απάντησαν” με κατάχρηση εξουσίας, την αποσιώπηση των επικριτικών φωνών, την αποδυνάμωση ή το κλείσιμο σημαντικών θεσμών, υπονομεύοντας συχνά τα ίδια τα συστήματα λογοδοσίας που απαιτούνται για την προστασία της δημόσιας υγείας», είναι το συμπέρασμα της έρευνας του Freedom House σχετικά με τον αντίκτυπο του COVID-19 στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μεταξύ των εμπειρογνωμόνων που ερωτήθηκαν, το 64% συμφώνησε ότι ο αντίκτυπος του COVID-19 στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στη θα είναι ως επί το πλείστον αρνητικός για τα επόμενα τρία έως πέντε χρόνια.
Με την πανδημία ,αναδεικνύεται δυστυχώς,«ένας όλο και πιο παράξενος, δειλός και βίαιος κόσμος» εκτιμά η γαλλική ιστοσελίδα contrepoints. «Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το απίθανο και το παράλογο έχουν πάρει τη θέση του επαληθεύσιμου και του λογικού» σημειώνει η γαλλική ιστοσελίδα και προσθέτει: «Και το χειρότερο, είναι δυστυχώς, ότι πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι αυτός ο παραλογισμός είναι απόλυτα φυσιολογικός και πρέπει να γίνει ο κανόνας».
