Της Sylvie Kauffmann
Η απεργία πείνας είναι το τελευταίο καταφύγιο των ανίσχυρων, το μόνο όπλο που τους μένει όταν έχουν δοκιμάσει τα πάντα. Σαράντα χρόνια πριν από τον συμπατριώτη του Αλεξέι Ναβάλνι, το είχε χρησιμοποιήσει επανειλημμένα ο Αντρέι Ζαχάροφ, που είχε εξοριστεί στο Γκόρκι επειδή είχε καταγγείλει την επέμβαση της χώρας του στο Αφγανιστάν. Κάθε φορά τον σίτιζαν με το ζόρι και τον έκλειναν στην απομόνωση για μήνες. Τον Δεκέμβριο του 1986, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έδωσε τέλος στην εξορία του. Μόλις επέστρεψε στη Μόσχα, ο Ζαχάροφ ξανάρχισε τον αγώνα μαζί με τη γυναίκα του Γελένα Μπόνερ.
Ο Ζαχάροφ είχε την ενεργή στήριξη του «ελεύθερου κόσμου» και των διανοουμένων του. Το Νομπέλ ειρήνης που του απονεμήθηκε το 1973 ήταν η δικαίωσή του. Ο Ναβάλνι, αντιθέτως, είδε τον περασμένο Φεβρουάριο να του αφαιρείται από τη Διεθνή Αμνηστία η ιδιότητα του «κρατούμενου γνώμης» για δηλώσεις που είχε κάνει στο παρελθόν. Η νέα γενική γραμματέας της οργάνωσης Ανιές Καγιαμάρ υποσχέθηκε ότι το θέμα θα επανεξεταστεί. Με λίγη τύχη, ο Ναβάλνι θα αποκατασταθεί πριν πεθάνει.
Οι ήρωες δεν είναι πάντα αυτοί που θα θέλαμε να είναι, ιδιαίτερα όταν λειτουργούν σε ταραγμένα νερά. Και ο Λεχ Βαλέσα, που τιμήθηκε επίσης με Νομπέλ ειρήνης, έχει κάνει δηλώσεις που έχουν ενοχλήσει τη Δύση. Οσο για την Αούνγκ Σαν Σούου Κίι, έπεσε από το βάθρο της επειδή κάλυψε τις σφαγές των Ροχίνγκια από τους βιρμανούς στρατιωτικούς με τους οποίους αναγκάστηκε να μοιραστεί την εξουσία. Αλλά η επιτροπή Νομπέλ δεν της αφαίρεσε τη διάκριση, θεωρώντας ότι αφορούσε το προηγούμενο έργο της. Αλλωστε, χωρίς τη διάκριση αυτή, η βιρμανή ηγέτις θα ήταν σήμερα ακόμη πιο εύκολη λεία για τη χούντα.
Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τις καθησυχαστικές βεβαιότητές του. Σήμερα, οι κόκκινες γραμμές μας είναι πιο θολές και, γι’αυτούς που εξακολουθούν να αγωνίζονται κατά των αυταρχικών καθεστώτων, αυτή η αβεβαιότητα είναι προβληματική. Οι ίδιοι πάντως δεν αμφιταλαντεύονται. Πρέπει να δει κανείς την τελευταία συνέντευξη που έδωσε πριν επιστρέψει στη φυλακή ο Τζίμι Λάι, ο δισεκατομμυριούχος από το Χονγκ Κονγκ στον οποίο ανήκει η τελευταία εφημερίδα της αντιπολίτευσης, η Apple Daily. Δέχθηκε στο σπίτι του τον ανταποκριτή του BBC, γνωρίζοντας ότι κινδύνευε να συλληφθεί την ίδια μέρα. «Γεννήθηκα αντάρτης», του είπε χαμογελώντας. Όταν όμως ρωτήθηκε πώς ένιωθε με την ιδέα ότι μπορεί να επέστρεφε στη φυλακή και να μην ξανάβλεπε την οικογένειά του, κόντεψε να βάλει τα κλάματα. «Φυσικά και φοβάμαι», είπε. «Ο φόβος είναι το πιο φτηνό και το πιο πρακτικό μέσο ελέγχου των ανθρώπων».
Στις 16 Απριλίου, ο Τζίμι Λάι καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 μηνών για συμμετοχή σε συγκεντρώσεις, αλλά θα δικαστεί εκ νέου για επίθεση κατά της εθνικής ασφάλειας και είναι βέβαιο ότι η καταδίκη του θα είναι πολύ βαρύτερη.
Στα 72 του, ο Τζίμι Λάι θα μπορούσε να έχει επιλέξει να περάσει ήσυχα στην ηλιόλουστη βίλα του. Ο Αλεξέι Ναβάλνι θα μπορούσε να έχει μείνει στη Γερμανία, άλλωστε είχαν ήδη προσπαθήσει να τον σκοτώσουν μια φορά. Η Λευκορωσίδα Μαρία Κολεσνίκοβα, που σαπίζει στη φυλακή, θα μπορούσε να είναι σήμερα στην Πολωνία, αντί να πηδήξει από το περιπολικό που τη μετέφερε και να σκίσει το διαβατήριό της. Οι 700 βιρμανοί διαδηλωτές που έχουν σκοτωθεί από την 1η Φεβρουαρίου θα μπορούσαν να έχουν μείνει στο σπίτι τους. Ολοι επέλεξαν να υπερασπιστούν τις αξίες τους με κίνδυνο της ζωής τους.
Αυτές τις αξίες, ο πρόεδρος Μπάιντεν τις τοποθέτησε και πάλι στην πρώτη γραμμή, ενώ ο πρόεδρος Μακρόν τις επικαλείται συχνά. Πού βρίσκεται όμως αυτή η «κόκκινη γραμμή» που επιμένει ο γάλλος πρόεδρος ότι πρέπει να γίνει σεβαστή; Όταν ο Μπάιντεν απειλεί το Κρεμλίνο ότι θα υπάρξουν συνέπειες αν πεθάνει ο Ναβάλνι, τι εννοεί; Όταν η καγκελάριος Μέρκελ εκφράζει την ανησυχία της για την υγεία του Ναβάλνι, σπεύδοντας να βεβαιώσει ότι τα έργα για την ολοκλήρωση του αγωγού NordStream 2 θα συνεχιστούν, τι προτείνει;
Απέναντι στην άνοδο των σύγχρονων αυταρχικών καθεστώτων, αυτή η έλλειψη σαφήνειας αποδυναμώνει χωρίς αμφιβολία το δημοκρατικό μοντέλο. Η Ευγενία Αλμπάτς, αρχισυντάκτρια της ρωσικής εφημερίδας Novoie Vremia και φίλη του Ναβάλνι, λέει ότι η διαφορά ανάμεσα στον Ζαχάροφ και τον Ναβάλνι είναι ότι, αντίθετα με τον δεύτερο, ο πρώτος δεν είχε καν ονειρευτεί να δει φως στην άκρη του τούνελ. «Ολοι εμείς που αγωνιζόμαστε εναντίον αυτού του καθεστώτος πιστεύουμε ότι θα νικήσουμε», τονίζει.
Στις 6 Απριλίου, ο Ναβάλνι της έστειλε από τη φυλακή ένα χειρόγραφο σημείωμα. «Όλα θα πάνε καλά», της έγραφε. «Αν όχι, θα έχουμε την παρηγοριά ότι ζήσαμε εντίμως».
