Περίπου στη 1 τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου πέρυσι, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έλαβε ένα σοβαρό τηλεφώνημα. Αφού πέρασε μήνες δημιουργώντας μια δύναμη εισβολής άνω των 100.000 ατόμων στα σύνορα με την Ουκρανία, ο Βλαντιμίρ Πούτιν είχε δώσει το πράσινο φως για να εισβάλουν.
Η απόφαση αιφνιδίασε εντελώς τον Λαβρόφ. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο Ρώσος πρόεδρος είχε ζητήσει τις απόψεις των μελών Συμβουλίου Ασφαλείας σχετικά με την αναγνώριση των δύο αυτονομιστικών κρατιδίων στο Ντονμπάς, μια βιομηχανική συνοριακή περιοχή στην Ουκρανία, σε μια βασανιστικά αμήχανη μαγνητοσκοπούμενη συνεδρία -αλλά δεν τους άφησε σοφότερους σχετικά με τις πραγματικές του προθέσεις.
Το να κρατά τον Λαβρόφ στο σκοτάδι δεν ήταν ασυνήθιστο για τον Πούτιν, ο οποίος είχε την τάση να παίρνει αποφάσεις για την εξωτερική πολιτική του στο πλαίσιο ενός στενού κύκλου ατόμων εμπιστοσύνης, ακόμη κι αν υπονομεύονταν οι διπλωματικές προσπάθειες της Ρωσίας.
Στην προκειμένη περίπτωση, το τηλεφώνημα καθιστούσε τον Λαβρόφ έναν από τους ελάχιστους ανθρώπους που γνώριζαν το σχέδιο εκ των προτέρων. Η ανώτερη ηγεσία του Κρεμλίνου έμαθε για την εισβολή μόνο όταν είδε στην τηλεόραση εκείνο το πρωί τον Πούτιν να κηρύσσει την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».
Αργότερα την ίδια μέρα, αρκετές δεκάδες ολιγάρχες συγκεντρώθηκαν στο Κρεμλίνο για μια συνάντηση που κανονίστηκε μόλις την προηγουμένη, γνωρίζοντας πως η εισβολή θα πυροδοτούσε δυτικές κυρώσεις που θα μπορούσαν να καταστρέψουν τις αυτοκρατορίες τους. «Όλοι τα έχασαν», λέει ένα άτομο που παρευρέθηκε στην εκδήλωση.
Ενώ βρίσκονταν σε αναμονή, ένας από τους ολιγάρχες εντόπισε τον Λαβρόφ να βγαίνει από μια άλλη συνάντηση και τον πίεσε να του εξηγήσει για ποιο λόγο ο Πούτιν είχε αποφασίσει να εισβάλει. Ο Λαβρόφ δεν είχε απάντηση: οι αξιωματούχοι τους οποίους πήγε να συναντήσει στο Κρεμλίνο ήξεραν λιγότερα από εκείνον.
Άναυδος, ο ολιγάρχης ρώτησε τον Λαβρόφ πώς είναι δυνατόν ο Πούτιν να είχε σχεδιάσει μια τόσο εκτεταμένη εισβολή σε τόσο μικροσκοπικό κύκλο -τόσο που οι περισσότεροι από τους ανώτερους αξιωματούχους του Κρεμλίνου, του οικονομικού επιτελείου της Ρωσίας και της επιχειρηματικής ελίτ, δεν πίστευαν ότι ήταν καν δυνατή. «Έχει τρεις συμβούλους», απάντησε ο Λαβρόφ, σύμφωνα με τον ολιγάρχη. «Τον Ιβάν τον Τρομερό. Τον Μέγα Πέτρο. Και τη Μεγάλη Αικατερίνη».
Σύμφωνα με το σχέδιο εισβολής του Πούτιν, τα ρωσικά στρατεύματα επρόκειτο να καταλάβουν το Κίεβο μέσα σε λίγες μέρες με έναν εντυπωσιακό, σχετικά αναίμακτο πόλεμο-αστραπή. Αντίθετα, ο πόλεμος έχει αποδειχθεί ένα τέλμα ιστορικών διαστάσεων για τη Ρωσία. Έναν χρόνο μετά, η εισβολή του Πούτιν έχει προκαλέσει πάνω από 200.000 νεκρούς και τραυματίες στις τάξεις των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, σύμφωνα με Αμερικανούς και Ευρωπαίους αξιωματούχους. Εξάντλησε το απόθεμα σε άρματα μάχης, πυροβολικό και πυραύλους κρουζ και απέκοψε τη χώρα από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και τις δυτικές εφοδιαστικές αλυσίδες.
Ούτε οι μάχες στην Ουκρανία έφεραν πιο κοντά τους αόριστους στόχους του Πούτιν περί «αποστρατιωτικοποίησης» και «αποναζιστικοποίησης» του Κιέβου. Αν και η Ρωσία ελέγχει τώρα το 17% της διεθνώς αναγνωρισμένης ουκρανικής επικράτειας, έχει εγκαταλείψει τη μισή έκταση που κατέλαβε τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου -συμπεριλαμβανομένης μιας ταπεινωτικής υποχώρησης από τη Χερσώνα, τη μοναδική πρωτεύουσα επαρχίας που ήλεγχε, λίγες εβδομάδες αφότου ο Πούτιν προσπάθησε να την προσαρτήσει.
Όμως, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται χωρίς να διαφαίνεται κάποιο τέλος, ο Πούτιν δεν έχει δώσει κανένα σημάδι ότι σκοπεύει να υπαναχωρήσει από τις πολεμικές του προσπάθειες. Στην ομιλία του για την «κατάσταση του έθνους» την Τρίτη, επέμεινε ότι ο πόλεμος αφορά «την ίδια την ύπαρξη της χώρας μας» και είπε ότι η Δύση τον ανάγκασε να εισβάλει στην Ουκρανία. «Τον πόλεμο τον ξεκίνησαν εκείνοι. Χρησιμοποιούμε βία για να το σταματήσουμε», είπε.
Παρόλο που το τεράστιο κόστος της εισβολής για τη Ρωσία γίνεται εμφανές, ο Πούτιν είναι πιο αποφασισμένος από ποτέ να τα καταφέρει, λένε άνθρωποι που τον γνωρίζουν. «Δεν ήταν ποτέ στο πλάνο να πεθάνουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Όλα πήγαν τρομακτικά στραβά», λέει ένας πρώην υψηλόβαθμος Ρώσος αξιωματούχος. Με το αρχικό σχέδιο να έχει καταρρεύσει, ο Πούτιν αναζητά νέα αφηγήματα για να δικαιολογήσει την πολεμική προσπάθεια, επιμένοντας πως δεν έχει άλλη επιλογή παρά να συνεχίσει την εισβολή με κάθε μέσο, υποστηρίζουν νυν και πρώην αξιωματούχοι.
Λέει στους κοντινούς του ανθρώπους: «Αποδείχτηκε ότι ήμασταν εντελώς απροετοίμαστοι. Ο στρατός είναι χάλια. Η βιομηχανία μας είναι χάλια. Αλλά είναι καλό που το μάθαμε έτσι, παρά αφού μας επιτεθεί το ΝΑΤΟ», προσθέτει ο πρώην αξιωματούχος.
Οι Financial Times μίλησαν με έξι επί μακρόν έμπιστους του Πούτιν, με άτομα που εμπλέκονται στη ρωσική πολεμική επιχείρηση, καθώς και με νυν και πρώην ανώτερους αξιωματούχους στη Δύση και την Ουκρανία, με θέμα το πώς αστόχησε η εισβολή του Πούτιν -και στη συνέχεια ο ίδιος πείσμωσε αντί να παραδεχτεί το λάθος του. Όλοι τους μίλησαν για το ευαίσθητο αυτό θέμα υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Οι άνθρωποι που γνωρίζουν τον Πούτιν περιγράφουν έναν ηγέτη που έχει απομονωθεί ακόμη περισσότερο από την έναρξη του πολέμου. «Ο Στάλιν ήταν αχρείος αλλά ήταν καλός μάνατζερ, καθώς δεν μπορούσαν να του πουν ψέματα. Στον Πούτιν όμως κανείς δεν μπορεί να πει την αλήθεια», λέει ένας. «Οι άνθρωποι που δεν εμπιστεύονται κανέναν αρχίζουν να εμπιστεύονται έναν πολύ μικρό αριθμό ανθρώπων που τους λένε ψέματα».
«Αν δεν συμφωνείς, μπορείς να φύγεις»
Πέρυσι δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Πούτιν απέκρυψε σχέδια εισβολής από στενούς συμβούλους. Όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία από την Ουκρανία το 2014, δεν ενημέρωσε το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας του -αντίθετα, επεξεργαζόταν την προσάρτηση της χερσονήσου με τον υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και τρεις κορυφαίους αξιωματούχους ασφαλείας όλη νύχτα, μέχρι τις 7 το πρωί.
Αρχικά, οι σύμβουλοι προέτρεψαν τον Πούτιν να μη στείλει στρατεύματα στην Κριμαία, σύμφωνα με έναν πρώην ανώτερο αξιωματούχο της Ρωσίας και έναν πρώην ανώτερο αξιωματούχο των ΗΠΑ. «Ο Πούτιν είπε: “Είναι μια ιστορική στιγμή. Εάν δεν συμφωνείτε, μπορείτε να αποχωρήσετε”», θυμάται ο πρώην Ρώσος αξιωματούχος.
Όταν η Δύση, φοβούμενη μήπως κλιμακωθεί η ένταση σε σημείο χωρίς επιστροφή και τεθούν σε κίνδυνο οι οικονομικές σχέσεις Ευρώπης-Ρωσίας, απάντησε απλώς με χάδια, ο Πούτιν είχε πειστεί πως είχε πάρει τη σωστή απόφαση, λένε αρκετοί που γνωρίζουν τον πρόεδρο.
Στα χρόνια μετά την εισβολή του 2014, ο στενός κύκλος συμβούλων άρχισε να συρρικνώνεται περαιτέρω, καθώς ο Πούτιν κυριευόταν όλο και περισσότερο με αυτό που θεωρούσε ως αυξανόμενη δυτική απειλή για την ασφάλεια της Ρωσίας, λένε οι άνθρωποι. Η απομόνωσή του βάθυνε όταν ξεκίνησε η πανδημία της Covid-19, το 2020: από φόβο ότι θα μπορούσαν να μολύνουν έναν μικροβιοφοβικό Πούτιν, ακόμη και ανώτατοι αξιωματούχοι αναγκάστηκαν να περάσουν εβδομάδες καραντίνας πριν από μια προσωπική ακρόαση.
Ένας από τους λίγους ανθρώπους που πέρασαν αρκετό χρόνο με τον Πούτιν ήταν ο φίλος του Γιούρι Κόβαλτσουκ, ένας πρώην φυσικός που τη δεκαετία του 1990 είχε μια ντάτσα δίπλα δίπλα σε αυτή του μελλοντικού προέδρου, στην ύπαιθρο έξω από την Αγία Πετρούπολη.
Ο μυστικοπαθής Κόβαλτσουκ -τραπεζίτης και μεγιστάνας των μίντια που οι ΗΠΑ λένε ότι διαχειρίζεται την προσωπική περιουσία του Πούτιν- σχεδόν ποτέ δεν μιλά δημόσια και δεν απάντησε σε αίτημα για σχόλιο.
Οι άνθρωποι που τον γνωρίζουν, λένε πως μοιράζεται ένα πάθος για τον ρωσικό αυτοκρατορικό ρεβανσισμό με τον μεγαλύτερο αδερφό του Μιχαήλ, έναν φυσικό του οποίου τα παραληρήματα και οι θεωρίες συνωμοσίας για σχέδια των ΗΠΑ να αναπτύξουν υπερστρατιώτες και «εθνοτικά όπλα» (σ.σ. χημικά, βιογενετικά όπλα) αναδύθηκαν κατά καιρούς σε μεταγενέστερες ομιλίες του Πούτιν.
Κατά την κορύφωση της πανδημίας, ο Πούτιν βρέθηκε ιδιαίτερα αποκομμένος από σχετικά φιλελεύθερους, δυτικοτραφείς έμπιστους που του ασκούσαν επιρροή στο παρελθόν. Αντίθετα, πέρασε τους πρώτους μήνες στην κατοικία του στο Βαλντάι, μια φυσιολατρική πόλη σε μια λίμνη στη βόρεια Ρωσία, ουσιαστικά σε lockdown με τον Κόβαλτσουκ τον νεότερο, ο οποίος τον ενέπνευσε να αναλογιστεί την ιστορική αποστολή του να αξιώσει το ρωσικό μεγαλείο, όπως είχε κάνει ο Μέγας Πέτρος. «Πιστεύει πραγματικά όλα όσα λέει για την ιερότητα και τον Μέγα Πέτρο. Νομίζει ότι θα τον θυμούνται όπως τον Πέτρο», λέει ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος.
Ολοένα και περισσότερο ο Πούτιν απέκτησε εμμονή με την Ουκρανία, καθώς ψυχραίνονταν οι σχέσεις του με τον δραστήριο νεαρό πρόεδρό της Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Μια από τις πρώτες κινήσεις του Ζελένσκι ήταν να περιορίσει την επιρροή του Βίκτορ Μεντβεντσούκ, στενού φίλου του Πούτιν, ο οποίος ήταν επικεφαλής του μεγαλύτερου αντιπολιτευόμενου κόμματος στο κοινοβούλιο. Ενώ ο πρώην πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο είχε χρησιμοποιήσει τον Μεντβεντσούκ ως κρίσιμο σύνδεσμο με τη Μόσχα, η ομάδα Ζελένσκι αναζήτησε άλλους μεσάζοντες, πιστεύοντας ότι η επιρροή του στον Πούτιν είχε αρχίσει να φθίνει.
Αλλά καθώς ο Πούτιν άρχισε να καταρτίζει σχέδια για πιθανή εισβολή, ο Μεντβεντσούκ επέμενε ότι οι Ουκρανοί θα υποδέχονταν τις ρωσικές δυνάμεις με ανοιχτές αγκάλες.
Εν μέρει το σχέδιο ενέπλεκε τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς, πρώην πρόεδρο που βρίσκεται εξόριστος στη Ρωσία από τότε που δραπέτευσε λόγω της επανάστασης εναντίον του το 2014. Θα έστελνε βιντεοσκοπημένο μήνυμα νομιμοποίησης του Μεντβεντσούκ, χρίζοντάς τον κυβερνήτη της Ουκρανίας με την υποστήριξη της Ρωσίας.
Το όραμα βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική πραγματικότητα στην Ουκρανία, όπου η φιλορωσική μειονότητα που αντιπροσώπευε ο Μεντβεντσούκ ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη απ’ όσους τον απεχθάνονταν για τους δεσμούς του με τη Μόσχα. Αλλά αποδείχτηκε δελεαστικό για τον Πούτιν, ο οποίος ενέκρινε πληρωμές μέσω του κόμματος του Μεντβεντσούκ για να εξαγοράσει τοπικούς συνεργάτες.
Υπήρξε άφθονος σκεπτικισμός στη Μόσχα. «Αν ο Μεντβεντσούκ λέει ότι βρέχει, κοίτα έξω απ’ το παράθυρο -έχει ήλιο», λέει ένας άλλος πρώην ανώτερος Ρώσος αξιωματούχος. «Υπάρχουν δημοσκοπήσεις, υπάρχουν μυστικές υπηρεσίες -πώς είναι δυνατόν να εμπιστεύεσαι για το οτιδήποτε όσα λέει ο Μεντβεντσούκ;».
Ωστόσο, η εκτίμησή του υποστηρίχθηκε από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας FSB, την υπηρεσία διάδοχο της KGB, η οποία διαβεβαίωνε ότι ήταν σίγουρη η νίκη του Πούτιν -και πλήρωσε αδρά ποσά σε μίζες προς αξιωματούχους στην Ουκρανία, με την ελπίδα να εξασφαλιστεί η επιτυχία.
«Η FSB είχε δημιουργήσει ένα ολόκληρο σύστημα για να λέει στο αφεντικό ό,τι ήθελε να ακούσει. Είχαν δοθεί τεράστια μπάτζετ και υπήρχε διαφθορά σε κάθε επίπεδο», λέει ένας αξιωματούχος των δυτικών μυστικών υπηρεσιών. «Λες το κατάλληλο παραμύθι και κονομάς».
Διαφορετικές φωνές στη ρωσική υπηρεσία πληροφοριών εξωτερικού SVR και το ρωσικό γενικό επιτελείο επιχείρησαν να εγείρουν αμφιβολίες. Στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας τρεις μέρες πριν από την εισβολή, ακόμη και ο Νικολάι Πατρούσεφ, γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο μακροβιότερος και πιο φιλοπόλεμος σύμμαχος του Πούτιν, πρότεινε να δοθεί ακόμη μια ευκαιρία στη διπλωματία. «Ήξερε σε τι κακή κατάσταση βρισκόταν ο στρατός και το είπε στον Πούτιν», λέει ένα πρόσωπο κοντά στο Κρεμλίνο.
Αλλά, ακριβώς όπως το 2014, ο Πούτιν δεν τους άκουσε, επιμένοντας ότι ο ίδιος ήταν καλύτερα ενημερωμένος. «Ο Πούτιν είχε υπερβολική αυτοπεποίθηση», λέει ένας πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος των ΗΠΑ. «Ξέρει καλύτερα από τους συμβούλους του, όπως ακριβώς ήξερε ο Χίτλερ καλύτερα από τους στρατηγούς του».
Η εισβολή άρχισε να ξεδιπλώνεται σχεδόν αμέσως αφού ο Πούτιν έδωσε το σύνθημα. Ο αρχηγός του γενικού επιτελείου Βαλερί Γκερασίμοφ είχε εκπονήσει ένα σχέδιο για την κατάληψη του αεροδρομίου Χοστομέλ έξω από το Κίεβο, δίνοντας στις επίλεκτες ρωσικές μοίρες αλεξιπτωτιστών μια βάση από την οποία θα επιτεθούν στα κυβερνητικά γραφεία του Ζελένσκι.
Ορισμένοι συνεργάτες του Μεντβεντσούκ πρόσφεραν υπηρεσίες στις προελαύνουσες ρωσικές δυνάμεις, φτιάχνοντας σημάνσεις σε κτίρια και αυτοκινητόδρομους για να κατευθύνουν τους εισβολείς σε καίριες τοποθεσίες. Άλλοι συμμετείχαν στην επίθεση στην κυβερνητική συνοικία. Στη νότια Ουκρανία, βοήθησαν τη Ρωσία να καταλάβει μια μεγάλη έκταση, συμπεριλαμβανομένης της Χερσώνας, με ελάχιστη έως καθόλου αντίσταση.
Το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου του Μεντβεντσούκ, ωστόσο, απλώς πήρε τα λεφτά και το έβαλε στα πόδια, αρνούμενο να συμμετάσχει στην εισβολή -ή πήγε κατευθείαν στις ουκρανικές αρχές και τις προειδοποίησε για τις οδηγίες που είχε λάβει, σύμφωνα με ανώτερο Ουκρανό αξιωματούχο και πρώην αξιωματούχους των ΗΠΑ και της Ρωσίας.
Οι προπολεμικές προβλέψεις ότι θα κατέρρεε ο ουκρανικός στρατός βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην υπόθεση ότι η ρωσική αεροπορία θα επέβαλλε γρήγορα τον έλεγχό της στον ουκρανικό ουρανό. Αντίθετα, εν μέσω εκτεταμένης αναταραχής μεταξύ των εισβολέων, ο ρωσικός στρατός κατέρριψε έναν αριθμό δικών του αεροσκαφών τις πρώτες μέρες της εισβολής. Ως αποτέλεσμα, ξέμεινε από πιλότους με εμπειρία σε πολεμικές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχαν χερσαίες δυνάμεις που ήταν επίσης προετοιμασμένες να πετάξουν, σύμφωνα με δύο δυτικούς αξιωματούχους και έναν Ουκρανό αξιωματούχο.
«Μπορεί να μην ήταν διψήφια, αλλά περισσότερα από ένα ή δύο» ρωσικά αεροσκάφη καταρρίφθηκαν από φίλια πυρά, λέει ο πρώην ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ. «Πολλή αδελφοκτονία». Και προσθέτει: «Πιθανώς δεν είχαν πιλότους με στρατιωτική εμπειρία πρόθυμους να πετάξουν πάνω από την Ουκρανία και έπαιξαν το κεφάλι τους σ’ αυτή την τρελή κατάσταση».
Ο Βαντίμ Σκιμπίτσκι, αναπληρωτής επικεφαλής της ουκρανικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, προσθέτει: «Είναι αλήθεια. Από μονάδες πυροβολικού, από τανκς, το είδαμε ακόμα και από τις παρακολουθήσεις μας σε συνομιλίες τους. Εριξαν δικά τους ελικόπτερα και δικά τους αεροπλάνα».
Στο έδαφος, η ρωσική προέλαση επέφερε τίμημα τεράστιων απωλειών, ενώ δεν οδήγησε σε κατάληψη καμίας μεγάλης πόλης εκτός από τη Χερσώνα. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου οι δυνάμεις εισβολής ήταν σε τόσο κακή κατάσταση, που αποχώρησαν από το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής και βορειοανατολικής Ουκρανίας, και το περιέγραψαν ως «χειρονομία καλής θέλησης». Το λαμπρό σχέδιο είχε αποδειχτεί αποτυχία.
«Η Ρωσία την πάτησε άσχημα», λέει ο Σκιμπίτσκι. «Ο Γκερασίμοφ αρχικά δεν ήθελε να μπει απ’ όλες τις πλευρές, όπως έκανε. Αλλά η FSB και όλοι οι άλλοι τον έπεισαν πως άπαντες τον περίμεναν και δεν θα υπήρχε αντίσταση».
Ενας μοναδικός πόλεμος στην παγκόσμια ιστορία
Καθώς οι συνέπειες της εισβολής τού έγιναν σαφείς, ο Πούτιν έψαξε έναν αποδιοπομπαίο τράγο που θα θεωρούσε υπεύθυνο για τις γκάφες των μυστικών υπηρεσιών στις οποίες βασιζόταν. Αυτό το πρόσωπο ήταν ο Σεργκέι Μπεσέντα, επικεφαλής της πέμπτης διεύθυνσης της FSB, η οποία είναι υπεύθυνη για επιχειρήσεις εξωτερικού και είχε θέσει τις βάσεις για την εισβολή δωροδοκώντας Ουκρανούς συνεργάτες, σύμφωνα με δύο δυτικούς αξιωματούχους.
Αρχικά ο Μπεσέντα τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό, σύμφωνα με τους αξιωματούχους. Δεν έμεινε στην μπούκα για πολύ, όμως. Εβδομάδες αργότερα, Αμερικανοί αξιωματούχοι έφτασαν για μια συνάντηση επί διμερών θεμάτων με τους Ρώσους ομολόγους, οι οποίοι αναρωτιούνταν, μετά τη διαρροή της είδησης για σύλληψη του Μπεσέντα στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, εάν θα εμφανιστεί και πώς θα εξηγούσαν πού βρισκόταν. Αντίθετα, ο Μπεσέντα μπήκε και είπε, παραφράζοντας τον Μαρκ Τουέιν: «Ξέρετε, οι φήμες για τον θάνατό μου είναι κάπως υπερβολικές», σύμφωνα με τον πρώην αξιωματούχο των ΗΠΑ.
Η γρήγορη επιστροφή του Μπεσέντα έδειξε ό,τι ακριβώς βλέπουν οι σύμβουλοι ως εκ των μεγαλύτερων αδυναμιών του Πούτιν: Ο Ρώσος πρόεδρος επιβραβεύει την πίστη έναντι της ικανότητας. Είναι εμμονικά μυστικοπαθής με τα λάθη. Και είναι ο απόλυτος άρχων σε μια γραφειοκρατική κουλτούρα όπου οι υφιστάμενοι του λένε αυτά που θέλει να ακούσει, σύμφωνα με ανθρώπους που τον γνωρίζουν.
Η συνεχής και επίμονη πολεμική προπαγάνδα και η απαίτηση του Πούτιν για όρκους πίστης της ελίτ έχουν απλώς αυξήσει το κίνητρο των συμβούλων του να του λένε αυτό που θέλει να ακούσει, λένε οι συνομιλητές.
«Διαθέτει μυαλό, έχει λογική, δεν είναι τρελός. Κανείς όμως δεν μπορεί να είναι ειδικός σε όλα. Πρέπει να είναι ειλικρινείς μαζί του και δεν είναι», λέει άλλος μακροχρόνιος έμπιστός του. «Η διαχείριση είναι τεράστιο πρόβλημα. Δημιουργεί μεγάλα γνωστικά κενά και η ποιότητα των πληροφοριών που λαμβάνει είναι κακή».
Για πολλούς στην ελίτ, η ροή των ψεμάτων είναι τακτική επιβίωσης: τα περισσότερα μέλη της προεδρικής διοίκησης και του οικονομικού επιτελείου του Πούτιν έχουν πει σε φίλους ότι αντιτίθενται στον πόλεμο αλλά αισθάνονται ανίσχυροι να κάνουν οτιδήποτε γι’ αυτό. «Είναι στ’ αλήθεια ένας μοναδικός πόλεμος στην παγκόσμια ιστορία, δεδομένου όλη η ελίτ δεν τον θέλει», λέει ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος.
Ένας μικρός αριθμός, συμπεριλαμβανομένου του πρώην ειδικού εκπροσώπου για το κλίμα Ανατόλι Τσουμπάις, παραιτήθηκε σιωπηλά. Ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος που τώρα ηγείται μιας μεγάλης κρατικής εταιρείας έφτασε στο σημείο να υποβάλει αίτηση για έκδοση ισραηλινού διαβατηρίου ενώ ήταν ακόμη στη θέση του, σχεδιάζοντας να εγκαταλείψει τη χώρα, σύμφωνα με δύο κοντινά του άτομα.
Καθώς ο πόλεμος διατηρεί τον σπασμωδικό χαρακτήρα του, ο Πούτιν έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται πόσο λάθος ήταν οι υπολογισμοί του και επομένως αναζητά περισσότερες πληροφορίες από ανθρώπους στα χαμηλότερα κλιμάκια, λένε άνθρωποι που τον γνωρίζουν. Ενας κύκλος υπερεθνικιστών μπλόγκερ που ασκούν κριτική στο στρατιωτικό κατεστημένο έχει πραγματοποιήσει τουλάχιστον δύο συναντήσεις κεκλεισμένων των θυρών με τον Πούτιν από το περασμένο καλοκαίρι. Ορισμένοι ήταν επίτιμοι προσκεκλημένοι στην τελετή προσάρτησης των τεσσάρων ουκρανικών επαρχιών τον Σεπτέμβριο.
Κατά καιρούς, ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει πληροφορίες από τα άτυπα δίκτυά του για να υπονομεύσει δημοσίως ανώτερους αξιωματούχους. Τον περασμένο μήνα, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Ντενίς Μαντούροφ είπε στον Πούτιν ότι η κυβέρνηση είχε υπογράψει συμβόλαια για την κατασκευή νέων αεροσκαφών σε ρωσικά εργοστάσια αεροπορίας, μιας από τις βιομηχανίες που επλήγησαν περισσότερο από τη δυσκολία προμήθειας εξαρτημάτων λόγω κυρώσεων. Ο Πούτιν απάντησε: «Ξέρω ότι τα εργοστάσια δεν έχουν συμβόλαια, μου το είπαν οι διευθυντές. Γιατί το παίζεις χαζός; Πότε θα είναι έτοιμα τα συμβόλαια; Ακου τι λέω: οι διευθυντές του εργοστασίου λένε ότι δεν έχουν συμβόλαια. Κι εσύ μου λες ότι είναι όλα στα χαρτιά».
Ο νεοπαγής σκεπτικισμός του Πούτιν, ωστόσο, περιορίζεται από την απροθυμία του να παραδεχτεί πως η εισβολή ήταν εξαρχής ένα λάθος, λένε οι συνομιλητές. Μερικοί από τους φιλελεύθερους αξιωματούχους που αντιτίθενται στον πόλεμο προσπάθησαν να τον πείσουν να τον τερματίσει, επισημαίνοντας την οικονομική ζημιά που πιθανώς θα προκαλέσουν στη ρωσική οικονομία οι κυρώσεις.
Αλλά ο Πούτιν τους λέει ότι «έχει ήδη λάβει υπόψη τη ζημιά», προσθέτει άλλος πρώην υψηλόβαθμος Ρώσος αξιωματούχος. «Λέει: “Πληρώνουμε τεράστιο τίμημα, το ξέρω. Υποτιμήσαμε πόσο δύσκολο θα μπορούσε να είναι”. Πώς όμως μπορείς να πείσεις έναν τρελό; Ο εγκέφαλός του θα σαλτάρει αν καταλάβει ότι ήταν λάθος», συνεχίζει η πηγή. «Δεν εμπιστεύεται κανέναν».
Ερωτηθείς για την ασυμφωνία ανάμεσα στις δηλώσεις του υπουργείου Άμυνας και τις καταγγελίες μαχητών στο μέτωπο περί ανεπαρκούς εξοπλισμού τον Δεκέμβριο, ο Πούτιν παρέφρασε έναν χαρακτήρα από την αγαπημένη του τηλεοπτική εκπομπή, το σοβιετικό κατασκοπευτικό δράμα «Δεκαεπτά στιγμές της άνοιξης»: «Δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι τον καθένα. Μόνο εμένα». Και κρύφτηκε στα γέλια του.
