Στεκόμενοι στη σκηνή ενός αμφιθεάτρου, βόρεια του Λούμπμιν (Lubmin), στη γερμανική ακτή της Βαλτικής, η Angela Merkel και ο Dmitry Medvedev ήταν όλο χαμόγελα.
Ήταν 8 Νοεμβρίου του 2011 το σκηνικό ήταν έτοιμο για μια φωτογράφιση που έμελλε να μείνει στην ιστορία.
Μαζί με τη Γερμανίδα καγκελάριο και τον Ρώσο πρόεδρο ήταν ο Γάλλος πρωθυπουργός François Fillon, ο Ολλανδός πρωθυπουργός Mark Rutte και ο Günther Oettinger, ο τότε επίτροπος της ΕΕ για την ενέργεια.
Μαζί, έβαλαν τα χέρια τους σε μια μεγάλη – ψεύτικη – βαλβίδα αερίου και γύρισαν τον τροχό.
Αυτή η κίνηση είχε σχεδιαστεί για να συμβολίσει το άνοιγμα ενός αγωγού μήκους 1.200 χιλιομέτρων, ο οποίος θα συνεχίσει να παραδίδει έως και 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην ΕΕ κάθε χρόνο.
Μιλώντας σε ακροατήριο της πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ της Γερμανίας εκείνη την ημέρα, ο Medvedev χαιρέτισε ένα “νέο κεφάλαιο στην εταιρική σχέση της Ρωσίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση”.
Η Merkel δήλωσε ότι ο αγωγός αποτελεί απόδειξη “ότι αισθανόμαστε σίγουροι για μια ασφαλή και ανθεκτική εταιρική σχέση” με τη Μόσχα στο μέλλον.
Ο Nord Stream 1 γεννήθηκε.
Το σημείο μηδέν της ενεργειακής κρίσης
Στην ιστορία της ενεργειακής κρίσης της Ευρώπης, η μικροσκοπική γερμανική πόλη Λούμπμιν, είναι το σημείο μηδέν.
Με μόλις 2.100 κατοίκους στη γερμανική ακτή της Βαλτικής, στο βορειοανατολικό κρατίδιο του Μεκλεμβούργου-Πομερανίας, το Λούμπμιν -που γειτνιάζει με την εκλογική περιφέρεια που εκπροσώπησε η Merkel επί 31 χρόνια- είναι το σημείο όπου προσγειώνονται οι αμφισβητούμενοι, επικερδείς και πλέον σχεδόν καταργημένοι αγωγοί φυσικού αερίου Nord Stream.
Με τα ψηλά κωνοφόρα δέντρα, τα παραθαλάσσια διαμερίσματα και τον ευγενικό παραλιακό πεζόδρομο, δεν μοιάζει με το είδος του τόπου όπου μετατοπίζονται οι τεκτονικές πλάκες της ενεργειακής γεωπολιτικής.
Αλλά ήταν εδώ, πριν από έντεκα χρόνια αυτό το μήνα, που η εποχή της γερμανικής και ευρωπαϊκής ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία έφτασε στο απόγειό της, με την πολυτελή τελετή εγκαινίων του Nord Stream 1, για την οποία πολλοί από τους παρευρισκόμενους έχουν τώρα καλό λόγο να μετανιώνουν βαθιά.
Και εδώ, σε λίγες εβδομάδες, θα τεθεί ένα νέο ενεργειακό ορόσημο.
Με την άφιξη ενός τεράστιου πλωτού τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), το βιομηχανικό λιμάνι του Λούμπμιν θα ανοίξει για φορτία από τις ΗΠΑ, τη Μέση Ανατολή και άλλους προμηθευτές, αντανακλώντας τη μεγάλη ενεργειακή μετάβαση που υφίσταται η Ευρώπη το 2022.
Η αύξηση της ζήτησης LNG είναι άμεσο αποτέλεσμα της ξαφνικής ανάγκης της Ευρώπης να εγκαταλείψει τον εθισμό της στο ρωσικό αέριο από αγωγούς και να βρει αντικαταστάτη μετά τη διακοπή των παραδόσεων από το Κρεμλίνο.
Παρόλο που οι προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι αβέβαιες – και επί του παρόντος ακριβές – αποτελούν την καλύτερη ελπίδα της Ευρώπης για ενεργειακή ασφάλεια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία που αναστάτωσε τις παγκόσμιες αγορές.
Για τη Γερμανία, αυτή η μεταμόρφωση αρχίζει επίσης στο Λούμπμιν.
Οι προηγούμενοι τρόποι σκέψης καταρρέουν
Η ανάγκη για αλλαγή αναγνωρίζεται ακόμη και από εκείνους στην πόλη που ζητωκραύγαζαν υπέρ του Nord Stream.
Το Λούμπμιν επωφελήθηκε σημαντικά, πρώτα από την άφιξη των εργατών κατασκευής του Nord Stream 1 και αργότερα του Nord Stream 2, και στη συνέχεια από τα φορολογικά έσοδα που ανήλθαν σε 2,5 εκατομμύρια ευρώ μόνο πέρυσι.
Αλλά, σύμφωνα με τον δήμαρχο της πόλης, Axel Vogt, “οι προηγούμενοι τρόποι σκέψης έχουν καταρρεύσει”.
Ο Vogt ήταν ένας από τους 450 προσκεκλημένους που ήταν παρόντες στα εγκαίνια του 2011.
Παραμένει επιεικής για τα οικονομικά κίνητρα εκείνης της εποχής.
“Υπήρχαν σίγουρα καλοί λόγοι γι’ αυτό.
Ήταν καλό φυσικό αέριο, αξιόπιστα διαθέσιμο σε κατάλληλες ποσότητες και σε φθηνή τιμή”.
Αλλά ακόμη και ο ίδιος, πρώην υποστηρικτής του Nord Stream 1 ύψους 7,4 δισεκατομμυρίων ευρώ και του άτυχου αδελφού του έργου Nord Stream 2 (που εκτιμάται ότι κόστισε 11 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά δεν παρέδωσε ποτέ ούτε ένα μόριο φυσικού αερίου) αναγνωρίζει τώρα τα όρια της προηγούμενης προσέγγισης της Ευρώπης.
“Από τη σημερινή σκοπιά, είναι σίγουρα αλήθεια ότι αυτή η εξάρτηση μας οδήγησε σε αυτή την ενεργειακή κρίση”, λέει – αν και κατηγορεί κυρίως την αποτυχία της Γερμανίας να επιταχύνει ταχύτατα την υποδομή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για να αντικαταστήσει την ανάγκη για ρωσικό αέριο από αγωγούς.
Το μέλλον του LNG
Ο Vogt πιστεύει ότι το μέλλον του Λούμπμιν βρίσκεται στα έργα υδρογόνου.
Αλλά προς το παρόν, το LNG είναι το καύσιμο που χρειάζεται επειγόντως για να κρατήσει τα φώτα αναμμένα στην Ευρώπη.
Στο ίδιο το Λούμπμιν, λέει ο Vogt, έχουν αποθηκεύσει καύσιμα για την πυροσβεστική υπηρεσία, έχουν εγκαταστήσει μια γεννήτρια έκτακτης ανάγκης στο παραθαλάσσιο θέρετρο και δεν θα βάλουν χριστουγεννιάτικα λαμπάκια στις κολώνες.
Πλέον η εστίαση είναι σε ένα νέο ορόσημο, που θα δεσπόζει πάνω από τις αποβάθρες.
“Διακόσια ογδόντα τρία μέτρα μήκος, 44 μέτρα πλάτος, πάνω από 40 μέτρα [ύψος]… σαν ένα μεγάλο κρουαζιερόπλοιο”, λέει ο Vogt.
“Κατάγεται από την Άπω Ανατολή, έρχεται μέσω της Ερυθράς Θάλασσας και της Μεσογείου και τώρα θα πλεύσει προς τη Βαλτική”.
Το εν λόγω πλοίο θα είναι το Neptune, επιβεβαίωσε η Deutsche ReGas, σύμφωνα με την ιδιωτική εταιρεία που θα εκμεταλλευτεί τον τερματικό σταθμό LNG Deutsche Ostsee του Λούμπιν.
Το Neptune, μια πλωτή μονάδα αποθήκευσης και επαναεριοποίησης, μπορεί να αποθηκεύσει αέριο σε υγροποιημένη κατάσταση σε θερμοκρασία περίπου μείον 160 βαθμούς Κελσίου.
Όταν απαιτείται, το υγροποιημένο φυσικό αέριο θα θερμαίνεται με τη χρήση θαλασσινού νερού ή αντιψυκτικού μέχρι να επανέλθει στην αέρια κατάστασή του και στη συνέχεια θα μεταφέρεται μέσω σωλήνων από το πλοίο στο γερμανικό δίκτυο φυσικού αερίου.
Ο τερματικός σταθμός θα έχει τη δυνατότητα να εισάγει 4,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως – ένα κλάσμα αυτού που ερχόταν μέσω του Nord Stream 1.
Υπάρχουν όμως σχέδια για περαιτέρω δυναμικότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Λούμπμιν μέσω ενός κρατικά χρηματοδοτούμενου έργου, το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει το 2023.
Σε ολόκληρη τη Γερμανία, πέντε άλλα έργα πλωτών τερματικών σταθμών LNG με κρατική υποστήριξη βρίσκονται επίσης υπό ανάπτυξη.
Μοναδική αλλαγή
Αυτή η συμβολική στιγμή θα αντανακλά την ευρύτερη μετατόπιση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο που λαμβάνει χώρα όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου αυξήθηκαν από το 19% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ τον Αύγουστο του 2021 στο 41% τον Αύγουστο του 2022, ενώ το ρωσικό αέριο από αγωγούς μειώθηκε από το 41% στο 9% στο ίδιο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ.
Η Ευρώπη έχει αλλάξει προσανατολισμό.
“Δεν μπορώ να θυμηθώ κανένα μη πολεμικό γεγονός όπως αυτό”, δήλωσε ο Georg Zachmann, ανώτερος συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης Bruegel, η οποία παρακολουθεί τις αλλαγές στην προμήθεια φυσικού αερίου της ΕΕ.
“Ακόμη και κατά την πετρελαϊκή κρίση [της δεκαετίας του 1970], το πετρέλαιο έγινε ακριβότερο, αλλά εξακολουθούσε να προέρχεται από τις ίδιες περιοχές.
Αυτή η μετατόπιση είναι μοναδική”.
Η εξάρτηση από το LNG δεν θα είναι χωρίς κινδύνους, δήλωσε ο Zachmann.
Η προσφορά αναμένεται να είναι περιορισμένη το 2023, σύμφωνα με αρκετούς κορυφαίους εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένου του εκτελεστικού διευθυντή του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας Fatih Birol.
Και οι επιπτώσεις στο κλίμα από την δέσμευση της Ευρώπης σε περαιτέρω, δυνητικά μακροπρόθεσμες συμβάσεις για το φυσικό αέριο είναι προφανείς.
“Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συνήθιζαν να λένε σε όλους να ‘το κρατήσουν στο έδαφος’.
Τώρα ζητάμε από τους ανθρώπους να ‘σκάψουν, σκάψουν, σκάψουν’. Αυτό είναι λίγο ανησυχητικό”, δήλωσε ο Zachmann.
Αλλά η διαφοροποίηση του εφοδιασμού της Ευρώπης με φυσικό αέριο μακριά από την ακραία εξάρτηση από τη Ρωσία μπορεί να είναι μόνο καλή για τη μακροπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια, πρόσθεσε ο Zachmann.
“Η Γερμανία εξαρτιόταν κατά 55% [του φυσικού αερίου της] από τη Ρωσία.
Αυτό ήταν εντελώς τρελό.
Το LNG είναι ένας πολύ πιο ευέλικτος τρόπος για την παροχή ενέργειας στην Ευρώπη”.
Σιωπηλός αγωγός
Σήμερα στο Λούμπμιν, η εγκατάσταση του Nord Stream 1 -όπου πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του 2011- είναι σφραγισμένη και υπό αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας.
Από τότε που οι αγωγοί του Nord Stream αποτέλεσαν αντικείμενο υποψίας δολιοφθοράς τον Σεπτέμβριο, η πόλη – με την πληθώρα ενεργειακών υποδομών – βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού, λέει ο Vogt.
“Όλα συνέβησαν πολύ γρήγορα”, θυμάται για τις ημέρες που ακολούθησαν τις επιθέσεις στον Nord Stream – οι οποίες παραμένουν υπό διερεύνηση, αλλά οι περισσότεροι παρατηρητές στη Δύση τις αποδίδουν στη Ρωσία.
Όσον αφορά το αν θα ξαναρρεύσει ποτέ φυσικό αέριο μέσω των αγωγών Nord Stream, ο Vogt προβλέπει ότι κάτι τέτοιο θα είναι πλέον εφικτό μόνο με το τέλος του πολέμου και την αποκατάσταση των εμπορικών σχέσεων με τη Ρωσία.
Και αυτό αν οι αγωγοί είναι καν χρησιμοποιήσιμοι.
Η γερμανική κυβέρνηση δήλωσε στα τέλη Οκτωβρίου ότι η “τεχνική διαθεσιμότητα” του δεύτερου αγωγού Nord Stream 2 -που ισχυρίζεται ο Putin ότι είναι ο μόνος από τους αγωγούς του Nord Stream που εξακολουθεί να λειτουργεί μετά τις εκρήξεις του Σεπτεμβρίου- δεν είναι στην πραγματικότητα “δεδομένη”.
Η εποχή του Nord Stream μπορεί να έχει τελειώσει οριστικά και αμετάκλητα.
Ωστόσο, η εξάρτηση της Ευρώπης από το Κρεμλίνο δεν έχει τελειώσει εντελώς.
Ενώ το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ευρώπη φέτος προήλθε από τις ΗΠΑ και το Κατάρ, υπήρξε επίσης αύξηση των εισαγωγών από τη Ρωσία.
Οι ποσότητες είναι αρκετά μικρές σε σύγκριση με την τεράστια πτώση του ρωσικού αερίου από αγωγούς στην Ευρώπη.
Αλλά είναι πιθανό ότι το ρωσικό ΥΦΑ θα συνεχίσει να εισρέει στην Ευρώπη για αρκετό καιρό ακόμη.
Κάποιο από αυτό μπορεί ακόμη και να προσγειωθεί στο Λούμπμιν.
