Του Γιώργου Λακόπουλου
«Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες, τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς…», τραγούδησαν για δεκαετίες εκατομμύρια Έλληνες- από τρεις γενιές- το τραγούδι του σπουδαίου Ηλία Ανδριόπουλου.
Τι απέμεινε από εκείνο το μεσημέρι τη 3ης Σεπτεμβρίου 1974 στο «Κινγκ Παλλάς» της πλατείας Συντάγματος, όταν μια συνέντευξη Τύπου άλλαξε τον πολιτικό χάρτη μιας χώρας και μαζί τη μοίρα της;
Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου διέψευσε τις προβλέψεις ότι επέστρεψε στην Ελλάδα -μετά την αντιδικτατορική του περιπλάνηση με το ΠΑΚ -για να αναλάβει το κόμμα του πατέρα του και να πάρει μέρος στη νομή της μεταδικτατορικής εξουσίας από τον Καραμανλή.
Με την εισαγωγή ενός «Κινήματος» στον δημόσιο βίο, άρχισε να υφαίνει στον καμβά «Εθνική Ανεξαρτησία- Λαϊκή Κυριαρχία- Κοινωνική Απελευθέρωση- Δημοκρατική Διαδικασία» τα χαρακτηριστικά της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, στο πλαίσιο που έβαλε ο Καραμανλής.
Το 1974 υπήρξε ο ιδανικός ερμηνευτής της ιστορικής στιγμής. Διαμόρφωσε ένα μαζικό, λαϊκό, ριζοσπαστικό κίνημα στο οποίο χώρεσαν όλες οι τάσεις της συγκυρίας: από το ΠΑΚ και τις μαρξιστικές ομάδες της αντιδικτατορικής περιόδου, μέχρι τους ρεφορμιστές της εγχώριας σοσιαλδημοκρατίας, τους κεντρώους και κεντροαριστερούς του 1964 . Οι γενιές της Αντίστασής, του 1-1-4 και του Πολυτεχνείου μαζί…
Συνέδεσε ΠΑΣΟΚ με το ΕΑΜ –υπερβαίνοντας έτσι το ΠΑΚ και την Ένωση Κέντρου στα οποία υπήρξε πρωταγωνιστής.
Αριστοτέλης Σαρρηκώστας / Αρχείο ΕΡΤ
Έτσι έδωσε απαντήσεις σε θεωρητικά ζητήματα που καταπονούσαν το λαϊκό κίνημα από την περίοδο του ΕΑΜ, κατά τη δημοκρατική έκρηξη από το 1958 έως τη δικτατορία, μέχρι τις αδιέξοδες τριβές μεταξύ -και εντός -των αντιστασιακών ομάδων, μέσα και έξω από τη χώρα επί δικτατορίας.
Η πολυσυλλεκτικότητα και η μέθοδος της αυτοοργάνωσης έβαλε στον ίδιο πολιτικό φορέα όλες τις «φυλές» του προοδευτικού χώρου: συνυπήρξαν στις κομματικές οργανώσεις, αντιπαρατέθηκαν στα αμφιθέατρα, αναμετρήθηκαν στα συνδικάτα, «μάτωσαν», μέχρι να διαμορφώσουν ένα κόμμα εξουσίας. Με τον Παπανδρέου αδιαμφισβήτητο οδηγό σε μια πορεία που δεν είχε προηγούμενο και με μια μόνο λέξη ως σήμα κατατεθέν: Αλλαγή!
Ο Παπανδρέου είχε «το χρίσμα της δωρεάς». Ήταν ευγενής, αξιοπρεπής, οξυδερκής, οραματιστής, πατριώτης και πίστευε σ αυτά που έλεγε, με τις αντινομίες και τις μεταπτώσεις του.
Η καθυστερημένη άφιξή του, η απουσία του από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 δεν ήταν «έλλειμμα». Έμελλε να αλλάξει τη φορά των πραγμάτων στην Ελλάδα και μόλις σε εφτά χρόνια άλλαξε την πορεία της Ιστορίας και την ταυτότητά της.
Τι απέμεινε από εκείνο το ρωμαλέο ριζοσπαστικό Κίνημα που συγκλόνισε τον ελληνικό λαό και μεταμόρφωσέ το κομματικό σύστημα, μαζί με τη χώρα;
Μετά από τρεις περιπετειώδεις θητείες – τις οποίες διέκοψε η τριετής σφήνα από τον άνθρωπο που ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει «εφιάλτη της Δημοκρατίας»-η σκυτάλη πέρασε εν πτήσει στον Κώστα Σημίτη.
Ακολούθησε μια οκταετία σταθερότητας, που εγκαινιάσθηκε ως εμπροσθοβαρής και έκλεισε ως εποχή σκανδάλων, διαφοράς και υποταγής στην οικονομική εξουσία υπό το άγχος του πρώτου διαδόχου του Ανδρέα Παπανδρέου να απομειώσει ότι τον θύμιζε- χωρίς να το καταφέρει ποτέ.
Αριστοτέλης Σαρρηκώστας / Αρχείο ΕΡΤ
Η – συμφωνημένη- ανάληψη της ηγεσίας από τον γιό του ιδρυτή, έδωσε στη δυναστεία των Παπανδρέου τον τρίτο Πρωθυπουργό της. Αλλά το τέλος του υπήρξε ατυχές- συμπαρασύροντας τη χώρα και το κόμμα. Η μεταλλαγή του ΠΑΣΟΚ που εγκαινίασε ο «υιός του πατρός», πήρε μορφή σύγκρουσης με την Ιστορία του.
Ο Βαγγέλης Βενιζέλος την ολοκλήρωσε και το κατέστησε παρακολούθημα τη Δεξιάς του Σαμαρά για να λήξει άδοξα και η δική του περίοδος.
Παρέδωσε σε μια άλλη κληρονόμο, που το κράτησε. Αλλά η Φώφη Γεννηματά ξεκρέμασε από τους τοίχους της Ιστορίας του, το όνομα, τα σύμβολα και την ιδεολογία του.
Με τον απροσδόκητο θάνατό της ο τίτλος αποκαταστάθηκε από τον Νίκο Ανδρουλάκη- αλλά δεν είναι πια το ίδιο κόμμα.
Ο πρώην αρχηγός μιας παλιάς σέχτας της Νεολαίας που κέρδισε στις αρχαιρεσίες της περασμένης χρονιάς, δεν μπορεί να σταθεί με αξιώσεις στην πινακοθήκη του ΠΑΣΟΚ δίπλα στους δυο Παπανδρέου και τον Σημίτη. Ούτε καν στους δυο επόμενους που μεσολάβησαν μέχρι να πάρει ο ίδιος τα κλειδιά του μικρού πλέον κόμματος . Καμιά σχέση με την ακτινοβολία των παλαιών περιόδων.
Αν αυτό που κάνει μεγάλα τα κόμματα είναι το πλήθος που ακολουθεί τις ιδέες και τους επικεφαλής τους, οι άνθρωποι που έκαναν το ΠΑΣΟΚ πρωταγωνιστική δύναμη δεν εξαερώθηκαν. Απλώς στην πορεία ακολούθησαν κάποιον εκτός της κομματικής επετηρίδας.
Ο Αλέξη Τσίπρας είναι, την τελευταία δεκαετία, ο εκλεκτός της κομματικής βάσης που έδωσε στους Παπανδρέου και τον Σημίτη τα μεγάλα ποσοστά που έκαναν το ΠΑΣΟΚ κυβερνητική δύναμη.
Τον ακολούθησε ως φυσικό επικεφαλής της η Δημοκρατική Παράταξη, που είχε ενοποιήσει στο ΠΑΣΟΚ φορέα ο Παπανδρέου- επειδή οι επίγονοί του προσπάθησαν να αλλάξουν τις πινακίδες της πορείας του.
Όσοι διαμόρφωσαν ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα από τον Ανδρέα Παπανδρέου-και όσοι ακολουθούν ακόμη τις αρχές και τις παρακαταθήκες του, μένοντας στις ράγες του ιδρυτικού ΠΑΣΟΚ – βρίσκονται σήμερα στο τρένο του ΣΥΡΙΖΑ- ως ψηφοφόροι τουλάχιστον.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία για να υποστηριχθεί η άποψη ότι – τηρουμένων των αναλογιών- αυθεντικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτέμβρη δεν είναι σήμερα ο Ανδρουλάκης – αλλά ο Τσίπρας. Τουλάχιστον αυτό συμβαίνει από το 2012 και αυτό πρόκειται να κριθεί οριστικά στις επόμενες εκλογές.
Λίγο πριν συμπληρωθεί μισός αιώνας από τη Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, μένει να δούμε αν το «ριμέικ» του ΕΑΜ με το ΠΑΣΟΚ, μπορεί να εξελιχθεί σε «ριμέικ» του ΠΑΣΟΚ με τον ΣΥΡΙΖΑ- με άλλον σκηνοθέτη.
Έτσι θα επαληθευτεί ο χρησμός του Ανδρέα Παπανδρέου: «Το ΠΑΣΟΚ δεν χαρίζεται, δεν κληρονομείται, δεν τιμαροποιείται». Πάει σ΄ αυτόν που μιλάει στην ψυχή των απλών ανθρώπων, ασπάζεται την ιδεολογία του και συνεχίζει την πολιτική του…
