Σε μια χώρα όπου το ποσοστό του πληθυσμού με ιδιόκτητη κατοικία εξακολουθεί να υπερβαίνει το 70%, η στέγαση έγινε μείζον πρόβλημα, διότι απουσιάζει διαχρονικά η συνεκτική στεγαστική πολιτική.
Ιδιαίτερα σήμερα, με μια κυβέρνηση απολύτως ταγμένη στα συμφέροντα μιας μικρής ελίτ, το πρόβλημα γενικεύεται μέσα στα αλλεπάλληλα κύματα ακρίβειας που εξανεμίζουν το διαθέσιμο εισόδημα και δυσχεραίνει το βιοτικό επίπεδο του μέσου πολίτη.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη σύντομα θα αποτελέσει παρελθόν. Η επόμενη μέρα ωστόσο όλοι γνωρίζουμε ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Για να ανταπεξέλθουμε στις πολύπλοκες προκλήσεις και τις συσσωρευμένες δυσκολίες χρειάζεται όραμα και προοπτική, κυρίως όμως χρειάζονται απαντήσεις στα σύνθετα προβλήματα. Τεκμηριωμένα σχέδια, σοβαρή οργάνωση και στοχευμένες δράσεις στα πλέον κομβικά ζητήματα ώστε να επιστρέψει στη χώρα η αίσθηση της ασφάλειας για το σήμερα και το αύριο.
Το πρόβλημα της στέγης, λοιπόν αποτελεί ένα τέτοιο πρόβλημα. Σύνθετο, κομβικό και συνάμα σήμερα εκρηκτικό.
Οι τρεις αλληλένδετοι παράγοντες του προβλήματος στέγης
Ο πρώτος παράγοντας είναι η σχέση εξόδων στέγης προς εισοδήματα. Όταν για τα έξοδα στέγης (ενοίκιο ή δάνειο, νερό/ηλεκτρικό/κοινόχρηστα, ψύξη/θέρμανση), απαιτείται το 40 έως 50% του εισοδήματος ενός νοικοκυριού, τότε αυτό θεωρείται ότι βρίσκεται σε στεγαστική κρίση.
Στην Ελλάδα, τα 4 από τα 10 νοικοκυριά βρίσκονται σε στεγαστική κρίση (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ), το 40% του πληθυσμού, με Ευρωπαϊκό Μ.Ο. 9,2% και δεύτερη χώρα στην Ευρώπη τη Βουλγαρία με 17,4%.
Τα εισοδήματα των νοικοκυριών στην Ελλάδα βρίσκονται στην τρίτη χειρότερη θέση της Ευρώπης. Είχαν χάσει 37% μέχρι το 2015 και ανέκτησαν το 20% μέχρι το 2019.
Έχουμε μισθούς Βαλκανίων και έξοδα στέγης Λονδίνου. Γι’ αυτό το λόγο, ήδη από τις αρχές του 2020, τα εισοδήματα των νοικοκυριών εξαντλούνταν πριν το τέλος του μήνα. Σήμερα εξαντλούνται μετά τη 2η εβδομάδα.
Ο δεύτερος παράγοντας αφορά στο μη εξυπηρετούμενο ιδιωτικό χρέος νοικοκυριών και επιχειρήσεων με εγγύηση την κατοικία ( (κόκκινα δάνεια).
Τα κόκκινα δάνεια αυξάνονται ραγδαία αυτήν τη διετία λόγω των πολιτικών του κου Μητσοτάκη κατά την πανδημία (ανεπαρκές πρόγραμμα ΓΕΦΥΡΑ), μείωση των εισοδημάτων και αύξηση των εξόδων στέγης.
Σε αυτό ήρθε να προστεθεί ο νέος πτωχευτικός νόμος της ΝΔ, οι πλειστηριασμοί, οι τράπεζες, οι εταιρείες διαχείρισης κόκκινων δανείων που δημιουργούν μια μοναδική στην Ευρώπη κατάσταση όπου συσσωρεύεται ένα μεγάλο ανενεργό στεγαστικό απόθεμα και απειλείται ο μοναδικός πλούτος των ελληνικών νοικοκυριών. Στην πραγματικότητα δημιουργείται μία νέα φούσκα ακινήτων με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ο τρίτος παράγοντας αφορά τις πολιτικές του κράτους για να εξασφαλιστεί το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα αξιοπρεπούς στέγης.
Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ ουσιαστική στεγαστική πολιτική, ούτε παράδοση κοινωνικής κατοικίας, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Το υψηλό ποσοστό ιδιοκτήτης στέγης, που όμως βαίνει συνεχώς μειούμενο, υπήρξε το άλλοθι για την ανυπαρξία στεγαστικής πολιτικής. Τα τελευταία 14 χρόνια όμως με τα δύο πρώτα μνημόνια δημιουργείται οξύ πρόβλημα στέγης στην Ελλάδα, για ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.
Παρεμβατικές κοινωνικές πολιτικές όπως ο νόμος Κατσέλη και ο νόμος ΣΥΡΙΖΑ για την ανθρωπιστική κρίση συνέβαλαν στον περιορισμό των συνεπειών – όμως τέτοιες παρεμβάσεις όχι απλά απουσιάζουν, αλλά πολεμήθηκαν από την κυβέρνηση Μητσοτάκη
Η ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης και η ανάγκη για Προσιτή Οικονομικά Στέγη
Μια νέα πτυχή του προβλήματος στέγης είναι η επίδραση της βραχυχρόνιας μίσθωσης, κυρίως του ΑirBnb στις τιμές των ενοικίων. Η κυβέρνηση της ΝΔ, αντί να βάλει κανόνες στο airbnb, πιστή στο δόγμα «η κατοικία είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης του κατασκευαστικού κλάδου», παίρνει μέτρα για την αναθέρμανση της κατασκευής, αδιαφορώντας για την εκτίναξη των ενοικίων.
Τα τρία τελευταία χρόνια η αύξηση των τιμών ακινήτων και ενοικίων φτάνει μεσοσταθμικά στο 32% και θα επιταθεί από την αύξηση των αντικειμενικών αξιών κατά 20% από την 1/1/22 στο 55% των περιοχών της χώρας, όπως και από την αύξηση της αξίας των νέων κατοικιών λόγω των αυξήσεων στα οικοδομικά υλικά.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι χρειαζόμαστε σήμερα ένα σχέδιο που θα βάλει κανόνες στo πεδίο της βραχυχρόνιας μίσθωσης και κυρίως τη δημιουργία ενός νέου στεγαστικού δυναμικού Προσιτής Οικονομικά Στέγης (Π.Ο.Σ.)
Όπως σε όλα τα ζητήματα, το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει για να τιμωρήσει τις επιχειρήσεις ή τις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης, αλλά το αντίθετο, για να εξορθολογίσει τη δραστηριότητα τους και να ορίσει ένα πλαίσιο υπέρ του δημοσίου συμφέροντος και της κοινωνικής συνοχής. Για το λόγο αυτό στο σχέδιό μας για προσιτή κατοικία ιδιαίτερα σε νέα ζευγάρια, που αποτελεί και μια από τις πέντε βασικές προγραμματικές κας δεσμεύσεις, προτείνουμε δύο απλά βήματα για τον εξορθολογισμό της βραχυχρόνιας μίσθωσης:
Πρώτον, την εφαρμογή περιοριστικών όρων για δραστηριότητα airbnb (2-3 ακίνητα/ιδιοκτήτη και διαχειριστή) και δεύτερον, την εφαρμογή μικτής μίσθωσης στις τουριστικές περιοχές (8-9 μήνες ως κατοικία και 3 ή 4 μήνες ως airbnb)
Ως Προσιτή Οικονομικά Στέγη (Π.Ο.Σ.) ορίζουμε την αξιοπρεπή κατοικία, ιδιοκτήτη ή ενοικιαζόμενη, στην οποία πολλά νοικοκυριά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση βασιζόμενα σε δικούς τους αμιγώς πόρους. Απαιτείται επομένως η παρέμβαση του κράτους για τη διασφάλιση της με στόχο τη δημιουργία αποθέματος Προσιτής Οικονομικά Στέγης (Π.Ο- .Σ.)
Το απόθεμα σχεδιάζουμε να το δημιουργήσουμε από:
- κενά, ανεκμετάλλευτα κτίρια του δημοσίου, των Δήμων, της Εκκλησίας και μη κερδοσκοπικών φορέων κοινωφελούς σκοπού. Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό κενών κτιρίων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (35,3%), δηλαδή 2.249.813 κτίρια σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
- κενά εγκαταλελειμμένα κτίρια ιδιωτών σε διάφορους Δήμους.
- κατοικίες και διαμερίσματα ιδιωτών που θα τις διαθέσουν ή επαναδιαθέσουν προς ενοικίαση χάρη σε ένα πλέγμα κινήτρων, εξασφαλίσεων και παροχών από το κράτος.
Η υλοποίηση των έργων αποκατάστασης της πρώτης κατηγορίας προβλέπεται σε επίπεδο Δήμου ή Περιφέρειας με συγκεκριμένο νομοθετικο πλαίσιο, που θα ακολουθεί τις δημόσιες συμβάσεις ή καινοτόμες μεθόδους που έχουν εφαρμοστεί σε Ευρωπαϊκά κράτη όπως: δημιουργία συνεταιρισμών ή δομών Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας με μέλη μελλοντικούς δικαιούχους και ανέργους από τα επαγγέλματα του οικοδομικού κλάδου.
Η χρηματοδότηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης α ́ και β ́ βαθμού προβλέπεται από εθνικούς πόρους (κρατικό π/υ, πόρους ΤΑ), ευρωπαϊκούς και διεθνείς (ΕΚΤ, ΕΣΠΑ, ΕΟΧ), Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Πράσινο Ταμείο και Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Μία τέτοια ολοκληρωμένη πρόταση κατέθεσε η Πορτογαλία η οποία κατεύθυνε πόρους στην οικονομικά προσιτή κατοικία τόσο από επιδοτήσεις, όσο και από το σύνολο του μικρού δανεισμού που έλαβε από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Δυστυχώς η κυβέρνηση της ΝΔ δεν έδωσε καμία προσοχή στη στέγη, δεσμεύοντας ψίχουλα, μόνον 1,5εκ. € για επισκευή 100 διαμερισμάτων ιδιοκτησίας των δήμων Αθήνας και Θεσσαλονίκης που χρησιμοποιούνται για κάλυψη εκτάκτων αναγκών.
Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει η τρίτη κατηγορία που αφορά ιδιώτες, διότι δεν απαιτείται χρόνος και έξοδα αποκατάστασης και μπορεί πράγματι να αποτελέσει τον άμεσο ρυθμιστικό παράγοντα συγκράτησης και μείωσης των ενοικίων.
Εφαρμόζεται στην Βαρκελώνη (Bolsa de Vivienda) αλλά και στην Ελλάδα (Πρόγραμμα Ήλιος).
Πρόκειται για ένα σύστημα ισχυρών κινήτρων που προσφέρεται στους ιδιοκτήτες για να παραχωρήσουν το ακίνητό τους στον Δήμο για Π.Ο.Σ. με ενοίκιο χαμηλότερο της αγοράς.
Το σχέδιό μας προβλέπει τη θέσπιση σημαντικών κινήτρων και διασφαλίσεων στους ιδιοκτήτες:
- Φοροελαφρύνσεις, κατάργηση φόρου ενοικίου και ΕΝΦΙΑ
- Εξασφάλιση καταβολής ενοικίου 12 μήνες το χρόνο
- Ασφάλεια πυρός και νομική κάλυψη
- Εγγύηση καλής κατάστασης και ανακαίνιση του ακινήτου μετά τη λήξη της παραχώρησης
- Ενεργειακή αναβάθμιση ακινήτου και ενεργειακό πιστοποιητικό.
Με το συνδυασμό όλων των παραπάνω φιλοδοξούμε γρήγορα να δημιουργήσουμε ένα σημαντικό απόθεμα προσιτής κατοικίας, που το κράτος θα διαχειριστεί για να διαθέσει με κοινωνικά κριτήρια προκειμένου να αντιμετωπιστεί το εκρηκτικό πρόβλημα της στέγης, ιδιαίτερα για τα νέα ζευγάρια.
Δικαίωμα των νέων στην αυτόνομη και ανεξάρτητη ζωή
Η φράση «οι επόμενες γενιές θα ζήσουν χειρότερα από τις προηγούμενες», βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στο ζήτημα της στέγης. Σήμερα, μειώνεται τρομακτικά η δυνατότητα ιδιοκατοίκησης νέων ζευγαριών, τα οποία παραμένουν στη γονεϊκή στέγη αδυνατώντας να νοικιάσουν ή να αγοράσουν σπίτι. Το 1994, το 46% των νέων ζευγαριών έως 44 ετών είχαν ιδιοκτήτη κατοικία. Το 2019 το ποσοστό μειώθηκε στο 30%. Σήμερα άπιαστο όνειρο έγινε για τους νέους όχι μόνο η αγορά αλλά και η ενοικιαση ενός σπιτιού.
Αυτή η πορεία πρέπει να αντιστραφεί, ειδικά σε μια χώρα με τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα που από την αρχή της κρίσης έχει χάσει εκατονταδες χιλιάδες νέες και νέους που έφυγαν στο εξωτερικό και πλέον μένουν μόνιμα εκεί.
Επομένως, πέραν του σχεδίου για τη δημιουργία αποθέματος προσιτά οικονομικής στέγης, χρειαζόμαστε μια ολιστική στρατηγική με βήματα που πρέπει να ξεκινήσουν από σήμερα. Όπως για παράδειγμα, άμεσα μέτρα δράσης για τη στέγαση σε οικονομικά προσιτή κατοικία νέων και νέων ζευγαριών έως 40 ετών.
Όπως η επιδότηση ενοικίου από 140€ το μήνα το 1ο άτομο έως 350€ το μήνα για ζευγάρι με 2 παιδιά. Το μέτρο αφορά εισοδήματα από 10.000€ το άτομο μέχρι 25.000€ για ζευγάρι με 2 παιδιά.
Και επιπλέον, με στοχευμένες φοροελαφρύνσεις στους ιδιοκτήτες που ενοικιάζουν τις κατοικίες σε νέα ζευγάρια και νέους.
Η προϋπόθεση της πολιτικής βούλησης
Θα κλείσω με ένα παράδειγμα για το πώς μια κυβέρνηση μπορεί να δουλεύει με συνέπεια, ουσία και αποτελεσματικότητα. Από τη δουλειά που έκανε το Υπουργείο Εργασίας όταν ήμασταν στην κυβέρνηση, διαπιστώσαμε πως μόνο στην Αττική είναι εγκαταλελειμμένα και ερείπια 650 κτίρια.
Κάναμε για πρώτη φορά καταγραφή του κτιριακού του αποθέματος, και τις απαραίτητες νομοθετικές παρεμβάσεις με αποτέλεσμα να πετύχουμε την αξιοποίηση περίπου 400 ακινήτων μέσω εμπορικής εκμετάλλευσης, παραχωρήσεις σε φορείς του Δημοσίου για τη στέγαση υπηρεσιών, ανέγερση σχολικών συγκροτημάτων, δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, στέγαση υπηρεσιών υγείας και δομών ΟΤΑ.
Αυτό που παραλάβαμε ήταν ένα πάρτι εργολάβων ιδιωτών που εκμεταλλεύονταν την δημόσια ακίνητη περιουσία και το ακυρώσαμε δίνοντας τη δυνατότητα στους κοινωνικούς φορείς να αξιοποιούν οι ίδιοι την ακίνητη περιουσία τους ενώ καθιερώσαμε τη δυνατότητα μίσθωσης μεταξύ φορέων του δημοσίου.
Έτσι και μια σειρά ακινήτων που μέχρι εκείνη την ώρα ερήμωναν αξιοποιήθηκαν και άρχισαν να μπαίνουν λεφτά στα ασφαλιστικά ταμεία από την αξιοποίηση της περιουσίας τους και ξεκίνησαν να δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, γιατί προφανώς οι χρήσεις δεν ήταν αμιγώς στεγαστικές αλλά και επιχειρηματικές, ανάλογα με το κτίριο.
Τρόποι λοιπόν υπάρχουν. Τόσο για το ζήτημα της στέγης όσο και για το σύνολο των θεμάτων που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα και η κοινωνία. Απαιτείται όμως σοβαρότητα, μεθοδικότητα και σχέδιο. Πράγματα που στην Ελλάδα του κ. Μητσοτάκη έγιναν ανέκδοτο.
Η μεγάλη πολιτική αλλαγή που έρχεται στη χώρα, θα φέρει μαζί της μια άλλη λογική για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε και να λύνουμε τα προβλήματα που αφορούν τις σημερινές αλλά και τις επόμενες γενιές.
Με απόλυτη προσήλωση στο δημόσιο συμφέρον, με γνώμονα την κοινωνική δικαιοσύνη, με εντιμότητα, μεθοδικότητα και κοινωνική λογοδοσία.
