Του Πέτρου Κοντραφούρη, από το enimerosi24.gr
Η μεγάλη αλλαγή στην ΕΡΤ έρχεται μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις 18 Οκτωβρίου 1981. Από την επομένη των εκλογών τη 19η Οκτωβρίου άρχισαν να εμφανίζονται στο Ραδιομέγαρο νέα πρόσωπα. Μια ομάδα δημοσιογράφων από την εφημερίδα του ΠΑΣΟΚ την «Εξόρμηση» άρχισαν να καταφθάνουν στο Ραδιομέγαρο, καθώς και από άλλους εργασιακούς χώρους. Αυτοί ενσωματώθηκαν με τους ήδη υπάρχοντες στο Ραδιομέγαρο που βαφτίστηκαν στην κολυμπήθρα του Σιλωάμ και άλλαξαν χρώμα. Ενώ μέχρι τότε όλοι εμφανιζόντουσαν σαν νεοδημοκράτες που τους είχε διορίσει η ΝΔ, άλλαξαν στρατόπεδο…
Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ διορίζει του νέο ΔΣ της ΕΡΤ με πρόεδρο τον Καθηγητή Κώστα Μπέη. Γενικό διευθυντής Γιώργος Ρωμαίος, με αναπληρωτή τον Βασίλη Βασιλικό και διευθυντή τηλεόρασης τον Νίκο Αλευρά, ανιψιό του Γιάννη Αλευρά προέδρου της Βουλής και διευθυντής ειδήσεων και ενημέρωσης ο Δημήτρης Κατσίμης. Τη ραδιοφωνία αναλαμβάνει, ένας άνθρωπος των γραμμάτων και αργότερα ακαδημαϊκός με πλούσιο συγγραφικό έργο ο Ιάκωβος Καμπανέλης: «Είμαι πάρα πολλά για να μην είμαι τίποτα και λίγος για να είμαι κάτι» είχε πει χαρακτηριστικά.
Από τους πρώτους δημοσιογράφους που καταφθάνουν στο ραδιομέγαρο είναι: Δημήτρης Καλούδης, Παντελής Τρωγάδης, Έλλη Στάη, Γιώργος Δουατζής, Σπύρος Χατζάρας, Σεμίνα Διγενή, Όλγα Τρέμη, Γιάννης Βλαστάρης (σήμερα είναι λογογράφος του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Μαξίμου), Βίκτωρ Νέτας, Κώστας Τσιβιλίκας κ.ά., ενώ ενσωματώνονται και δημοσιογράφοι που βρίσκονται είδη εντός ή εκτός ΕΡΤ. Όπως Γιάννης Αμανατίδης, Παύλος Αλέπης, Μάκης Γιομπαζολιάς κ.ά.
Σταδιακά εμφανίζονται και άλλα ονόματα. Από αυτά θα ήθελα να μνημονεύσω κάποια, τόσο για την συμπεριφορά τους όσο και τον επαγγελματισμό, σε έναν χώρο που είχαν την απόλυτη εξουσία όπως: Δημήτρης Κατσίμης, Γιάννης Αμανατίδης, Γιώργος Δουατζής, Παντελής Τρωγάδης, Μάκης Γιομπαζολιάς, Παύλος Αλέπης και κάποιοι άλλοι λιγότερο.
Μετά από μια σύντομη εκπαίδευση των νέων παρουσιαστών-δημοσιογράφων, την παρουσίαση των δελτίων ειδήσεων, μαζί με τους παλιούς παρουσιαστές, όπως και ενημερωτικές εκπομπές, αναλαμβάνουν η Έλλη Στάη, Γιώργος Δουατζής, Σπύρος Χατζάρας, Γιάννης Βλαστάρης και άλλα ονόματα.
Παράλληλα μια σημαντική μερίδα υπαλλήλων γράφεται στην συνδικαλιστική οργάνωση που ελέγχει την ΕΡΤ για προφανείς λόγους.
Οι αλλαγές στην ΕΡΤ σε θέσεις κλειδιά καταλαμβάνονται από πρόσωπα του ΠΑΣΟΚ και συνδικαλιστών της ΠΑΣΚΕ που ελέγχουν το Ραδιομέγαρο. Αθρόες προσλήψεις, αυξήσεις και το χρήμα ρέει άφθονο, ενώ και το συνδικαλιστικό όργανο ΠΟΣΠΕΡΤ με ανορθόδοξο τρόπο περνάει στα χέρια του ΠΑΣΟΚ που ασκεί συνδιοίκηση με την ηγεσία.
Το ίδιο συμβαίνει και με την ΥΕΝΕΔ. Διοικητής αναλαμβάνει ο ταξίαρχος Κωνσταντίνος Τριανταφύλλου και διευθυντής προγράμματος ο ηθοποιός Γιάννης Μόρτζος. Το 1982 με το ν.1288/82 η ΥΕΝΕΔ ονομάζεται ΕΡΤ2, φεύγει από το στρατό και υπάγεται στο υπουργείο προεδρίας που ανήκει και η ΕΡΤ.
Πρώτος πρόεδρος της ΕΡΤ2, διορίζεται ο Νίκος Αλεξίου, ο οποίος αποχωρεί λίγο αργότερα και τα ηνία αναλαμβάνει ο Αντώνης Στρατής που ήταν διευθυντής στο πολιτικό γραφείο του Ανδρέα Παπανδρέου. Ακολούθησαν: Σούλης Αποστολόπουλος, έγινε αργότερα γνωστός με το «καλαμπόκι», Δημήτρης Παπαθεοδώρου, Νίκος Ταμπακίδης. Γιάννης Βουτσινάς, Γιώργος Τσουγιόπουλος και ο Αλέκος Παπαδόπουλος, αργότερα υπουργός. Ένα από τα πλέον αξιόλογα και αξιόπιστα στελέχη του ΠΑΣΟΚ που μπορούσες να μιλήσεις μαζί του με άνεση και τελευταίο το Θανάση Βαλτινό.
Διαβάζοντας το ημερολόγιό μου και τις σημειώσεις, με σοκάρουν τα όσα συμβαίνουν γύρω από την ενημέρωση και την λογοκρισία. Άλλωστε έτσι ήταν πάντα, δεν περίμενα να αλλάξει κάτι σε έναν χώρο που προσφέρει χρήμα δόξα αναγνωρισιμότητα και κοινωνική επιρροή. Οι ίντριγκες και οι φατρίες μεταξύ των ανθρώπων που ασκούν εξουσία δεν αργεί να φέρει τριγμούς, στη διοίκηση.
Τον Οκτώβριο του 1983 το ΠΑΣΟΚ, για τη διακυβέρνηση των δυο χρόνων από την ανάληψη της εξουσίας οργανώνει μεγάλη συγκέντρωση στο σύνταγμα, με μια λαοθάλασσα που ξυπνά μνήμες και πανηγυρισμούς όπως η συγκέντρωση της 18ης Οκτωβρίου του 1981.
Η συγκέντρωση αυτή ανεβάζει το πολιτικό θερμόμετρο στα ύψη, με τη ΝΔ να επικρίνει την κυβέρνηση για προπαγάνδα, ενώ αποσιωπά τις θέσεις της ΝΔ. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ απαντά με μεγάλη αντισυγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, για να απαντήσει στον Ανδρέα Παπανδρέου στις 25 Οκτωβρίου.
Στις 23 Οκτωβρίου, ο σκηνοθέτης Ηλίας Μασούρας, που πήγαινε στη Θεσσαλονίκη με αυτοκίνητο για την κάλυψη της συγκέντρωσης, τον εικονολήπτη Διονύση Δαρμή και τον διευθυντή τηλεόρασης Νίκο Αλευρά, πάνω στη γέφυρα της Στυλίδας σε σύγκρουση με νταλίκα, άφησαν και οι τρεις την τελευταία τους πνοή. Μέσα σε βαρύ κλίμα η συγκέντρωση και μετάδοση έγινε κανονικά, αναφερόμενος και ο ίδιος ο Αβέρωφ, στο δυστύχημα και τα παιδιά που έπεσαν στο καθήκον.
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, έχει φέρει έναν άλλο τρόπο διακυβέρνησης, εφαρμόζοντας τη ρήση του Ανδρέα Παπανδρέου «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση ο λαός στην εξουσία». Οι εξυπηρέτηση και οι διορισμοί των ψηφοφόρων δεν γινόταν μέσω βουλευτών η πολιτικών προσώπων. Το έργο αυτό είχαν αναλάβει οι τοπικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις που έπρεπε να βεβαιώνεται ότι είσαι γραμμένος/η ή μέλος του κόμματος.
Οι συγκρούσεις των δυο νεολαιών ΝΔ και ΠΑΣΟΚ ήταν σχεδόν καθημερινές μέσα από αφισοκολλήσεις που ο ένας κατέστρεφε την αφίσα του άλλου. Ενόψει μάλιστα των ευρωεκλογών του 1984, αλλά και εκλογές του 1985 ο εκφοβισμός είχε πάρει διαστάσεις επιδημίας. Χαρακτηριστικό ήταν και το ξύλο στην Τσακώνα, πριν την Καλαμάτα μεταξύ των δυο νεολαιών που επρόκειτο να μιλήσει σε συγκέντρωση για τις ευρωεκλογές ο Ευάγγελος Αβέρωφ.
Στο ξύλο τότε είχαν εμπλακεί στελέχη της ΟΝΝΕΔ με αντίστοιχα του ΠΑΣΟΚ και είχαν γίνει και συλλήψεις, ενώ είχε κάνει παρέμβαση και ο Αντώνης Σαμαράς, μαζί με δικηγόρους της ΝΔ όπως ο Παντελής Λιάτας για την απελευθέρωση τους… Ανάμεσά τους και ο Νίκος Χατζηνικολάου, μέλος τότε της ΟΝΝΕΔ. Όπως ανέφεραν οι τότε αυτόπτες μάρτυρες είχε εμπλακεί στα επεισόδια και είχε τραυματιστεί ελαφρά. Όλα αυτά περνούσαν στην τηλεόραση ρίχνοντας την ευθύνη ξυλοδαρμών στην ΟΝΝΕΔ και τη ΝΔ, κάτι που εκνεύριζε την παράταξη με την διαστρέβλωση της αλήθειας.
Η ενημέρωση είχε το δικό της θεό και την κυβερνητική προπαγάνδα. Όλα ήταν υπό τον έλεγχο της εξουσίας. Στον τομέα της ενημέρωσης και γενικότερα στο Ραδιομέγαρο, δημιουργούνται μεγάλοι έρωτες, και σχέσεις πάθους, που κάποιοι καταλήγουν και σε γάμο μέσα από την ενημέρωση.
Εκτός από τον γνωστό γάμο Στάη-Κατσίμη, έχουμε, Γ.Δ με Μ.Γ., Γ.Κ. με Σ.Δ, Δ.Κ, με Ο. Τ. και άλλοι με λιγότερο ενδιαφέρον, ενώ άλλοι και άλλες ζούσαν φλογερούς έρωτες. Σε έναν μάλιστα από τους γάμους επρόκειτο να είμαι και κουμπάρος διότι γνώριζα τη σχέση τους, επειδή είχαν ζητήσει τη βοήθεια μου. Όταν το πρότεινα ο γαμπρός είχε αλλάξει και ο γάμος έγινε με άλλο πρόσωπο.
Οι καρδιοκατακτητές της ενημέρωσης, επηρεάζονται από την βορειοελλαδική ομορφιά και ερωτεύονται καλλονές από τη Θεσσαλονίκη και την ΕΡΤ3. Τις προσκαλούν στο ραδιομέγαρο για να συνεχίσουν την τηλεοπτική τους παρουσία μαζί με τον έρωτα. Κάποιες ξεχωρίζουν και γίνονται μεγάλα ονόματα ακόμα και σήμερα. Κάποια άλλα μένουν στο περιθώριο.
Όλα αυτά βέβαια δεν εμπόδισαν την ΕΡΤ να κάνει βήματα μπροστά με επενδύσεις σε τεχνολογικό εξοπλισμό, εκπομπές και πρόγραμμα, έτσι όπως το αντιλαμβανόταν το ΠΑΣΟΚ. Προσλήψεις και χρήμα έρεαν στην ΕΡΤ χωρίς έλεγχο. Σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι κυρίως του ενημερωτικού τομέα, με πλασματικές υπερωρίες και Κυριακές που σπάνια προσέφεραν εργασία, υπέγραφαν σαν εργαζόμενοι και είχαν έναν επί πλέον μισθό, πολλές φορές και πάρα πάνω.
Η διοίκηση της ΕΡΤ, έφτιαξε νέα οργανογράμματα και υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες των συνδικαλιστών. Εντωμεταξύ η ΝΔ έχει αλλάξει πρόεδρο μετά τις ευρωεκλογές του1984 και την παραίτηση Αβέρωφ. Πρόεδρος έχει εκλεγεί ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, κερδίζοντας τον αντίπαλο του Κωστή Στεφανόπουλο. Ο Κ. Μητσοτάκης ασκεί σκληρή κριτική τόσο στην κυβέρνηση, όσο και στη δημόσια ραδιοτηλεόραση για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τις θέσεις της ΝΔ.
Μάλιστα για το λόγω αυτό ο Κ. Μητσοτάκης και η ΝΔ, πριν της πρόωρες εκλογές στις 2 Ιουνίου 1985 οργανώνει μεγάλη συγκέντρωση στην Κατεχάκη απέναντι από την ΕΡΤ2. Μια βόμβα που έχει τοποθετηθεί κάτω από την εξέδρα της ομιλίας λίγο πριν την ομιλία, την οποία ανακαλύπτει η αστυνομία, φέρνει αναστάτωση στους συγκεντρωμένους. Η ομιλία γίνεται και το συνεργείο της ΕΡΤ κινηματογραφεί μακρινά και αραιά πλάνα, τα οποία προβάλει στα δελτία και μιλάει για φιάσκο.
Την ευθύνη και το μοντάζ έχει ο Δ. Χ, παθιασμένος με το ΠΑΣΟΚ. Τις εκλογές του 1985 κερδίζει και πάλι με διαφορά ο Ανδρέας Παπανδρέου και οι άνθρωποι του πανηγυρίζουν και πάλι.
Νέα εποχή για τα πρόσωπα της ΕΡΤ που πλέον έχουν μάθει τι είναι τηλεόραση και δημιουργούν και πολλές πολιτικές και ενημερωτικές εκπομπές, που παρουσιάζουν, Δ. Καλούδης, Βίκτωρ Νέτας, Παύλος Αλέπης, Όλγα Τρέμη, Σεμίνα Διγενή κ.ά. Την ίδια περίοδο δημιουργείτε η ζωντανή και η επιτυχημένη εκπομπή «Τρεις στον αέρα» με Γιάννη Δημαρά, Σεμίνα Διγενή, Γιώργος Παπαδάκης κ.ά. την σκηνοθετεί ο Γιώργος Παπαδόπουλος.
Στις ειδήσεις σχεδόν κάθε μέρα μετά το κεντρικό δελτίο ειδήσεων έχουμε πανηγύρι. Ρέει άφθονο ουίσκι και το κέφι φθάνει στο ζενίθ. Μπορεί να ξενίζει αυτό, αλλά είναι μια πραγματικότητα. Ένας άνθρωπος που ήταν από όλους αγαπητός στις ειδήσεις ήταν ο αρχισυντάκτης του δελτίου των 9 Νίκος Παπαδόπουλος και ο Βύρων Μακρίδης (δημοσιογράφος θεατρικός συγγραφέας) χωρίς να έχει εκφράσει τις πολιτικές του προτιμήσεις, ακολουθούσε όμως τις οδηγίες της διεύθυνσης, αλλά το ποτηράκι με το ουίσκι ήταν ευπρόσδεκτο πολλές φορές μετά το δελτίο.
Όσο και αν φαίνεται περίεργο σε αυτό είχε συμβάλει σημαντικά και η Ρούλα Κορομηλά, μαζί με την Έλενα… και την δημοσιογράφο Χριστίνα Λυκιαρδοπούλου. Για τη Ρούλα θα κάνω ειδικό αφιέρωμα. Ήταν πανέξυπνη και είχε στόχους. Με βάση την επετηρίδα της ΕΡΤ προσελήφθη στις 29 Ιουνίου με ανορθόδοξο τρόπο το 1981 ως δακτυλογράφος…
Μετά την πρόσληψη τοποθετήθηκε στα γραφεία της ΕΡΤ στη Μουρούζη και όπως θυμάται ο δημοσιογράφος Γιώργος Φουρναράκης συντάκτης της Ραδιοτηλεόρασης, της ανέθεσε να συγκεντρώνει όλα τα δημοσιεύματα για την ΕΡΤ από τον Τύπο και να τα παραδίδει στο γραφείο του. Αργότερα έφτασε στο Ραδιομέγαρο, σαν ιδιαιτέρα του κυρίου Λέκκα, διευθυντή ειδήσεων ραδιοφωνίας, στον 2ο όροφο, πάνω ακριβώς από τη διεύθυνση ειδήσεων τηλεόρασης του 1ο ορόφου.
Τις δυο διευθύνσεις συνέδεε ένας σωλήνας από τον οποίο οι επίκαιρες ειδήσεις ραδιοφώνου έφταναν στη σύνταξη ειδήσεων της τηλεόρασης. Χριστίνα και Ρούλα ήταν ένα αχτύπητο δίδυμο, που όταν κατέβαιναν στη σύνταξη ειδήσεων της τηλεόρασης, μετά το κεντρικό δελτίο, γινόταν πανηγύρι… Η Ρούλα είχε πάθος με την τηλεόραση.
Μάλιστα το 1986 έγινε και ένας διαγωνισμός για εκφωνήτριες τηλεόρασης και πήρε μέρος μαζί με Δάφνη Μπόκοτα, Ολίνα Ξενοπούλου και άλλα κορίτσια αλλά η επιτροπή την απέρριψε. Από τις ειδήσεις δεν έλειπε και το «μπαρμπούτι». Η τσόχα είχε και αυτή την τιμητική της όπως συνέβαινε παλαιότερα στα θέατρα μετά την παράσταση ή σε άλλους χώρους.
Στην πίσω πλευρά των ειδήσεων βρισκόταν το γραφείο κίνησης των εξωτερικών συνεργείων των τεχνικών για την κάλυψη των ειδήσεων, και δίπλα η Μουβιόλα του μοντάζ για φιλμ. Τότε οι περισσότερες καλύψεις ήταν με κινηματογραφικές κάμερες και όχι με βιντεοκάμερες. Δίπλα λοιπόν από το μοντάζ υπήρχε μία μικρή αποθήκη και εκεί η τσόχα είχε τον πρώτο λόγο, με πολλούς πελάτες από τη σύνταξη και άλλες υπηρεσίες στις οποίες έδινε το παρόν και το γυναικείο φύλο. Κάποιος όμως από τους πελάτες, όπως έπαιρνε το μισθό από την ΕΡΤ τον έπαιζε στην τσόχα και η γυναίκα στο σπίτι αναστέναζε.
Αναγκάστηκε λοιπόν τότε να το καταγγείλει στον γενικό διευθυντή Θόδωρο Χαλάτση. Έτσι ένα βράδυ μετά το κεντρικό δελτίο ειδήσεων, οι πελάτες πήραν θέση γύρω από την τσόχα. Αμέσως ειδοποιήθηκε η αστυνομία, και μπούκαρε από την πίσω πόρτα της Ραδιοφωνίας και συνελήφθησαν όλοι επ αυτοφώρω και μεταφέρθηκαν στο αστυνομικό τμήμα Αγίας Παρασκευής και κρατήθηκαν για τα περαιτέρω. Η δημοσιογραφία έπαιξε το ρόλο της και δεν έγινε καμία δημοσιοποίηση. Κόρακας Κοράκου μάτι δεν βγάζει. Μετά από πολλές αναβολές έφτασε στα δικαστήρια, αλλά όλοι αθωώθηκαν.
Το 1987 με το ν. 1730/87 ενοποιείται η ΕΡΤ σε ΕΡΤ1 και ΕΡΤ2, αλλά δεν αλλάζει νοοτροπία και τρόπο διοίκησης.
Παρέλειψαν όμως και αυτοί να δημιουργήσουν εταιρία παραγωγής που θα ήταν το οξυγόνο για την παραγωγή προγραμμάτων και θα αφαιρούσε από τα στελέχη και τους διαχειριστές του δημοσίου χρήματος να μοιράζουν ανεξέλεγκτα σε εταιρίες παραγωγής και παραγωγούς το χρήμα, μέσα από διασυνδέσεις φιλίες και γνωριμίες σε σκοτεινούς θαλάμους.
Όλα αυτά δημιούργησαν νέες ίντριγκες και δυσαρέσκεια με αποτέλεσμα να έχουμε αλλαγές στην ιεραρχία της διοίκησης με πολλές αλλαγές και παραλλαγές μέχρι και τις εκλογές του 1989.
Ο Γιώργος Ρωμαίος έχει εγκαταλείψει την ΕΡΤ και εκλέγεται ευρωβουλευτής. Τη θέση του γενικού έχει ο δημοσιογράφος Βάσος Μαθιόπουλος του ΔΟΛ. Όταν αποχωρεί τη θέση του παίρνει ο Νομάρχης Κοζάνης Θόδωρος Χαλάτσης. Το 1987 αποχωρεί και τη θέση του αναλαμβάνει έτερος νομάρχης Νίκος Σηφουνάκης. Στη θέση του προέδρου του ΔΣ διορίζεται ο Αντώνης Κωβαίος νομάρχης και αυτός με αλλαγές σε κάποια μέλη του συμβουλίου.
Αργότερα κατηγορήθηκε για σπατάλες και κακοδιοίκηση… Από τη διεύθυνση ειδήσεων που έχει αποχωρήσει ο Δημήτρης Κατσίμης, έχουν αναλάβει κατά διαστήματα Γιάννης Αμανατίδης, Γιώργος Δουατζής, Παύλος Αλέπης και για μεγάλο διάστημα ο Ανδρέας Δεληγιάννης από τον ΔΟΛ, ένας συζητήσιμος και εξαιρετικός άνθρωπος. Από τη διεύθυνση ειδήσεων το 1983 πέρασε και ο Γιάννης Κάτρης που έμεινε στη διεύθυνση μόλις 13 μέρες.
Οι έρωτες του Ανδρέα Παπανδρέου η περιπέτεια της υγείας του που βρίσκεται στο Λονδίνο, το σκάνδαλο Κοσκωτά, και η σκανδαλολογία μονοπωλούν την καθημερινή ενημέρωση. Κάτω από το βάρος μιας τέτοιας αναταραχής, αναγκάζει τον Ανδρέα Παπανδρέου μετά την επιστροφή του από το Λονδίνο, να μιλάει για εκλογές τις οποίες και προκηρύσσει για της 18 Ιουνίου 1989, αφού προηγουμένως έχει αλλάξει τον εκλογικό νόμο για να εμποδίσει τη ΝΔ που φαίνεται ότι έχει βάλει πλώρη για την εξουσία.
Η προεκλογικές συγκεντρώσεις ανεβάζουν τους πολιτικούς τόνους και τα μαχαιρώματα μόλις αρχίζουν, με έναν Παπανδρέου αδύναμο και τραυματισμένο ψυχικά και σωματικά.
*Ο Πέτρος Κοντραφούρης, είναι παραγωγός σκηνοθέτης, συνεργάτης ξένων ΜΜΕ και μέλος του διεθνούς κινηματογραφικού και τηλεοπτικού οργανισμού SMPTE με έδρα τις ΗΠΑ και σπουδές στα ραδιοτηλεοπτικά Μέσα στην Αμερική. Δημοσιογραφεί αρκετά χρόνια γράφοντας θέματα για την τηλεόραση και τον Τύπο. Έχει στο ενεργητικό του περισσότερες από 15 χιλιάδες ώρες παραγωγής και σκηνοθεσίας σε Ελλάδα και εξωτερικό και έχει συνεργαστεί με μεγάλα ελληνικά ονόματα ηθοποιών: όπως Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Ρένα Βλαχοπούλου, Κώστας Ρηγόπουλος, Νίκος Ρίζος, Λυκούργος Καλλέργης, Κοραλία Καράντη και πολλά άλλα. Δημιουργός του θρυλικού «ορκιστείτε παρακαλώ» με τον Γιάννη Μιχαλόπουλο. Έχει κάνει τρεις φορές τον γύρο της γης με εμπορικό πλοίο.
