Του Βασίλη Σκουρή
Εντείνεται το παρασκήνιο ενόψει της συνάντησης Μητσοτάκη με Ερντογάν, την προσεχή Δευτέρα, 14 Ιουνίου, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ.
Διπλωματικές πηγές επιμένουν πως στο τραπέζι της συνάντησης θα τεθεί η συμφωνία για ένα μορατόριουμ στο Αιγαίο, ώστε να δοθεί η δυνατότητα για «ήρεμα νερά» στο Αιγαίο, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, ώστε να εμπεδωθεί και ένα μίνιμουμ κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των δυο κυβερνήσεων.
Το μορατόριουμ, άλλωστε, πιθανόν να διευκολύνει και την Τουρκία, ενόψει των διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη θετική ατζέντα της Συνόδου Κορυφής των Βρυξελλών, στις 24 και 25 Ιουνίου.
Ένα μορατόριουμ, πάντως, δεν θα περιλαμβάνει την Κύπρο, με τη Λευκωσία να αναμένεται να αποτελέσει το επόμενο πεδίο αντιπαράθεσης Αθήνας και Άγκυρας, πιθανόν και μέσα στους καλοκαιρινούς μήνες. Δεν θα περιλαμβάνει επίσης και θέματα παραβιάσεων στο Αιγαίο, υψηλούς λεκτικούς τόνους κοκ, αλλά κυρίως τις μη μονομερείς ενέργειες έρευνας ή γεώτρησης επί των μη οριοθετημένων περιοχών, ώστε να μην ξαναβγούν πλοία στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια που θα συμφωνηθεί το μορατόριουμ.
Στο ενδεχόμενο ενός μορατόριουμ είχε αναφερθεί ο καθηγητής Πέτρος Λιάκουρας, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει, προ δέκα ημερών, υπενθυμίζοντας και το μορατόριουμ του 1976, με το Πρωτόκολλο της Βέρνης.
Ο διάλογος με τον Πέτρο Λιάκουρα είχε ως εξής:
Ένα μορατόριουμ και από τις δύο πλευρές είναι ενδεδειγμένο μέσο προκειμένου να διασφαλισθεί η διεξαγωγή διαλόγου;
Η σκέψη περί μορατόριουμ είναι μια σοβαρή υπόθεση. Η ελληνική πλευρά ζητούσε αποκλιμάκωση και ειρηνικό περιβάλλον και ένα μορατόριουμ αποχής από ενέργειες για να διεξαχθεί διάλογος, καθ’ όν χρόνο το OroucReis αλώνιζε καλοκαιριάτικα μέχρι το Νοέμβριο του 2020, εξερευνώντας μη οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα που διεκδικείται και από την Ελλάδα. Μέχρι να οριοθετηθεί η περιοχή κανένα κράτος δεν δικαιούται να απαιτεί αποκλειστικά δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης υφαλοκρηπίδας. Και αυτή ήταν η παρανομία της Τουρκίας η οποία δημιουργούσε με την παρουσία τόσο του ερευνητικού σκάφους, όσο και κάθε συνοδευτικού πολεμικού, προοπτικές κλιμάκωσης μιας εξελισσόμενης κρίσης. Η Ελλάδα ζήτησε την διακοπή των ερευνών και την αποκλιμάκωση προκειμένου να επανεκκινήσει ο διάλογος με την Τουρκία. Γι’ αυτήν την αποκλιμάκωση η ΕΕ ήταν έτοιμη και επεξεργαζόταν σχέδια κυρώσεων, παρότι τελευταία στιγμή, αυτές ήταν μάλλον λεκτικού χαρακτήρα εν είδει προειδοποιήσεων, να ελεγχθεί η Τουρκία μέχρι την επόμενη σύνοδο που θα καταρτίζονταν ένας κατάλογος κυρώσεων.
Είχα σημειώσει ότι η ίδια η Σύμβαση Δικαίου Θάλασσας προβλέπει την υποχρέωση καλόπιστης διαπραγμάτευσης που θα εξυπακούει και την αποχή από ενέργειες που πιθανόν θα διακινδυνεύουν την προοπτική μιας διευθέτησης. Στις μη οριοθετημένες/αμφισβητούμενες περιοχές, disputed με την ορολογία του δικαστηρίου (στην υπόθεση Γκάνα/Ακτής Ελεφαντοστού,2017), υπάρχει πρωτίστως υποχρέωση διαπραγμάτευσης. Όσο υπάρχει εκκρεμότητα της μη οριοθέτησης, δηλαδή της αμφισβήτησης, δεν επιτρέπεται καμία μονομερής οριοθέτηση ούτε μονομερής ενέργεια. Ούτε επιτρέπονται ενέργειες που θα έθεταν σε κίνδυνο την πιθανότητα οριοθέτησης. Όπως σαφώς απορρέει από την παράγραφο 3 του άρθρου 83 της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας ’82.
Επί του παρόντος και ενόψει ευρωπαϊκού ελέγχου η Τουρκία επισπεύδει να προτείνει την υιοθέτηση μορατόριουμ ως προϋπόθεση και για τις δύο χώρες να συνεχίσει ο διάλογος. Το μέτρο του μορατόριουμ (moratorium) που προτείνει συνεπάγεται αποχή από ενέργειες εκατέρωθεν για τη διατήρηση ενός ειρηνικού κλίματος, προκειμένου να ενισχυθεί εποικοδομητικός διάλογος, τον οποίον θα υπονόμευε μια μονομερής ενέργεια ή τετελεσμένα. Επεκτείνει το αντίστοιχο μέτρο το οποίο υιοθετήθηκε με το γνωστό πρακτικό της Βέρνης το 1976, ως moratorium, για τη συνέχιση του διαλόγου, προκειμένου να εξευρεθεί λύση στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Ο διάλογος τότε ήταν η παρότρυνση του Συμβουλίου Ασφαλείας στο οποίο είχε προσφύγει η ελληνική κυβέρνηση. Η Ελλάδα το κατήγγειλε στη δεκαετία του 1980 με το δικαιολογητικό ότι είχε διακοπεί ο διάλογος και μάλιστα το 1987 προέβη στην εξαγορά του πλειοψηφικού πακέτου της Γαλλο-Καναδικής κοινοπραξίας που είχε αδειοδοτηθεί για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Καβάλας και στα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης της Θάσου.
Χωρίς άλλη σκέψη η Τουρκία το εξέλαβε ως παραβίαση του πρακτικού της Βέρνης διότι διέβλεψε, ίσως εσπευσμένα, ότι θα προέβαινε σε εξερεύνηση και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων πέραν του ορίου των 6νμ της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η συνέχεια είναι γνωστή με την κρίση του Μαρτίου 1987 που έφερε τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολέμου και σε μια νέα συνεννόηση στο Νταβός περί αποχής επί του συνόλου του Αιγαίου. Το σκηνικό κρίσης άρχισε να επεκτείνεται από τα τέλη του 2000 και στην Ανατολική Μεσόγειο με αποκορύφωμα το καλοκαίρι του 2020. Μπορεί το επεισόδιο του Μαρτίου 1987 να έχει περάσει στα αρνητικά διότι πίσω από αυτό κρινόταν εάν το πρακτικό της Βέρνης ήταν και για την Ελλάδα σε ισχύ. Πλην όμως με νηφαλιότητα θα ήταν προτιμότερο να αξιολογηθεί η ανάγκη ενός μορατόριουμ, εάν στόχος είναι η κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων και η αποτροπή από πιθανές μονομερείς ενέργειες που μπορεί να ολοκληρωθούν με τετελεσμένα, ιδιαίτερα όσο διαρκεί ο διάλογος ο οποίος θα οδηγήσει σε μια συμφωνία οριοθέτησης ή μια συμφωνία παραπομπής στη διεθνή δικαιοσύνη.
Τι προέχει λοιπόν στο δίλημμα για νέο moratorium; Η μονομερής ενέργεια έρευνας ή γεώτρησης επί των μη οριοθετημένων περιοχών με τις συνέπειες μιας κλιμάκωσης ή οι προϋποθέσεις να επανεκκινήσει ο διάλογος που θα οδηγήσει στον καθορισμό των περιοχών υφαλοκρηπίδας κάθε κράτους, για την ακώλυτη άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων; Είναι μια πρόταση που πρέπει να αντιμετωπισθεί θετικά.
