Του Μιχάλη Ψύλου
«Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν τις αντιξοότητες, αλλά αν θες να δοκιμάσεις τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου, δώσ’ του εξουσία», φέρεται να είχε πει ο Αβραάμ Λινκολν. Για να δώσει την εξήγηση: «Ο χαρακτήρας είναι σαν το δέντρο και η φήμη σαν τη σκιά του. Η σκιά είναι αυτό που λαμβάνουμε υπόψη. Το δέντρο είναι αυτό που υπάρχει πραγματικά».
Για πολλούς ηγέτες, στο επίκεντρο της προσοχής τους, βρίσκεται η «σκιά» τους, η επικοινωνιακή εικόνα που εκπέμπουν, αντί του περιεχομένου που αντιπροσωπεύουν.
Τα τελευταία χρόνια όμως, είδαμε αρκετούς πολιτικούς που προβλήθηκαν υπέρμετρα από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά ξεχάστηκαν γρήγορα: Ποιος θυμάται για παράδειγμα τον σοσιαλδημοκράτη Μάρτιν Σουλτς, πρώην πρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου και υποψήφιο του SPD για τη γερμανική καγκελαρία το 2017; Πρώτα τον εγκωμίασαν ως εξαιρετικό υποψήφιο για καγκελάριο, αποσπώντας σχεδόν το 100% των ψήφων στο συνέδριο του SPD, για να ξεκινήσει όμως αμέσως η πτώση του μετά την υποψηφιότητά του. Ήταν ένας αγωνιώδης δρόμος προς την ήττα.
Και άλλοι πολιτικοί ηγέτες ξεκίνησαν επίσης ως αγαπημένοι των μέσων ενημέρωσης, αλλά γρήγορα εξαφανίστηκαν, μετά από κάποιες «μυστήριες» υποθέσεις. Στην Αυστρία, για παράδειγμα, η λατρεία της προσωπικότητας εξαφανίστηκε γρήγορα για τον πρώην καγκελάριο Σεμπάστιαν Κουρτς, όταν κατηγορήθηκε για σκάνδαλο διαφθοράς.
Η λατρεία της προσωπικότητας
Αλλά, και οι πολιτικές που είναι προσαρμοσμένες σε ένα άτομο, σπάνια διαρκούν πολύ. Τα κόμματα που συνδέονται με ένα άτομο, όσο υπέρλαμπρο αστέρι κι αν είναι, μπορούν να εξαφανιστούν από την πολιτική σκηνή πιο γρήγορα από ότι μπορεί να φανταστεί κανείς.
Από τη σκοπιά της δημοκρατίας, αυτά είναι καλά νέα. Γιατί η λατρεία της προσωπικότητας συνδέεται πάντα με αυταρχικές δομές εξουσίας.
Τα κόμματα που βασίζονται σε μοντέλα λατρείας προσωπικότητας είναι συνήθως αυταρχικά στο εσωτερικό τους. Στους ηγέτες-νάρκισσους αρέσει να περιτριγυρίζονται από ναρκισσιστές και να καταστέλλουν την όποια διαφωνία. Όχι φυσικά, πάντα, προς όφελος του κόμματος.
Ο ναρκισσισμός εκδηλώνεται επίσης με διαφορετικούς τρόπους. Κυμαίνεται από την αυτοπεποίθηση και το χάρισμα του ηγέτη έως την αλαζονεία και την αδιαφορία για τους άλλους.
Ηγέτες και CEO
Μια πρόσφατη μελέτη από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Ντόρτμουντ και το Πανεπιστήμιο Φρίντριχ – Αλεξάντερ Ερλάνγκεν στη Νυρεμβέργη, δείχνει μάλιστα πώς ο ναρκισσισμός του «αφεντικού» επηρεάζει ολόκληρο το διοικητικό επίπεδο. Ακόμη και στις εταιρείες, τα ναρκισσιστικά αφεντικά τείνουν να διορίζουν άλλους ναρκισσιστές, σε ηγετικές θέσεις.
Οι ναρκισσιστές είναι εγωκεντρικοί και έχουν την ανάγκη να τους θαυμάζουν οι άλλοι. Και αυτό μπορεί να μετατραπεί σε μειονέκτημα για την εταιρεία ή το κόμμα. «Οι ναρκισσιστές στοχεύουν να παρουσιάζουν την ανωτερότητά τους σε ένα ευρύτερο κοινό», εξηγεί ο συγγραφέας της μελέτης, Λόρεντς Γκραφ-Βλάσι, καθηγητής Στρατηγικής και Ηγεσίας, στο Τεχνικό πανεπιστήμιο του Ντόρντμουντ.
Η ομάδα του Γερμανού καθηγητή εστίασε περισσότερο την έρευνά της στους επικεφαλής επιχειρήσεων. Αξιολόγησαν 11.705 προφίλ LinkedIn μελών διοικητικών συμβουλίων αμερικανικών εταιρειών. Διαπίστωσαν ότι τα αφεντικά με υψηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού διορίζουν μέλη στην εκτελεστική τους ομάδα, που αντικατοπτρίζουν τα δικά τους χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, αυτό μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εταιρεία. Αν όλοι στο «ταμπλό» θέλουν να κυριαρχούν ο ένας στον άλλον, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Και αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να οδηγήσει κάποια στελέχη να εγκαταλείψουν γρήγορα την εταιρεία. Προκαλώντας σημαντικό κόστος για την εταιρεία.
Πολύ περισσότερο, αυτό ισχύει για ένα πολιτικό κόμμα, τα ηγετικά στελέχη του οποίου δεν συνδέονται με οικονομικά δεσμά με τον ηγέτη. Ούτε κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς δουλειά, αν τους απομακρύνει…Όσο για τον ναρκισσιστή ηγέτη; «Μηδέ ποίος τις νυν, αλλά ποίος τις ην αεί», έλεγε ο Αριστοτέλης. «Το ερώτημα δεν είναι ποιος είναι τώρα, αλλά ποιος ήταν ανέκαθεν»…
