Του Martin Wolf
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έφεραν τρία τεράστια σοκ: την Covid, την μετά-Covid διατάραξη των προμηθειών και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία με την συνεπακόλουθη εκτίναξη των τιμών των βασικών εμπορευμάτων.
Τελείωσε πια αυτή η σειρά τεράστιων σοκ; Η φονική επίθεση στο Ισραήλ και η σύγκρουση στη Γάζα υποδηλώνουν ότι η απάντηση μπορεί να είναι «όχι». Η πρόσφατη αναταραχή στις αγορές ομολόγων είναι άλλο ένα σημάδι της επίμονης έλλειψης προβλεψιμότητας.
Έτσι, η προσεκτικά προετοιμασμένη ανάλυση των τελευταίων Παγκόσμιων Οικονομικών Προοπτικών του ΔΝΤ (WEO) μπορεί να είναι ήδη λίγο ξεπερασμένη. Παρ’ όλα αυτά, είναι, όπως πάντα, πολύ χρήσιμη. Αυτά που μας λέει είναι και ενθαρρυντικά, αλλά και ανησυχητικά. Η παγκόσμια οικονομία έχει αποδειχθεί ανθεκτική, αλλά οι επιδόσεις έχουν επιδεινωθεί μακροπρόθεσμα, σε συνδυασμό με μια απόκλιση στις επιδόσεις των πλούσιων και των φτωχότερων χωρών σε σχέση με τις προσδοκίες.
Ας αρχίσουμε λοιπόν με την ανθεκτικότητα. Ακολουθούν τρεις ενθαρρυντικές εξελίξεις: το ΔΝΤ δεν χρειάστηκε να προβεί σε σημαντικές αλλαγές στις προβλέψεις του Απριλίου· η χρηματοπιστωτική αναταραχή της περασμένης άνοιξης -με την κατάρρευση των περιφερειακών τραπεζών των ΗΠΑ και της Credit Suisse- έχει υποχωρήσει· και, το σημαντικότερο, υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι ο πληθωρισμός μπορεί να μειωθεί προς τον στόχο χωρίς ύφεση.
Έτσι, ο αποπληθωρισμός μπορεί να αποδειχθεί πιο «άψογος» από ό,τι περίμενα. Το WEO σημειώνει ότι οι αγορές εργασίας παραμένουν ισχυρές σε πολλές χώρες υψηλού εισοδήματος, χωρίς ενδείξεις «σπιράλ μισθολογικών τιμών». Υπάρχουν επίσης ενδείξεις «συμπίεσης των μισθών», με τους χαμηλότερους μισθούς να αυξάνονται σε σχέση με τους υψηλότερους. Το WEO υποδηλώνει ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην αξία της ευέλικτης και απομακρυσμένης εργασίας για τους ειδικευμένους εργαζόμενους: οι τελευταίοι είναι διατεθειμένοι να εργαστούν στο σπίτι για χαμηλότερη αμοιβή.
Ωστόσο, παραμένουν σημαντικοί βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι. Ο ένας είναι ότι η κρίση των ακινήτων στην Κίνα θα επιδεινωθεί πολύ. Ένας άλλος είναι η πιθανότητα περαιτέρω μεταβλητότητας στις τιμές των εμπορευμάτων. Ένας άλλος είναι ότι η κατανάλωση εξασθενεί, καθώς εξαντλούνται οι αποταμιεύσεις της εποχής Covid, ιδίως στις ΗΠΑ. Ακόμη ένας είναι ότι ο πληθωρισμός θα αποδειχθεί πιο ανθεκτικός από ό,τι αναμενόταν: το γεγονός ότι φαίνεται δυνατή η μείωση του πληθωρισμού χωρίς ύφεση δεν αποτελεί λόγο για την πρόωρη εγκατάλειψη της προσπάθειας.
Τέλος, η δημοσιονομική πολιτική θα αποδειχθεί πιο αυστηρά περιορισμένη σε αυτόν τον νέο κόσμο. Επιπρόσθετα οι αναπτυσσόμενες χώρες παλεύουν με ακριβό χρέος. Περαιτέρω χρηματοπιστωτικά σοκ φαίνονται πιθανά.
Επιπλέον, και δυστυχώς, η ανθεκτικότητα δεν συνεπάγεται καλές επιδόσεις. Έτσι, το 2023, η παγκόσμια παραγωγή θα είναι περίπου 3% χαμηλότερη από ό,τι προβλεπόταν πριν από την πανδημία. Επιπλέον, οι απώλειες αυτές είναι μάλλον μικρές στις χώρες υψηλού εισοδήματος: στις ΗΠΑ υπάρχει ακόμη και ένα μικρό κέρδος. Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, όμως, ο αντίκτυπος είναι πιο δυσμενής. Αυτό αντικατοπτρίζει την πολύ μεγαλύτερη ικανότητα των χωρών υψηλού εισοδήματος να αντιμετωπίζουν τους κλυδωνισμούς, σε σχέση με τις φτωχότερες, οι οποίες δεν έχουν την ικανότητα να δημιουργούν εμβόλια ή να δανείζονται φθηνά. Ως αποτέλεσμα, η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και τα κλιματικά σοκ ανέτρεψαν τις τάσεις δεκαετιών στη μείωση της φτώχειας: σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, έως και 95 εκατ. περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας το 2022 απ’ ό,τι το 2019.
Αυτές οι κακές και αποκλίνουσες πρόσφατες οικονομικές επιδόσεις πρέπει να ενταχθούν σε ένα μακροπρόθεσμο πλαίσιο. Το WEO σημειώνει ότι υπήρξε μείωση κατά 1,9 ποσοστιαίες μονάδες στις μεσοπρόθεσμες προοπτικές παγκόσμιας ανάπτυξης στις προβλέψεις από το 2008 έως το 2023. Η μείωση είναι γενική. Είναι όμως ιδιαίτερα σημαντική για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο αναμενόμενος αριθμός των ετών που χρειάζονται οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες για να καλύψουν το ήμισυ του χάσματος στο κατά κεφαλήν εισόδημα με τις οικονομίες υψηλού εισοδήματος έχει αυξηθεί απότομα, από 80 έτη για τις προβλέψεις του WEO του Απριλίου 2008 σε περίπου 130 έτη για τις προβλέψεις του Απριλίου 2023. Το sucess story της οικονομικής σύγκλισης βρίσκεται σε τέλμα.
Υπάρχουν πιο μακροπρόθεσμες δυσκολίες μπροστά μας. Μία από αυτές είναι το κλίμα: τον περασμένο μήνα ο κόσμος βίωσε τον πιο θερμό Σεπτέμβριο όλων των εποχών, αφού ξεπέρασε το προηγούμενο ρεκόρ κατά 0,5 βαθμούς Κελσίου. Επιπλέον, αν τα πραγματικά επιτόκια πρόκειται να είναι μόνιμα υψηλότερα, όπως πιστεύουν ορισμένοι, οι συνθήκες για μακροπρόθεσμες επενδύσεις και ανάπτυξη θα είναι επίσης μόνιμα χειρότερες, ακριβώς τη στιγμή που απαιτείται ένα τεράστιο κύμα επενδύσεων για την αντιμετώπιση των κλιματικών προκλήσεων και των ευρύτερων αναπτυξιακών στόχων. Ο κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας, με τον αυξανόμενο προστατευτισμό και τον έντονο γεωστρατηγικό ανταγωνισμό, είναι πιθανό να εντείνει όλα τα προαναφερθέντα. Στη χειρότερη περίπτωση, τα σημάδια των τελευταίων ετών θα αποδειχθούν όχι απλώς μη αναστρέψιμα, αλλά προάγγελος μόνιμα κακών επιδόσεων.
Σε τελική ανάλυση, όλα αυτά είναι ουσιαστικά πολιτικά προβλήματα, που είναι ένας άλλος τρόπος να πούμε ότι είναι σχεδόν άλυτα. Έχουμε τους πόρους και την τεχνολογία που απαιτούνται για τη διαχείρισή τους. Δεν υπάρχει κανένας καλός λόγος για τον οποίο τόσοι πολλοί άνθρωποι πρέπει να ζουν σε τόσο άσχημες συνθήκες. Δεν υπάρχει επίσης κανένας λόγος γιατί να αποτύχουμε να αντιμετωπίσουμε το κλίμα και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις. Αλλά για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε τα κοινά μας συμφέροντα, την ανάγκη για συλλογική δράση και το άμεσο μέλλον αυτών που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν μακρινές πιθανότητες.
Συλλογικά, είμαστε κακοί στο να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε με λογικούς τρόπους και, αυτή τη στιγμή, γινόμαστε όλο και χειρότεροι, όπως δείχνουν το χάος στην Ουάσιγκτον, οι κακές πολιτικές επιλογές στην Κίνα, ο εγκληματικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, η αποτυχία επίτευξης οποιουδήποτε είδους ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων και η αδυναμία να αποφύγουμε ορισμένες από τις συνέπειες των πρόσφατων σοκ για τις φτωχές χώρες.
Στις ετήσιες συναντήσεις στο Μαρακές, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να συμφωνήσουν σε μια τεράστια αύξηση των πόρων για το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Σχεδόν όλοι το γνωρίζουν αυτό. Θα συμβεί αυτό; Πρέπει να αμφιβάλλουμε πολύ. Αλλά θα έπρεπε να συμβεί.
Είναι καιρός για την ανθρωπότητα να ωριμάσει λίγο.
