Πληθωρισμός, οικονομία, εκλογές. Αυτό είναι το τρίπτυχο που έχει να αντιμετωπίσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο εσωτερικό της Τουρκίας, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθεί να διατηρήσει ορισμένες ισορροπίες στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας του.
Τα εστιατόρια αναγκάζονται να ενημερώσουν οριακά καθημερινά τις τιμές τους. Οι οδηγοί ταξί αυξάνουν τους ναύλους τους για να καλύψουν το αυξανόμενο κόστος των καυσίμων. Ένας καπουτσίνο που κόστιζε 20 λίρες νωρίτερα φέτος κοστίζει πλέον 30 λίρες.
«Είναι γελοίο», είπε ο Οσμάν, ο οποίος διατηρεί μια τοπική καφετέρια και προσπαθεί να συμβαδίσει με τον ραγδαία αυξανόμενο πληθωρισμό της Τουρκίας, ο οποίος βρίσκεται και επίσημα στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων 20 ετών.
Ωστόσο, καθώς η ανησυχία έχει κατακλύσει τη χώρα και οι εκλογές του 2023 πλησιάζουν, η ρητορική του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αδιάλλακτη, απορρίπτοντας εκκλήσεις για αλλαγή νομισματικής πολιτικής ενόψει των οικονομικών φόβων των ψηφοφόρων.
Αντίθετα, ο Ερντογάν κοιτάζει στο εξωτερικό για να βοηθήσει στην επίλυση των προβλημάτων της χώρας του, εν μέρει από οικονομική ανάγκη και εν μέρει από πολιτική σκοπιμότητα.
Στην Ουκρανία, η Άγκυρα έχει αναδειχθεί ως σημαντικός στρατιωτικός προμηθευτής του Κιέβου, ενώ ταυτόχρονα τοποθετείται ως διαμεσολαβητής διπλωματικής ισχύος και αρνείται να υιοθετήσει δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας. Ένας σημαντικός λόγος: η Τουρκία έχει μεγάλο οικονομικό μερίδιο και στις δύο χώρες που θέλει να διατηρήσει.
Και στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη αυτή την εβδομάδα, ο Ερντογάν φρόντισε να είναι στο επίκεντρο, απειλώντας ότι θα εμποδίσει τη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στη συμμαχία, ενώ Σουηδία και Φινλανδία τελικά δεσμεύτηκαν να βοηθήσουν την Τουρκία να αποτρέψει κουρδικές ομάδες.
Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να εξοργίσει το εθνικιστικό αίσθημα ενόψει εκλογών. Χαρακτηρίζοντας την Ελλάδα ως εξωτερική απειλή για το έδαφος της Τουρκίας και τον κουρδικό αυτονομισμό ως εσωτερικό εχθρό, έχει δημιουργήσει την αίσθηση ότι η χώρα αντιμετωπίζει επιθέσεις από τις οποίες μόνο αυτός μπορεί να την προστατεύσει.
Αυτό το μοτίβο κινήσεων αντανακλά την αυξανόμενη μόχλευση του Ερντογάν διεθνώς. Για γεωγραφικούς και γεωπολιτικούς λόγους, οι δυτικοί σύμμαχοι χρειάζονται την Τουρκία. Η παρουσία της στη Μέση Ανατολή και κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας την καθιστά απαραίτητο εταίρο, ακόμα κι αν είναι αναξιόπιστος.
«Για τη Δύση, η Ρωσία είναι η κρίση, ο Πούτιν είναι η μεγάλη απειλή, και ξαφνικά αυτό κάνει τον Ερντογάν πιο σημαντικό, πιο αποδεκτό και τις υπερβολές του πιο ανεκτές», δήλωσε ο Karabekir Akkoyunlu, λέκτορας πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Λονδίνο. «Αυτό του δίνει ένα πιο ελεύθερο χέρι στο σπίτι και του δίνει μια αίσθηση αναγκαιότητας στην παγκόσμια σκηνή, και ο ίδιος το χρησιμοποιεί στο μέγιστο».
Εκλογική πολιτική
Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει μία αρκετά δύσκολη οικονομική κατάσταση στην πατρίδα του σε μια σημαντική στιγμή.
Πριν από τα τέλη του επόμενου Ιουνίου, θα πρέπει να ζητήσει από τους ψηφοφόρους να τον επανεκλέξουν για τρίτη θητεία, ενώ το κόμμα του, το λαϊκιστικό AKP, θα αγωνιστεί επίσης για να αυξήσει το μερίδιό του στο κοινοβούλιο αφού του στερήθηκε την απόλυτη πλειοψηφία το 2015.
Μέχρι τώρα, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να προσελκύσει περισσότερες ψήφους από τους αντιπάλους του, οι οποίοι αναμένεται να ενωθούν πίσω από έναν υποψήφιο. Εν τω μεταξύ, το AKP διατηρεί μόνο ένα στενό προβάδισμα έναντι του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του σοσιαλδημοκρατικού CHP.
«Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση ελέγχει μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης και του δικαστικού σώματος, σε αυτές τις εκλογές δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη η νίκη του Ερντογάν», είπε ο Akkoyunlu.
Και μια κλιμακούμενη οικονομία απειλεί να κάνει τη θέση του Ερντογάν πιο επισφαλή.
Ακριβώς κατά μήκος των στενών του Βοσπόρου, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει μετατρέψει τη Μαύρη Θάλασσα σε εμπόλεμη ζώνη, απειλώντας τις εισαγωγές τροφίμων και συντρίβοντας τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Η αργή ανάκαμψη από την πανδημία του COVID-19 και ένα σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα έχουν προσθέσει στο πρόβλημα, εκτοξεύοντας τον πληθωρισμό και το κόστος ζωής στα ύψη.
Ωστόσο, ο Ερντογάν στάθηκε στη μακροχρόνια νομισματική του πολιτική. Ενώ η αύξηση των επιτοκίων είναι η πιο ορθόδοξη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, ο Τούρκος ηγέτης αρνήθηκε κατηγορηματικά, υποστηρίζοντας ότι το ενδιαφέρον είναι αντίθετο με τις ισλαμικές αρχές.
«Δυστυχώς, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας, μια κατάσταση δυσαρέσκειας και απαισιοδοξίας είναι έκδηλη», δήλωσε ο πρόεδρος τον περασμένο μήνα. «Πρώτα από όλα, θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για αυτά που έχουμε».
Παγκόσμια προβλήματα
Ενώ ο ηγέτης της Τουρκίας κατηγορείται για αδράνεια στο εσωτερικό, τηρεί ολοένα και πιο δυναμική στάση στο εξωτερικό, από την Ανατολική Ευρώπη έως την Κεντρική Ασία.
Τα προηγμένα επιθετικά drones Bayraktar TB-2 της Τουρκίας πιστώθηκαν ότι βοήθησαν την Ουκρανία να καταστρέψει τεράστιες στήλες ρωσικού υλικού και κέρδισαν επαίνους από τους δυτικούς συμμάχους.
Ωστόσο, η Άγκυρα έχει κρατήσει καλές σχέσεις και με τα δύο στρατόπεδα.
Η Τουρκία φιλοξένησε συνομιλίες μεταξύ των αντιμαχόμενων χωρών για τον τερματισμό του αποκλεισμού από τη Ρωσία στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας, που έχει αφήσει μεγάλο μέρος των σιτηρών του κόσμου να μαραζώνουν σε αποθήκες. Έχει μάλιστα προσφερθεί να μεσολαβήσει σε ευρύτερες ειρηνευτικές συνομιλίες. Ωστόσο, έχει κρατήσει επίσης ανοιχτούς οικονομικούς δρόμους για τη Ρωσία, ακόμη και σε βάρος της οργής της Ουκρανίας, η οποία κατηγόρησε την Άγκυρα ότι αγόρασε σιτηρά που έκλεψε η Μόσχα από την Ουκρανία.
«Από τη μία πλευρά, η Τουρκία ενεργεί ως μεσολαβητής και υποστηρίζει την Ουκρανία με σημαντικούς τρόπους», ανέφερε ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι τον περασμένο μήνα. «Αλλά από την άλλη πλευρά, τους βλέπουμε ταυτόχρονα να ανοίγουν διαδρομές για Ρώσους τουρίστες», συμπλήρωσε.
Η Τουρκία έχει ακολουθήσει μια παρόμοια πολύπλοκη στρατηγική και σε άλλες περιφερειακές συγκρούσεις. Πρόσφατα η χώρα διπλασίασε την υποστήριξή της προς την εμπόλεμη κυβέρνηση της Λιβύης – αντιπαραθέτοντας τη Ρωσία, η οποία έχει υποστηρίξει μια εξέγερση που προσπαθεί να εκτοπίσει την κυβέρνηση. Και υποστηρίζει και το Αζερμπαϊτζάν, στη συνεχιζόμενη σύγκρουση με την Αρμενία, η οποία ήταν ανέκαθεν σύμμαχος της Ρωσίας.
«Μερικοί άνθρωποι θα υποστηρίζουν πάντα ότι η Τουρκία είναι πιο ενεργή στο εξωτερικό για να αποσπά την προσοχή από τα ζητήματα στο εσωτερικό», δήλωσε ο Matthias Finger, οικονομολόγος στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. «Αλλά στην πραγματικότητα, οι προτεραιότητές της στην εξωτερική πολιτική σχετίζονται με πραγματικά ζητήματα για την ανάπτυξη της χώρας – πράγματα όπως τα τρόφιμα, η βιομηχανία και η ενέργεια».
Με τη Ρωσία και την Ουκρανία, τα οικονομικά συμφέροντα είναι εμφανή — και οι δύο χώρες είναι κορυφαίοι εμπορικοί εταίροι για την Τουρκία. Τα δημητριακά και τα φυτικά έλαια προέρχονται από την Ουκρανία. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο προέρχονται από τη Ρωσία. Οι τουρίστες προέρχονται και από τα δύο. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η μείωση των επισκεπτών από τη Ρωσία και την Ουκρανία θα μπορούσε τελικά να κοστίσει στην Τουρκία 3-4 δισεκατομμύρια δολάρια σε χαμένα έσοδα.
Η Τουρκία «είναι μια από τις πιο επηρεασμένες από το σοκ στην Ευρώπη», δήλωσε ο Alper Üçok, εκπρόσωπος του τουρκικού βιομηχανικού ομίλου TÜSİAD.
Παίζοντας πολιτική
Μερικές από τις άλλες εξωτερικές συγκρούσεις της Τουρκίας φαίνεται να έχουν να κάνουν περισσότερο με την πολιτική παρά με την οικονομία.
Ο Ερντογάν προειδοποίησε ότι μια νέα στρατιωτική επιχείρηση κατά των κουρδικών δυνάμεων στη βόρεια Συρία μπορεί να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή.
Η επίθεση θα έπαιζε διττό ρόλο.
Η Άγκυρα στοχεύει εδώ και καιρό ομάδες φιλοκουρδικής ανεξαρτησίας και στις δύο πλευρές των συνόρων. Κατηγορεί την πολιτοφυλακή YPG, η οποία ελέγχει μεγάλο μέρος του Συριακού Κουρδιστάν, ότι έχει στενούς δεσμούς με βομβαρδισμούς εντός της Τουρκίας. Μια επίθεση εναντίον των δυνάμεών της θα ήταν τόσο δημοφιλής στο εσωτερικό και θα συνέτριβε την ιδέα ενός αποσχισμένου κουρδικού κράτους.
Θα βοηθούσε επίσης να ανοίξει ο δρόμος για την Άγκυρα να χτίσει σχεδόν ένα τέταρτο του εκατομμυρίου κατοικιών στην περιοχή για τους Σύρους Άραβες που έχουν εκτοπιστεί από τις μάχες. Με τις οικονομικές πιέσεις να συμπιέζουν τους Τούρκους κατοίκους, το αντιμεταναστευτικό αίσθημα αυξάνεται σε σημείο που οι εργαζόμενοι στα δικαιώματα των μεταναστών έχουν προειδοποιήσει για ένα πιθανό «πογκρόμ» κατά των προσφύγων.
Ενόψει των προεδρικών εκλογών, ένας από τους πιο σκληρούς επικριτές του Ερντογάν απείλησε να τον ξεπεράσει στη δεξιά πλευρά.
Ομοίως, η μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας για το Αιγαίο έφθασε στο ζενίθ αυτόν τον μήνα, με τον Ερντογάν να φαίνεται να απειλεί με στρατιωτική δράση και να κατηγορεί την Αθήνα ότι αναπτύσσει όπλα σε νησιά στα αμφισβητούμενα ύδατα.
Ο Akkoyunlu, υποστηρίζει ότι η διαμάχη είναι μέρος μιας προσπάθειας να υποστηριχθεί η υποστήριξη του προέδρου.
«Κάθε εκλογές από το 2014 έλαβαν χώρα σε ένα περιβάλλον υπαρξιακής κρίσης – μια αφήγηση που λέει «κυριαρχία ή πέθανε» και που γίνεται όλο και πιο έντονη κάθε φορά που οι άνθρωποι βγαίνουν να ψηφίσουν», είπε.
«Κοιτάζοντας την οικονομική κατάσταση και τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές του πολέμου στην Ουκρανία, δεν υπάρχει φως στο τέλος του τούνελ. Οι πολιτικές που ακολουθούν σημαίνει ότι ο πληθωρισμός θα συνεχίσει να αυξάνεται, η ζωή θα γίνει πιο ακριβή και πιο απελπισμένη για τον μέσο Τούρκο πολίτη», προέβλεψε.
«Είναι πιο πιθανό από ποτέ το εκλογικό σώμα να θέλει να τιμωρήσει τον Ερντογάν», πρόσθεσε, «και ορισμένες από τις κρίσεις που βλέπουμε τώρα για να πιέσουν το εκλογικό σώμα είναι πιθανό να εντείνονται τεχνητά».
Προς το παρόν, ωστόσο, οι ψηφοφόροι θα πρέπει να αποφασίσουν εάν οι πολιτικές του Ερντογάν είναι η απάντηση σε έναν όλο και πιο αβέβαιο κόσμο ή η αιτία του.
