Πώς το βιβλίο «Ιθάκη» στοχοποιεί αυτούς που σήκωσαν τις πιο σκληρές μάχες και δέχτηκαν τον βαρύτερο πόλεμο από το σύστημα
Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα αποκαλύπτει πολλά για το παρασκήνιο της πιο σκοτεινής περιόδου του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά περισσότερο αποκαλύπτει την αλλαγή οπτικής του πρώην πρωθυπουργού απέναντι στους πιο στενούς του συμμάχους.
Με τρόπο που ξαφνιάζει παλιούς και νέους της Κουμουνδούρου, το βιβλίο επιλέγει να «φορτώσει» κρίσιμα λάθη της περιόδου 2015–2023 σε δύο πρόσωπα που υπερασπίστηκαν την κυβέρνηση με σθένος, ανέλαβαν πολιτικό ρίσκο που κανείς άλλος δεν τόλμησε, και έγιναν οι βασικοί στόχοι του συστήματος: τον Νίκο Παππά και τον Παύλο Πολάκη.
Με άλλα λόγια: οι δύο που δέχτηκαν τις πιο σκληρές επιθέσεις για τις πιο δύσκολες αποφάσεις — εμφανίζονται τώρα, μέσα από τις σελίδες της «Ιθάκης», ως υπεύθυνοι για την πτώση του ΣΥΡΙΖΑ.
Κι αυτό, για πολλούς, δεν είναι πολιτικό απολογιστικό κείμενο. Είναι πράξη αποκήρυξης.
Η υπόθεση Παππά – ο άνθρωπος που σήκωσε την τηλεοπτική μάχη, τώρα παρουσιάζεται ως “επιπόλαιος”
Παρότι ο Αλέξης Τσίπρας καταλογίζει στον Νίκο Παππά πολλαπλές αστοχίες, στην υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών αναγνωρίζει ότι φέρει και ο ίδιος σημαντικό μέρος της ευθύνης για το πώς εξελίχθηκε η προσπάθεια εξυγίανσης του τηλεοπτικού τοπίου. Επισημαίνει, ωστόσο, ότι μετά την ομόφωνη καταδίκη του Παππά (13-0) — για την οποία αφήνει σαφείς αιχμές κατά της Δικαιοσύνης — θα έπρεπε να είχε αποτρέψει τη συμμετοχή του στα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς το πολιτικό κόστος ήταν ιδιαίτερα βαρύ.
Ο Τσίπρας θυμάται ότι την ώρα που εκδιδόταν η απόφαση βρισκόταν στην Κύπρο. Προηγουμένως είχε δημιουργηθεί η εντύπωση, κυρίως από την εισαγγελική αγόρευση που είχε εισηγηθεί την αθώωση, πως η πιθανή καταδίκη, εάν ερχόταν, θα ήταν με οριακή πλειοψηφία. Το τελικό αποτέλεσμα όμως — 13-0 ένοχος — ήταν για εκείνον απρόβλεπτο.
Ο πρώην πρωθυπουργός καταγράφει ότι μετά τη δημοσιοποίηση της απόφασης υπήρξε μια αναμενόμενη έξαρση «κομματικού πατριωτισμού», ενώ πολλοί εκτός κόμματος τού ζητούσαν να προχωρήσει στη διαγραφή του Παππά· κάτι που εκείνος αρνήθηκε κατηγορηματικά.
«Επικοινώνησα αμέσως με τον Νίκο», σημειώνει, περιμένοντας να δει πώς θα αντιδρούσε. Ο Παππάς ήταν φανερά πληγωμένος, αλλά δεν έδειξε καμία πρόθεση να θέσει ζήτημα παραίτησης, προσωρινής αποχής ή έστω εξέτασης της πιθανότητας να αποσυρθεί από την πρώτη γραμμή ενόψει εκλογών. Αντίστοιχα, ο ίδιος ο Τσίπρας παραδέχεται ότι δεν προχώρησε σε μια τέτοια συζήτηση, παρότι ίσως έπρεπε.
Μέσα σε ένα κλίμα έντονων πιέσεων — με κυβερνητικούς και παράγοντες συμφερόντων να απαιτούν «την κεφαλή του επί πίνακι» — ο Τσίπρας δηλώνει πως δεν έθεσε καν ζήτημα αποκλεισμού του Παππά από τα ψηφοδέλτια. Μάλιστα, στους μεσολαβητές που του έστελναν μηνύματα τόνιζε:
«Να αποφασίζουν για τα κόμματα που στηρίζουν. Στο δικό μας κόμμα τις αποφάσεις τις παίρνουμε εμείς».
Εκ των υστέρων, ο Τσίπρας παραδέχεται ότι θα έπρεπε τότε να ζητήσει από τον Παππά να διευκολύνει το κόμμα — και τον ίδιο του τον εαυτό — αποσύροντας την υποψηφιότητά του, καθώς είχε επιδείξει, όπως γράφει, «απαράδεκτη επιπολαιότητα» σε όλη τη διαδικασία.
Ο Νίκος Παππάς ήταν ο υπουργός που μπήκε στην πρώτη γραμμή της πιο εχθρικής μάχης απέναντι στο κατεστημένο των ΜΜΕ. Ήταν ο άνθρωπος που χρεώθηκε προσωπικά το ολόκληρο εγχείρημα των τηλεοπτικών αδειών.
Κι όμως, ο Τσίπρας γράφει:
«Όταν βγήκε η απόφαση, βρισκόμουν σε ταξίδι στην Κύπρο… Όμως το αποτέλεσμα ήταν αναπάντεχο: ομόφωνα ένοχος, 13-0».
Αντί όμως να αναγνωρίσει ότι ο Παππάς πλήρωσε πολιτικά ένα σχέδιο που ο ίδιος είχε αποφασίσει, ο Τσίπρας συνεχίζει:
«Επικοινώνησα αμέσως με τον Νίκο… δεν έδειξε καμία διάθεση να θέσει ζήτημα παραίτησης… Ούτε κι εγώ από την πλευρά μου προχώρησα σε τέτοια συζήτηση».
Και κορυφώνει:
«Εκ των υστέρων, εκτιμώ ότι έπρεπε τότε να του ζητήσω να διευκολύνει… αποσύροντας ο ίδιος την υποψηφιότητά του… είχε επιδείξει σε όλη αυτή τη διαδικασία απαράδεκτη επιπολαιότητα».
Η εικόνα που αναδύεται είναι εντυπωσιακά μονόπλευρη:
ο άνθρωπος που υπερασπίστηκε την κυβέρνηση απέναντι σε όλα τα συμφέροντα, που έγινε στόχος ερευνών, πρωτοσέλιδων, διαρροών, δικαστικών διώξεων, παρουσιάζεται τώρα ως «βάρος».
Και αυτό, πολιτικά, χτυπά κατευθείαν στον πυρήνα της παλιάς ηγετικής ομάδας.
Πολάκης – ο μαχητικός υπερασπιστής που μετατρέπεται σε “πρόβλημα”
Στο βιβλίο του, ο Αλέξης Τσίπρας αφήνει σαφείς αιχμές για τον Παύλο Πολάκη, ένα πρόσωπο που συχνά βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας για ζητήματα πέρα από τις αρμοδιότητές του. Ο πρώην πρωθυπουργός αναφέρεται τόσο στην επίθεση που εξαπέλυσε ο Πολάκης στον υποψήφιο της ΝΔ Στέλιο Κιμπουρόπουλο πριν από τις ευρωεκλογές του 2019, όσο και στη στάση του απέναντι στο νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου, στο οποίο είχε αντιταχθεί έντονα.
Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα όπου περιγράφει τη στάση του Πολάκη κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου: ο Τσίπρας σημειώνει ότι κατανόησε εκ των υστέρων πως δεν ήταν πάντα το συναίσθημα που καθόριζε τη συμπεριφορά του, αφού σε πολλές περιπτώσεις μπορούσε να το ελέγξει. Ο ίδιος άνθρωπος που αντιδρούσε τόσο έντονα σε ένα αξιακό νομοσχέδιο, λίγα χρόνια αργότερα, υποστήριξε με πάθος την υποψηφιότητα Κασσελάκη για την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ. Την περίοδο εκείνη, όπως αναφέρει, απαιτούνταν συλλογικότητα και υπέρβαση προσωπικών επιλογών. Τελικά, έπειτα από προσπάθειες, ο Πολάκης πείστηκε να ψηφίσει το νομοσχέδιο, ζητώντας όμως να κρυφτεί πίσω από μια κολόνα για να μην τον καταγράψουν οι κάμερες — κάτι που ο Τσίπρας αρχικά θεώρησε αστείο, μέχρι που το είδε.
Αντίστοιχη κριτική ασκεί και για τη στάση του στο θέμα του εμβολιασμού κατά την πανδημία. Ο Τσίπρας σημειώνει ότι αρκετοί τού είχαν εισηγηθεί τη διαγραφή του, καθώς η απόκλιση από την επίσημη γραμμή σε τόσο κρίσιμο ζήτημα αποτελούσε σοβαρό παράπτωμα. Παρά τις σκέψεις, δεν το αποφάσισε, επιλέγοντας να προσπαθήσει να τον πείσει πως η αμφισβήτηση των εμβολίων είχε υγειονομικούς κινδύνους και δημιουργούσε πολιτικό κόστος για το κόμμα.
Η ένταση κορυφώθηκε όταν ο Πολάκης επιχείρησε να επιβάλει δικά του πρόσωπα στα ψηφοδέλτια των Χανίων, επιχειρώντας να αποτρέψει την εκλογή του Γιώργου Σταθάκη. Ο Τσίπρας αναφέρει ότι ο Πολάκης έφτασε στο σημείο να διατυπώσει δημόσια εκβιαστικά αιτήματα, γεγονός που τον οδήγησε στο να αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποκλεισμού του από το ψηφοδέλτιο.
Ακόμη κι όταν είχε ήδη λάβει, όπως λέει ο Τσίπρας, ένα είδος «συγχωροχαρτιού», ο Πολάκης προκάλεσε νέα κρίση. Στις 26 Φεβρουαρίου προχώρησε σε ανάρτηση όπου στοχοποίησε 13 δικαστές και 15 δημοσιογράφους, δημοσιεύοντας φωτογραφίες τους και γράφοντας «Το βαθύ κράτος… αν δεν καθαρίσουμε από αυτούς δεν θα είναι αλλιώς την άλλη φορά». Η κίνηση αυτή εξόργισε τον Τσίπρα, που αποφάσισε να τον θέσει εκτός ψηφοδελτίων. Η απόφαση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, όχι μόνο από τους υποστηρικτές του Πολάκη, αλλά και από τους εσωκομματικούς αντιπάλους του, με αποτέλεσμα — όπως τονίζει — μέχρι και η «Ομπρέλα» να καταδικάσει την απόφαση. Έτσι, όπως σημειώνει, το ατόπημα του Πολάκη έγινε ευκαιρία για τη ΝΔ να χτυπήσει τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ η απόφαση αποκλεισμού έγινε ευκαιρία για τις τάσεις να χτυπήσουν τον ίδιο.
Την οριστική του «διάσωση» τη χρωστούσε, κατά τον Τσίπρα, στη τραγωδία των Τεμπών, που άλλαξε το πολιτικό κλίμα. Ο Πολάκης επικοινώνησε μαζί του, και ο Τσίπρας του έθεσε ως όρο να ανακαλέσει δημόσια. Όντως, απέστειλε επιστολή στην Πολιτική Γραμματεία αναλαμβάνοντας την ευθύνη, και έτσι επέστρεψε στο ψηφοδέλτιο. Ωστόσο, όπως γράφει ο Τσίπρας, η εικόνα του κόμματος είχε ήδη υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά.
Η περίπτωση Πολάκη είναι ακόμη πιο χαρακτηριστική.
Ο Κρητικός βουλευτής υπήρξε επί χρόνια ο μαχητικότερος υπερασπιστής του Τσίπρα, σήκωσε ευθύνες και επιθέσεις που λίγοι θα άντεχαν, βρέθηκε στο επίκεντρο κάθε είδους στοχοποίησης.
Κι όμως, στο βιβλίο, παρουσιάζεται ως πρόσωπο που «προκαλούσε προβλήματα».
Για το νομοσχέδιο της ταυτότητας φύλου:
«Δεσμεύθηκε πως θα ψήφιζε το νομοσχέδιο, αλλά θα πήγαινε να κρυφτεί πίσω από μία κολώνα την ώρα της ψηφοφορίας να μην τον συλλάβει ο φακός της κάμερας…».
Για τον εμβολιασμό:
«Αρκετοί είχαν εισηγηθεί τότε να τον διαγράψω… η αμφισβήτηση των εμβολίων έκανε κακό στην κοινή μας προσπάθεια…».
Για τα Χανιά:
«Ο Πολάκης… διατύπωσε δημόσια την εκβιαστική του απαίτηση… Αποφάσισα να μην ανακοινώσω την υποψηφιότητα του στα Χανιά…».
Και το πιο βαρύ:
«Έκανε… ανάρτηση στοχοποιώντας δεκατρείς δικαστές και δεκαπέντε δημοσιογράφους… Εξοργίστηκα. Τον έθεσα εκτός ψηφοδελτίων…».
Όμως εδώ υπάρχει μια μεγάλη πολιτική αντίφαση:
Ο Τσίπρας ξεχνά ότι ο Πολάκης υπήρξε το μοναδικό στέλεχος που διαρκώς κάλυπτε τον ίδιο, όταν δεχόταν σφοδρά πυρά η κυβέρνηση. Ήταν το “μπροστινό μέτωπο” των επιθέσεων, το πρόσωπο που έβγαινε εκεί που κανείς άλλος δεν τολμούσε.
Τελικά, μετά τα Τέμπη, ο Πολάκης επανήλθε:
«Έστειλε επιστολή… ανακαλούσε και αναλάμβανε την ευθύνη. Έτσι, διασώθηκε η θέση του στο ψηφοδέλτιο».
Όμως, ενώ στο βιβλίο του Τσίπρα η θέση “διασώζεται”, στην πραγματικότητα η εικόνα του Πολάκη — του μόνου που δεν τον πρόδωσε ποτέ — αποδομείται με τρόπο που πολλοί κρίνουν άδικο.
Η «Ομπρέλα» και οι τάσεις – το περιβάλλον που διαλύθηκε από μέσα
Ο Αλέξης Τσίπρας, αναφερόμενος στις εσωκομματικές δυσκολίες που αντιμετώπισε, δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ομάδα της «Ομπρέλας», αφήνοντας υπαινιγμούς για προσωπικές στρατηγικές και εσωτερικές αντιθέσεις. Στο βιβλίο του περιγράφει τη στιγμή που ενημερώθηκε για τη συγκρότηση της τάσης, αλλά και τη βασική ιδεολογική της αφετηρία.
Όπως σημειώνει, «τον Δεκέμβριο του 2020 με επισκέφθηκαν στο γραφείο μου, με κάθε επισημότητα, οι Βίστας, Τσακαλώτος, Βίτσας, Παπαδημούλης, Λάμπρου και Δρίτσας. Η πολυμελής αυτή αντιπροσωπεία μου ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας νέας τάσης, που ονόμασαν “Ομπρέλα”. Επρόκειτο για μια σύμπραξη –αν έχει σημασία αυτή η λεπτομέρεια– της ομάδας των “53”, του αριστερού ρεύματος στο κόμμα, με στελέχη όπως ο Βούτσης, ο Βίτσας και ο Παπαδημούλης. Ποια ήταν η πολιτική ή ιδεολογική βάση αυτής της συσπείρωσης; Μία μόνο: η αντίθεσή τους στον μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα σύγχρονο, μαζικό, δημοκρατικό και ανοιχτό κόμμα της Αριστεράς. Και φυσικά η αντίθεσή τους σε εμένα, που στήριζα αυτόν τον μετασχηματισμό».
Ο Τσίπρας αναφέρεται επίσης σε μια κίνηση της «Ομπρέλας» που, όπως θεωρεί, συνέβαλε στην υπονόμευση της αξιοπιστίας του ΣΥΡΙΖΑ. «Η Νέα Δημοκρατία είχε στα χέρια της ένα εσωκομματικό κείμενο, υπογεγραμμένο από τον Τσακαλώτο και άλλα στελέχη της “Ομπρέλας”. Το κείμενο αυτό είχε συνταχθεί πολύ πριν τις εκλογές, όταν είχα ζητήσει σοβαρές προτάσεις για το προεκλογικό μας πρόγραμμα. Εκείνοι πρότειναν τη χρήση τοπικών νομισμάτων, θεωρώντας την ιδέα τόσο σημαντική ώστε τη δημοσιοποίησαν. Θυμάμαι ότι είχα εξοργιστεί πραγματικά, ιδιαίτερα με τον Τσακαλώτο, αλλά ξέσπασα στον Ανδρέα Ξανθό, που βρέθηκε μπροστά μου τη στιγμή που το έμαθα. Ήταν ίσως η μόνη φορά που μίλησα τόσο έντονα σε έναν άνθρωπο με τόσο ήπιο χαρακτήρα. Του φώναξα: “Αν δεν θέλετε να κερδίσουμε ξανά εκλογές, αν θέλετε να υπονομεύσετε το κόμμα, πείτε το καθαρά”».
Για τον Τσίπρα, από το 2019 και μετά οι δύο μεγάλες τάσεις στο κόμμα είχαν μετατραπεί σε σοβαρό πρόβλημα, ανταγωνιζόμενες κυρίως μεταξύ τους. «Απέναντι στην ‘Ομπρέλα’ αναπτύχθηκε ένα άλλο μπλοκ, με πρωταγωνιστές στελέχη όπως ο Παππάς, ο Πολάκης και η Τζάκρη. Υποτίθεται ότι κινούνταν από τη στήριξη του σχεδίου επανεκκίνησης, αλλά στην πραγματικότητα τους παρακινούσε η αντιπαλότητα με την ‘Ομπρέλα’. Αυτή η αντιπαράθεση δεν ήταν μόνο πολιτική· ήταν και σύγκρουση κουλτούρας και ύφους, που έφτανε μέχρι τη βάση του κόμματος. Μια σύγκριση Πολάκη – Τσακαλώτου ίσως αποτυπώνει καλύτερα αυτή τη διαφορά νοοτροπίας και ύφους».
Ένα βιβλίο που εκθέτει τον συγγραφέα του περισσότερο από όσους στοχοποιεί
Η «Ιθάκη» δεν είναι απλώς ένα χρονικό.
Είναι η πρώτη φορά που ο πρώην πρωθυπουργός εμφανίζεται να “αδειάζει” τους πολιτικούς του υπερασπιστές, εκείνους που στάθηκαν στην πρώτη γραμμή τη στιγμή που ο ίδιος επέλεγε να κρατάει πιο χαμηλούς τόνους.
Και έτσι, το ερώτημα που ήδη ακούγεται από πολλά στελέχη είναι απλό και σκληρό:
«Αν Παππάς και Πολάκης ήταν το πρόβλημα, τότε ποιος ήταν η ηγεσία;»
