Σαράντα χρόνια από την πρώτη εκλογική νίκη της 18ης Οκτωβρίου του 1981 και του Ανδρέα Παπανδρέου.
Του Γιώργου Λακόπουλου
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ιδανικός ερμηνευτής της ιστορίας στη συγκυρία του 1974, ο ακαταμάχητος οδηγός των μη προνομιούχων προς την πολιτική επικράτηση και ο πρωτοπόρος αναμορφωτής μιας κοινωνίας που είχε ακόμη φεουδαρχικούς μηχανισμούς ελέγχου της.
Με την εκλογική νίκη του το 1981άλλαξε το στερεότυπο της χώρας, αρχίζοντας από τις διεθνείς σχέσεις της.
Έχοντας την ικανότητα να διαβάζει τον συσχετισμό δυνάμεων , κινήθηκε με ευελιξία στο περιορισμένο κενό ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις της εποχής και θεμελίωσε πραγματικά πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.
Η Ελλάδα έπαψε να είναι δεδομένη, καθώς έσπασε ταμπού δεκαετιών και άνοιξε γραμμή με το ανατολικό μπλοκ- όπου ήδη είχε δημιουργήσει επαφές ο Καραμανλής- συνεργάσθηκε με τον Αραβικό κόσμο και τον Κίνημα των Αδεσμεύτων, βρέθηκε στο προσκήνιο, όπως με τη συμμετοχή στην «πρωτοβουλία των Έξι».
Με τις θέσεις του στο Παλαιστινιακό, την Πολωνία την κατάρριψη του «Τζάμπο» από τους σοβιετικούς, αμφισβήτησε έμπρακτα την αμερικανική επικυριαρχία, αρχίζοντας από τον «αστερίσκο», που έβαλλε στην πρώτη σύνοδο του ΝΑΤΟ που μετείχε.
Στην τότε ΕΟΚ, έχοντας ήδη ρίξει τους τόνους της γραμμής «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», ουσιαστικά επαναδιαπραγματεύθηκε την ελληνική ένταξη και σε συνεργασία με τους σοσιαλιστές του Νότου , επέβαλαν τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα .
Χωρίς να εκχωρήσει ποτέ το δικαίωμα στη διαπραγμάτευση στα κοινοτικά όργανα, αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικούς Ευρωπαίους ηγέτες με την υπογραφή του στην Ενιαία Πράξη, το 1986. Ήταν σταθμός σημαντικότερος από τη Ευρωζώνη στην πορεία ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Αυτή η πολιτική παρά τις συγκρούσεις που προκαλούσε, αναβάθμισε τη θέση της Ελλάδας διεθνώς και δημιούργησε νέα εθνικά δόγματα , κυρίως απέναντι στην Τουρκία. Οσάκις παραβιάσθηκαν- από τον Κ. Σημίτη παλαιότερα και τον Κυριάκο Μητσοτάκη σήμερα- η χώρα οδηγήθηκε σε υποχωρήσεις.
Η αιρετική – αλλά όντως «εθνικά υπερήφανη» – λειτουργία του , τον έφερνε σε διαρκή τριβή με τον υπερατλαντικό παράγοντα. Μόνο μετά την επιστροφή του το 1993 πήρε πρόσκληση από τον Κλίντον να επισκεφθεί το Λευκό Οίκο. Τριάντα χρόνια από τη πρώτη φορά που βρέθηκε, μαζί με τον πατέρα του απέναντι, στον Τζόνσον.
Η μεγάλη προσφορά της Αλλαγής καταγράφεται στο εσωτερικό της χώρας. Ο Παπανδρέου έβγαλε από το περιθώριο του μετεμφυλιακού διχασμού τη μισή Ελλάδα που κρατούσε στο περιθώριο η Δεξιά .
Η εθνική συμφιλίωση ήταν πράξη εδραίωσης του μέλλοντός της και οι παρίες της κοινωνίας απέκτησαν φωνή.
Στα χρόνια της πρώτης σοσιαλιστικής κυβέρνησης η χώρα άλλαξε ,με τομές που μετέβαλαν δραστικά, την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική σκηνή.
Αλλαγές στο κράτος, στην υγεία, στην εκπαίδευση, τον συνδικαλισμό , τους συνεταιρισμούς, την οικονομία, την πρόνοια, τους θεσμούς, το Κοινοβούλιο, το Σύνταγμα και εν τέλει στην καθημερινότητα των Ελλήνων.
Παρεμβάσεις μεγάλου βάθους και κοινωνικής σημασίας, όπως η εισοδηματική ενίσχυση , το ΕΣΥ , η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση , το σύστημα πρόνοιας και ασφάλισης, η εργατική νομοθεσία, ωφέλησαν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και εξελίχθηκαν σε κεκτημένα.
Κάποιες από τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της περιόδου της Αλλαγής παραμένουν πρωτοποριακές στην Ευρώπη, ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα.
Αλλά στην πράξη προδόθηκαν από το ίδιο το ΠΑΣΟΚ . Ταυτίστηκε νωρίς με το κράτος. Πολλά στελέχη του – όχι μόνο κεντρικά, αλλά και κατά τόπους- διολίσθησαν σε χαλαρές αντιλήψεις στη διαχείριση του δημοσίου χρήματος.
Οι πρώτες κυβερνήσεις της Αλλαγής, ευλόγως δεν υπολόγισαν τη δημοσιονομική πειθαρχία προκειμένου να ενισχύσουν μισθούς και συντάξεις και να θεμελιώσουν κράτος πρόνοιας.
Αλλά ταυτόχρονα είχαν περιορισμένη αίσθηση της σημασίας των κοινοτικών πόρων, στην αναβάθμιση της οικονομίας, του κρατικού μηχανισμού και της παραγωγής ,ώστε να διασφαλίσουν οι Έλληνες καλύτερο εισόδημα και μετέτρεπαν τα ευρωπαϊκά κονδύλια απευθείας σε -εύκολο- εισόδημα.
Έτσι, οι αλλαγές υπονομεύθηκαν στην πορεία από όσους κλήθηκαν να τις υπηρετήσουν. Πχ η επαναστατική νομοθεσία για τους συνεταιρισμούς εκφυλίσθηκε από τους συνεταιριστές.
Ο κοινωνικός χαρακτήρας του συνδικαλισμού υπέκυψε σε αρνητικές συμπεριφορές συνδικαλιστών. Η Δημοκρατία στην εκπαίδευση ωφέλησε τη Δημοκρατία αλλά έβλαψε την εκπαίδευση.
Ο Παπανδρέου αντέδρασε στην αρχή , αλλά στα συνέχεια τα ανέχθηκε και στη δεύτερη τετραετία η Αλλαγή υπονομεύθηκε από τους δημιουργούς της
Ήταν η πρώτη σπορά της κρίσης, που θα συμπληρωθεί αργότερα από την αντιλαϊκή πολιτική Μητσοτάκη και την διαφθορά της «εκσυγχρονιστικής» περιόδου Σημίτη, την δημοσιονομική αποτυχία του Καραμανλή και την αφασία του Γιώργου Παπανδρέου.
Παρόλα αυτά ο Ανδρέας Παπανδρέου θα μείνει στην Ιστορία ως μεγάλος πολιτικός άνδρας που κύλησε μπροστά τον τροχό της Ελλάδας .
Έβαλλε την κοινωνία στους μηχανισμούς των αποφάσεων, εγκατέστησε νέους θεσμούς, έκλεισε πληγές του παρελθόντος και αποκατέστησε τους αδικημένους δεκαετιών.
Πρωτίστως έκανε την πολιτική πραγματικό εργαλείο διαμόρφωσης των εξελίξεων, με τα κόμματα σε ρόλο ανώτερης μορφής οργάνωσης του λαού.
Έχοντας απαντήσει έγκαιρα στα μεγάλα ιδεολογικά και πολιτικά διλήμματα του ευρύτερου προοδευτικού χώρου της εποχής -πχ γύρω από τον μαρξισμό -έκανε το σοσιαλισμό ελκτική επιλογή-αναμεσά στο διχασμένο κομμουνιστικό κίνημα και την επιβαρυμένη Δεξιά της εποχής.
Με τη διακυβέρνησή του έβαλε στο ίδιο σπιράλ τις γενιές της Αντίστασης, του 114 και της αντιδικτατορικής πάλης, προσθέτοντας και την «γενιά της Αλλαγής». Με εκπληκτικής έμπνευσης συνθήματα πολιτικές επιλογές και νομοθεσία και που τις έδεσαν ιστορικά, ιδεολογικά και βιωματικά. Ύστερα από μακρά περίοδο περιθωριοποίησης είδαν τα οράματά τους να ενσαρκώνονται.
Έτσι ο Παπανδρέου διαμόρφωσε -με το ΠΑΣΟΚ-τον κορμό της Δημοκρατικής Παράταξης και την επέβαλε ως κυβερνώσα δύναμη.
Το ιστορικό αποτύπωμα της Αλλαγής και το έργο του Παπανδρέου είναι ορατά και σήμερα, τέσσερις δεκαετίες από την επικράτησή του.
Οι εκπτώσεις που ακολούθησαν – αλλά και η παρακμιακή τρίτη πρωθυπουργία του προς το τέλος του βίου του- δεν αίρουν ούτε το μεγαλείο το ανδρός ούτε τα επιτεύγματα της Αλλαγής .
Τον έχουν καθιερώσει στη συνείδηση των πολιτών ως τον πιο λαοφιλή πρωθυπουργό της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας.
