Δάνειο-μαμούθ μέσω κοινού ευρωπαϊκού δανεισμού, με αβέβαιη αποπληρωμή, πολιτικές εξαιρέσεις και μετακύλιση ρίσκου στους φορολογούμενους την ώρα που οι ευρωπαϊκές οικονομίες πιέζονται
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τη χορήγηση δανείου ύψους 90 δισεκατομμυρίων ευρώ προς την Ουκρανία για τα έτη 2026–2027 αποτελεί μία από τις πιο βαριές δημοσιονομικές και πολιτικές δεσμεύσεις στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το γεγονός ότι το ποσό θα αντληθεί μέσω κοινού δανεισμού της ΕΕ στις διεθνείς αγορές, με εγγύηση τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, σημαίνει στην πράξη ότι το ρίσκο μεταφέρεται στους Ευρωπαίους φορολογούμενους.
Κοινός δανεισμός, πραγματικό κόστος για τα κράτη-μέλη
Παρότι το δάνειο δεν εμφανίζεται άμεσα στους εθνικούς προϋπολογισμούς, η πραγματικότητα είναι σαφής:
κάθε ευρώ κοινού ευρωπαϊκού χρέους αυξάνει τις μελλοντικές εισφορές των κρατών-μελών. Σε μια συγκυρία υψηλών επιτοκίων, δημοσιονομικών περιορισμών και επιβράδυνσης της ανάπτυξης, η επιλογή αυτή συμπιέζει τον δημοσιονομικό χώρο για κοινωνική πολιτική και επενδύσεις εντός της ΕΕ.
Ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα έχει το γεγονός ότι το δάνειο βασίζεται σε «ενισχυμένη συνεργασία» (Άρθρο 20 ΣΕΕ), γεγονός που επιτρέπει σε χώρες όπως Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία να εξαιρεθούν από τις οικονομικές υποχρεώσεις. Η εξέλιξη αυτή εμβαθύνει την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων και υπονομεύει την έννοια της ενιαίας ευθύνης.
Αποπληρωμή χωρίς εγγυήσεις – ένα στοίχημα στο μέλλον
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προβλέπει ότι το δάνειο θα αποπληρωθεί μόνο μετά την είσπραξη πολεμικών αποζημιώσεων από τη Ρωσία. Πρόκειται για μια πολιτική διακήρυξη χωρίς σαφές νομικό και χρονικό ορίζοντα. Δεν υπάρχει μηχανισμός που να εγγυάται ότι οι αποζημιώσεις θα καταβληθούν, ούτε πότε.
Μέχρι τότε, ρωσικά περιουσιακά στοιχεία παραμένουν ακινητοποιημένα, με την ΕΕ να διατηρεί το δικαίωμα χρήσης τους για την αποπληρωμή του δανείου. Η επιλογή αυτή αγγίζει τα όρια του διεθνούς δικαίου και ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας επικίνδυνου προηγούμενου στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές σχέσεις.
Σε περίπτωση αποτυχίας του σεναρίου αποζημιώσεων, ο λογαριασμός καταλήγει στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.
Άμυνα, βιομηχανία και μετατόπιση της ευρωπαϊκής ταυτότητας
Η απόφαση συνδέει άμεσα το δάνειο με την ενίσχυση των ευρωπαϊκών και ουκρανικών αμυντικών βιομηχανιών, σηματοδοτώντας μια σαφή μετατόπιση της ΕΕ προς στρατιωτικοποιημένη στρατηγική πολιτική. Η οικονομική στήριξη παύει να είναι αποκλειστικά ανθρωπιστική ή αναπτυξιακή και μετατρέπεται σε εργαλείο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης.
Παράλληλα, η αναφορά στην καταπολέμηση της διαφθοράς και στο κράτος δικαίου στην Ουκρανία συνιστά έμμεση παραδοχή ότι οι θεσμικές αδυναμίες παραμένουν, ενώ η εποπτεία της διαχείρισης ενός τόσο μεγάλου ποσού σε συνθήκες πολέμου παραμένει θολή.
Η πολιτική αντίφαση της Ευρώπης
Την ώρα που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δοκιμάζονται από πληθωρισμό, ενεργειακή κρίση και κοινωνικές ανισότητες, η ΕΕ δεσμεύεται σε ένα τεράστιο χρηματοδοτικό εγχείρημα με αβέβαιη απόδοση. Η επιλογή παρουσιάζεται ως στρατηγικά αναγκαία, όμως η συζήτηση για το κόστος στους Ευρωπαίους πολίτες απουσιάζει από τον δημόσιο διάλογο.
Το δάνειο των 90 δισ. ευρώ δεν είναι απλώς οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία. Είναι μια βαθιά πολιτική απόφαση που μεταφέρει ρίσκα στο μέλλον, αναδιαμορφώνει τον ρόλο της ΕΕ και θέτει υπό δοκιμασία την αντοχή των ευρωπαϊκών οικονομιών και κοινωνιών.
