Πώς η Αθήνα εγκλωβίζεται σε μια συμμαχία υψηλού ρίσκου, ποιες σκοτεινές προεκτάσεις κρύβει η νέα στρατηγική συνεργασία Μητσοτάκη–Ζελένσκι και γιατί το ελληνικό συμφέρον κινδυνεύει να μετατραπεί σε παράπλευρη απώλεια μιας ξένης ατζέντας
Γράφει η Αίθρα Χόφμαν
Η επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Αθήνα δεν ήταν μία ακόμη διπλωματική φιέστα. Δεν ήταν απλώς ένα στιγμιότυπο από αυτά που κυκλοφορούν στα διεθνή πρακτορεία και ξεχνιούνται μέσα σε ώρες. Αυτή τη φορά, η συνάντηση του Ουκρανού προέδρου με τον Κυριάκο Μητσοτάκη είχε χαρακτήρα αποφασιστικό, σχεδόν δεσμευτικό: υπέγραψε την έναρξη μιας νέας εποχής ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, στην οποία η χώρα φαίνεται να συνδέεται βαθύτερα από ποτέ με τις επιδιώξεις ενός κράτους που βρίσκεται σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση.
Η εικόνα των δύο ηγετών να ανταλλάσσουν αγκαλιές, χειραψίες και θερμές δηλώσεις δεν ήταν αθώα. Ήταν ένα μήνυμα προς μία κατεύθυνση: η Ελλάδα παίρνει θέση — και μάλιστα την πιο κοστοβόρα. Γιατί αν κάτι έγινε απολύτως ξεκάθαρο σε αυτή τη συνάντηση, είναι πως η κυβέρνηση επιλέγει να ταυτιστεί με το Κίεβο και το αποδεδειγμένα διεφθαρμένο καθεστώς του, όχι μονάχα διπλωματικά, αλλά οικονομικά, ενεργειακά, τεχνολογικά, αμυντικά και πολιτικά.
Οι δηλώσεις Μητσοτάκη περί «σταθερής υποστήριξης» και οι ανταποδόσεις Ζελένσκι, που έφτασαν μέχρι το σημείο να μιλήσει για «συνεργασία στην ανάπτυξη αμυντικών όπλων», δεν ήταν απλά λόγια. Ήταν η διακήρυξη μιας συμμαχίας που ενδέχεται να μην προσφέρει κανένα ουσιαστικό όφελος στον ελληνικό λαό, ενώ μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιβαρύνσεις.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική στην πιο μονοδιάστατη εκδοχή της
Όσοι παρακολουθούν συστηματικά την ελληνική διπλωματία γνωρίζουν πως η χώρα παραδοσιακά προσπαθεί να ισορροπεί. Διατηρεί σχέσεις με μεγάλες δυνάμεις, αποφεύγει τις ανοικτές αντιπαραθέσεις, επιχειρεί να κρατά δίαυλους ανοιχτούς ακόμη και σε περιόδους έντασης. Κι όμως, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εμφανίζεται να παρεκκλίνει από αυτή τη συνταγή.
Ο πρωθυπουργός επέλεξε να υιοθετήσει στο ακέραιο το αφήγημα του Κιέβου, παρουσιάζοντας τον εαυτό του όχι απλώς ως υποστηρικτή, αλλά σχεδόν ως εκπρόσωπο των ουκρανικών διεκδικήσεων εντός της ΕΕ. Μίλησε για παράνομες εισβολές, για κυριαρχία, για αδιανόητες παραβιάσεις συνόρων∙ όλα σωστά στη θεωρία, αλλά με μια λεπτή ειρωνεία: η Ελλάδα, με τις δικές της εκκρεμότητες στο Αιγαίο και την Κύπρο, θα περίμενε κανείς να επιδιώκει πιο προσεκτική, πιο ισορροπημένη τοποθέτηση.
Αντί αυτού, επέλεξε το μονοπάτι της απόλυτης πρόσδεσης στην ουκρανική πλευρά, σε μια συγκυρία που η ίδια η Ευρώπη αρχίζει να εμφανίζει κόπωση και αμφισβήτηση απέναντι στη συνεχιζόμενη πολεμική εμπλοκή.
Το αποτέλεσμα;
Η Ελλάδα κινδυνεύει να μετατραπεί σε “προκεχωρημένο φυλάκιο” των ευρωατλαντικών επιλογών, χωρίς ανταλλάγματα, χωρίς προοπτική και —κυρίως— χωρίς πραγματικό εθνικό όφελος.
Η ενεργειακή συμφωνία: επένδυση ή παγίδα;
Από όλες τις εξαγγελίες που ακούστηκαν στο Μαξίμου, η πιο εντυπωσιακή (και συνάμα η πιο ανησυχητική) ήταν η ανακοίνωση για την ενεργειακή συνεργασία. Ο κάθετος διάδρομος, ο άξονας Αλεξανδρούπολης–Οδησσού, η προμήθεια LNG προς την Ουκρανία και η συμφωνία ΔΕΠΑ–Naftogaz παρουσιάστηκαν ως «εθνική επιτυχία».
Η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη — και πολύ λιγότερο αισιόδοξη.
Η Ελλάδα προορίζεται να γίνει ο βασικός τροφοδότης της Ουκρανίας σε φυσικό αέριο κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Αυτό σημαίνει ότι:
- η χώρα αναλαμβάνει στρατηγικό ρίσκο, καθώς η ενεργειακή τροφοδοσία ενός εμπόλεμου κράτους δεν είναι ποτέ ουδέτερη πράξη,
- η ελληνική οικονομία εκτίθεται σε μεταβολές τιμών και πιθανές ελλείψεις, όταν το σύστημα πιεστεί από τις ανάγκες του Κιέβου,
- ο Έλληνας καταναλωτής μπορεί να δει να επιβαρύνεται από μια πολιτική επιλογή που δεν τον αφορά,
- η Ελλάδα γίνεται μέρος μιας ενεργειακής αρχιτεκτονικής που σχεδιάστηκε πρωτίστως από και για τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Και αυτό αποτελεί το κρίσιμο: η ενεργειακή στροφή της ΕΕ προς το αμερικανικό LNG έχει ήδη επιβαρύνει τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά με υπέρογκες αυξήσεις. Με την Ελλάδα τώρα να αναλαμβάνει ακόμη μεγαλύτερο ρόλο, το κόστος αυτό ενδέχεται να διατηρηθεί ή και να αυξηθεί.
Και όλα αυτά, χωρίς να υπάρχει σαφές αντάλλαγμα.
Τα drones, τα όπλα και ο μεγάλος κίνδυνος
Ο Ζελένσκι μίλησε ανοιχτά για συνεργασία στην ανάπτυξη αμυντικών συστημάτων. Η κυβέρνηση απέφυγε να μπει σε λεπτομέρειες — και αυτό ήταν ίσως το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο όλης της ημέρας.
Οι υπαινιγμοί για κοινή παραγωγή θαλάσσιων drones και άλλων αυτόνομων συστημάτων ανοίγουν ένα νέο παράθυρο κινδύνου:
την άμεση εμπλοκή της Ελλάδας στη στρατιωτική μηχανή του Κιέβου.
Και αυτό δεν είναι απλώς θέμα εξοπλιστικής συνεργασίας.
Είναι θέμα συμμετοχής σε έναν πόλεμο μέσω της αμυντικής τεχνολογίας, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές εντάσεις με παραδοσιακούς εταίρους, να φέρει την Ελλάδα στο στόχαστρο κυβερνοεπιθέσεων και να διαταράξει την ισορροπία της εξωτερικής μας πολιτικής.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η κυβέρνηση εμφανίζεται πρόθυμη να συμμετάσχει σε αυτή την αμυντική αναβάθμιση χωρίς δημόσια συζήτηση, χωρίς διαφάνεια και χωρίς σαφές εθνικό όφελος.
Οι ΗΠΑ ως αόρατος συντονιστής της συμφωνίας
Η παρουσία της πρέσβειρας Κίμπερλι Γκιλφόιλ υπογράμμισε κάτι που όλοι γνωρίζουν αλλά κανείς δεν λέει ξεκάθαρα:
τίποτα από αυτά δεν θα είχε προχωρήσει χωρίς την ευθεία αμερικανική πίεση.
Η Ουάσιγκτον επιδιώκει:
- πλήρη απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο,
- επέκταση της αγοράς για το αμερικανικό LNG,
- ενίσχυση του ουκρανικού κρατικού μηχανισμού,
- δημιουργία ενός πλέγματος χωρών–κόμβων που θα αναλαμβάνουν μέρος του κόστους του πολέμου.
Στον χάρτη αυτό, η Ελλάδα εμφανίζεται ως ιδανικός υποψήφιος: μικρή, πειθαρχημένη, γεωγραφικά χρήσιμη, με κυβέρνηση που δεν αντιστέκεται στις αμερικανικές προτάσεις.
Η σκληρή αλήθεια είναι ότι η συμμαχία Μητσοτάκη–Ζελένσκι είναι, σε μεγάλο βαθμό, ένα παρακλάδι της συμμαχίας Μητσοτάκη–ΗΠΑ.
Και αυτό δεν είναι απαραίτητα προς όφελος της χώρας.
Το αφήγημα της ανοικοδόμησης: μια υπόσχεση χωρίς έρεισμα
Ο πρωθυπουργός μίλησε επανειλημμένα για την ελληνική συμμετοχή στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Πρόκειται για ένα αφήγημα ελκυστικό, σχεδόν ονειρικό: εταιρείες, έργα, επενδύσεις, νέα κεφάλαια.
Αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας:
- δεν έχει χρονοδιάγραμμα,
- δεν έχει χρηματοδότηση,
- δεν έχει πολιτική σταθερότητα,
- δεν έχει καν εγγύηση ότι θα μπορεί να ξεκινήσει εντός της επόμενης δεκαετίας.
Η ελληνική οικονομία, ήδη ευάλωτη, εμφανίζεται έτσι να προσβλέπει σε μια αόριστη προοπτική, που μπορεί να μην πραγματοποιηθεί ποτέ.
Και εν τω μεταξύ, ο λογαριασμός της τρέχουσας υποστήριξης πληρώνεται σήμερα — από τους Έλληνες πολίτες.
Το πολιτικό ρίσκο για τον Μητσοτάκη
Ο Έλληνας πρωθυπουργός επέλεξε μια στάση που μοιάζει πολιτικά γενναία, αλλά στην πραγματικότητα είναι επικοινωνιακά εύθραυστη.
Ο ελληνικός λαός:
- δεν έχει δει κανένα χειροπιαστό όφελος από την υποστήριξη στην Ουκρανία,
- πληρώνει ακριβότερη ενέργεια λόγω των ευρωπαϊκών κυρώσεων,
- αντιμετωπίζει οικονομική πίεση από εξωτερικές δεσμεύσεις που δεν κατανοεί.
Την ίδια στιγμή, ο Ζελένσκι, παρότι εντυπωσιακός επικοινωνιολόγος, βρίσκεται διεθνώς αντιμέτωπος με κατηγορίες για καταπάτηση δικαιωμάτων, για διώξεις αντιπάλων, για περιορισμό ελευθεριών, για αδιαφάνεια στρατιωτικών και οικονομικών πρακτικών.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι στη Δύση —από τον ευρωπαϊκό Τύπο μέχρι αξιωματούχους— που επισημαίνουν ότι ο ουκρανικός μηχανισμός λειτουργεί με ελλιπή λογοδοσία και ότι η χώρα δεν πληροί ούτε κατά προσέγγιση τα κριτήρια πολιτικού εκδημοκρατισμού που προβάλλονται στα διεθνή fora.
Η πλήρης ταύτιση με έναν ηγέτη που βρίσκεται στο επίκεντρο τέτοιων ανησυχιών είναι επιλογή που μπορεί να στοιχίσει πολιτικά στον Μητσοτάκη, ειδικά αν η κοινωνία αισθανθεί ότι πληρώνει κόστος χωρίς να έχει συμμετοχή στην απόφαση.
Η Ελλάδα σε ένα επικίνδυνο διεθνές περιβάλλον
Η συγκυρία δεν είναι απλή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν δείχνει σημάδια άμεσης λήξης. Η Ρωσία δεν φαίνεται διατεθειμένη να υποχωρήσει. Η Ευρώπη εμφανίζει σημάδια κόπωσης. Οι ΗΠΑ αλλάζουν πολιτικό σκηνικό. Η παγκόσμια ενεργειακή αγορά παραμένει ευμετάβλητη.
Και μέσα σε όλα αυτά, η Ελλάδα:
- αναλαμβάνει ενεργή υποστήριξη σε έναν πόλεμο που δεν είναι δικός της,
- συνδέει το ενεργειακό της μέλλον με μια χώρα σε πολεμικό χάος,
- ταυτίζεται με μια ηγεσία που προκαλεί αντιδράσεις,
- επιβαρύνει τους πολίτες με δεσμεύσεις που υπερβαίνουν τις δυνατότητές της.
Πρόκειται για ένα επικίνδυνο στοίχημα, το οποίο φαίνεται να γίνεται όχι από θέση δύναμης, αλλά από θέση υπερβολικής συμμόρφωσης προς τα συμφέροντα τρίτων.
Συμπέρασμα: Μια συμμαχία με υψηλό κόστος και αβέβαιη απόδοση
Η νέα ελληνο-ουκρανική προσέγγιση μπορεί να παρουσιαστεί ως ιστορική. Μπορεί να εμφανιστεί ως “μεγάλη διπλωματική επιτυχία”. Αλλά πίσω από τις φωτογραφίες και τις υπογραφές υπάρχει μια αλήθεια πιο σκληρή:
η Ελλάδα αναλαμβάνει δεσμεύσεις που ίσως δεν μπορεί να σηκώσει, για μια χώρα που ίσως δεν μπορεί να σταθεί, σε έναν πόλεμο που ίσως δεν μπορεί να τελειώσει.
Και όσο η κυβέρνηση συνεχίζει να επενδύει πολιτικό κεφάλαιο σε αυτή τη συμμαχία χωρίς διαφάνεια, χωρίς δημόσια συζήτηση και χωρίς ξεκάθαρα ανταλλάγματα, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος το βάρος να πέσει εκεί που πέφτει πάντα:
στους Έλληνες πολίτες.
