Σοβαρή δημοσιονομική πρόκληση καθώς και αιτία υποβαθμίσεων των αξιολογήσεων των κρατών χαρακτηρίζει ο οίκος Moody’s την επιδεινούμενη εικόνα του δημογραφικού και συγκεκριμένα την αύξηση του δείκτη εξάρτησης των ηλικιωμένων. Η Ελλάδα, όπως αναφέρει, αναμένεται μέσα στην επόμενη δεκαετία να έχει τον πέμπτο υψηλότερο δείκτη εξάρτησης ανάμεσα σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες διεθνώς.
Ο δείκτης εξάρτησης
Πιο αναλυτικά, όπως επισημαίνει η Moody’s, η γήρανση του πληθυσμού συνεχίζει να επιταχύνεται στις ανεπτυγμένες οικονομίες, καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και τα ποσοστά γεννήσεων υποχωρούν. Ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων, ο οποίος μετρά το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω έναντι του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (15-64), αναμένεται να αυξηθεί στο 40% την επόμενη δεκαετία, από 32% το 2023. Αυτό σημαίνει ότι ένας μειούμενος αριθμός εργαζομένων θα υποστηρίζει μια διευρυνόμενη ομάδα συνταξιούχων. Κατά τον οίκο, η Ιταλία, η Ισπανία, η Αυστρία, η Γερμανία, η Ελβετία και η Πορτογαλία θα καταγράψουν τη μεγαλύτερη αύξηση του εξαρτώμενου πληθυσμού τους κατά την περίοδο αυτή, ενώ η Ιαπωνία θα συνεχίσει να καταγράφει τον υψηλότερο δείκτη εξάρτησης (60%), ακολουθούμενη από την Ιταλία, τη Γερμανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα – για τη χώρα μας θα διαμορφωθεί στο 48% έως το 2035, από περίπου 37% το 2023.
Η αύξηση των εξαρτημένων πληθυσμών αποτελεί σημαντική δημοσιονομική πρόκληση για τις κυβερνήσεις και θέτει σοβαρές πιστωτικές πιέσεις στα κράτη, υπογραμμίζει η Moody’s: το δημοσιονομικό κόστος αυξάνεται όταν οι άνθρωποι συνταξιοδοτούνται λόγω της καταβολής των συντάξεων και των υψηλότερων αναγκών υγειονομικής περίθαλψης, ενώ τα φορολογικά έσοδα μειώνονται καθώς το εισόδημα μετατοπίζεται από την απασχόληση στη σύνταξη. Κατά συνέπεια, ένας ολοένα και πιο γερασμένος πληθυσμός σημαίνει υψηλότερες κατά κεφαλήν κρατικές δαπάνες και χαμηλότερα φορολογικά έσοδα.
Οι κρατικές δαπάνες
Συνολικά για τις χώρες που καλύπτει ο οίκος, οι κρατικές δαπάνες που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού είναι ήδη σημαντικές, στο 18% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο, ενώ προβλέπεται να αυξηθούν σε μέσο όρο κατά 1,3 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μεταξύ 2025 και 2035. «Το κόστος γήρανσης θα αυξάνεται περισσότερο σε χώρες που προβλέπεται να γεράσουν γρηγορότερα», αναφέρει χαρακτηριστικά. Οι πιο έντονες αυξήσεις δαπανών (κατά 1,5%-2,3%) αναμένονται σε χώρες που γερνούν ταχύτερα, όπως η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Στην Ελλάδα οι κρατικές δαπάνες (συντάξεις, υγειονομική περίθαλψη) διαμορφώνονται σήμερα στο 20% του ΑΕΠ, υψηλότερα από τον μέσο όρο, ενώ αναμένεται να αυξηθούν κατά 0,5% τη δεκαετία 2025-2035, σύμφωνα με τη Moody’s.
Οι συντάξεις αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μερίδιο των δαπανών που σχετίζονται με τη γήρανση και ανέρχονται στο 51% του συνόλου κατά μέσον όρο, ενώ αντιπροσωπεύουν επίσης το μεγαλύτερο μέρος της προβλεπόμενης αύξησης των δαπανών στις περισσότερες χώρες. Ολες οι χώρες που εξετάζει η Moody’s αντιμετωπίζουν επίσης αυξανόμενο κόστος υγειονομικής περίθαλψης δεδομένου ότι αυτό συνήθως αυξάνεται με την ηλικία. Η μακροχρόνια περίθαλψη αντιπροσωπεύει το μικρότερο μερίδιο των δαπανών που σχετίζονται με τη γήρανση – μόλις το 11% του συνόλου. Ωστόσο, οι κρατικές δαπάνες σε αυτόν τον τομέα αυξάνονται ραγδαία, λόγω της αυξανόμενης ζήτησης για επίσημη παροχή φροντίδας, αντικαθιστώντας την περίθαλψη που συνήθως παρέχεται από μέλη της οικογένειας. Αυτή η τάση προκύπτει από την αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής και την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των αναγκών φροντίδας.
Μεταρρυθμίσεις
Οι τάσεις των δαπανών πάντως θα διαμορφωθούν επίσης από παράγοντες όπως η φύση των μοντέλων χρηματοδότησης, τα κριτήρια επιλεξιμότητας και οι προηγούμενες κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις. Για παράδειγμα, αναφέρει ο οίκος, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις για να αντιμετωπίσουν ζητήματα δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Πάντως, όπως προσθέτει, τα δημοσιονομικά οφέλη των συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων χρειάζονται αρκετά χρόνια για να δημιουργηθούν και ενδέχεται να μην υλοποιηθούν πλήρως, δεδομένου του κινδύνου αντιστροφής των μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής.
Η κύρια πηγή κρατικής χρηματοδότησης για δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση είναι η φορολογία, με τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και τον φόρο εισοδήματος να αποτελούν τις μεγαλύτερες ροές εσόδων. Η πτώση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και η αύξηση των εξαρτημένων πληθυσμών θα περιορίσουν τα έσοδα που προέρχονται από τη φορολογία της εργασίας.
