Του Tony Barber
Μπορεί τώρα μοιάζει με αρχαία ιστορία, αλλά για 27 χρόνια μετά την κατάρρευση της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας μια παθιασμένη διαμάχη για τον Μέγα Αλέξανδρο εμπόδιζε τη διεύρυνση της ΕΕ στα Βαλκάνια.
Η διαμάχη επικεντρώθηκε στον βασιλιά-πολεμιστή, ο οποίος πέθανε πριν από 2.300 χρόνια στη Βαβυλώνα. Αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης μάχης μεταξύ της Ελλάδας και της (τότε) Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας για τα σύμβολα και την ουσία της εθνικής ταυτότητας, την πολιτιστική κληρονομιά και το έδαφος.
Η διαμάχη τερματίστηκε με τη συμφωνία των Πρεσπών του 2018, η οποία πήρε το όνομά της από μια λίμνη που βρίσκεται μεταξύ των δύο κρατών και της Αλβανίας. Η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία μετονομάστηκε σε Βόρεια Μακεδονία, ενώ η Ελλάδα αναγνώρισε το δικαίωμα της σλαβικής πλειοψηφίας της χώρας αυτής να χρησιμοποιεί τον όρο «μακεδονικός» για την εθνικότητα και τη γλώσσα της.
Ωστόσο, καθώς η ΕΕ ξεκινά το δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης έξι χωρών, κυρίως στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη την επόμενη δεκαετία, δεν θα πρέπει να υποτιμούμε τα εμπόδια που είναι πιθανό να προκύψουν από παρόμοια επιχειρήματα σχετικά με την ιστορία και τα δικαιώματα των εθνοτικών μειονοτήτων.
Μέχρι τώρα, οι περισσότερες συζητήσεις σχετικά με το σχέδιο της ΕΕ έχουν επικεντρωθεί σε δύο ζητήματα. Θα μεταρρυθμίσει η ΕΕ τα θεσμικά όργανα, τις πολιτικές και τις οικονομικές ρυθμίσεις της κατά τρόπο που να επιτρέπει την επέκτασή της από 27 σε περισσότερα από 30 κράτη; Και είναι τα μελλοντικά μέλη -που ενδεχομένως θα περιλαμβάνουν την Αλβανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο, τη Μολδαβία, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Σερβία και την Ουκρανία- ικανά να μεταρρυθμιστούν ώστε να πληρούν τις προδιαγραφές της ΕΕ για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς;
Αυτά είναι τρομερά εμπόδια. Αλλά ένα σύνολο αλληλένδετων περιφερειακών εντάσεων σχετικά με την ιστορία, την ταυτότητα και το έδαφος δεν είναι λιγότερο ενοχλητικό. Ορισμένες διαφορές είναι γνωστές, όπως αυτή μεταξύ της Σερβίας και της πρώην επαρχίας της, του Κοσόβου, ενός κράτους με αλβανική πλειοψηφία, του οποίου η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας το 2008 δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί από πέντε μέλη της ΕΕ, πόσο μάλλον από το Βελιγράδι. Στη συνέχεια, υπάρχουν οι εσωτερικές διαμάχες μεταξύ Βόσνιων, Σερβοβόσνιων και Κροατών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Οι διαμαρτυρίες της Ουγγαρίας για τη μεταχείριση της ουγγρικής μειονότητας από την Ουκρανία -που απορρίπτωνται από το Κίεβο- αποτελούν μέρος της ίδιας εικόνας. Το ίδιο ισχύει και για τις πολωνο-ουκρανικές διαμάχες σχετικά με τον Στέπαν Μπαντέρα, έναν Ουκρανό υπερεθνικιστή ηγέτη, οι οπαδοί του οποίου κατέσφαξαν Πολωνούς και Εβραίους κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τμήματα της ουκρανικής πολιτικής ελίτ και κοινωνίας σέβονται τον Μπαντέρα.
Ωστόσο, καθώς η προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ πλησιάζει, άλλες περιφερειακές διαφωνίες έρχονται στην επιφάνεια. Πάρτε την Αλβανία και την Ελλάδα, οι σχέσεις των οποίων επιδεινώθηκαν φέτος μετά τη σύλληψη του Φρέντι Μπέλερι, ενός Έλληνα πολιτικού στη νότια αλβανική πόλη Χιμάρα, ως ύποπτου για εξαγορά ψήφων. Την υπόθεση του Μπέλερι, ο οποίος αρνείται τις κατηγορίες, έχει αναλάβει η ελληνική κυβέρνηση, η οποία στα μάτια της Αλβανίας εκμεταλλεύεται την υπόθεση για να μπλοκάρει την πορεία των Τιράνων προς την ένταξη στην ΕΕ, ισχυριζόμενη διακρίσεις εις βάρος της εθνοτικής ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας.
Μια άλλη διαμάχη, που θυμίζει τις εντάσεις για τον Μέγα Αλέξανδρο, φέρνει τη Βουλγαρία σε αντιπαράθεση με τη Βόρεια Μακεδονία για έναν επαναστάτη ονόματι Γκότσε Ντέλτσεφ, ο οποίος σκοτώθηκε το 1903 ενώ πολεμούσε κατά της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Η Σόφια και τα Σκόπια δεν μπορούν να συμφωνήσουν για το αν ο Ντέλτσεφ ήταν Βούλγαρος ή Μακεδόνας πατριώτης.
Εν τω μεταξύ, η Βουλγαρία έχει κερδίσει την υποστήριξη άλλων κυβερνήσεων της ΕΕ για την άποψή της ότι η πορεία της Βόρειας Μακεδονίας προς την ένταξη θα πρέπει να εξαρτάται από την αλλαγή του συντάγματός της, ώστε να κατοχυρώσει τους Βούλγαρους ως έναν από τους «ιδρυτικούς λαούς» της χώρας.
Η Σόφια, από την άλλη πλευρά, δεν έχει καμία υποχρέωση να αναγνωρίσει την ύπαρξη μακεδονικής μειονότητας στο έδαφός της, παρά τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπέρ της κοινότητας αυτής. Η εθνικιστική αντιπολίτευση της Βόρειας Μακεδονίας δεν έχει καμία διάθεση να υποχωρήσει στα αιτήματα της Βουλγαρίας, καθιστώντας αμφίβολο αν η συνταγματική τροπολογία μπορεί να συγκεντρώσει την απαραίτητη πλειοψηφία των δύο τρίτων στο κοινοβούλιο.
Με επαρκή καλή θέληση από όλες τις πλευρές, θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οι διαμάχες Αλβανών-Ελλήνων και Βουλγάρων-Βορειομακεδόνων. Χωρίς αυτήν, διευρύνεται ο χώρος για την ανάμειξη κακόβουλων εξωτερικών δυνάμεων, όπως η Ρωσία. Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ήξερε ακριβώς τι έκανε το 2017, όταν είπε σε έναν επισκέπτη ηγέτη της Βόρειας Μακεδονίας: «Το σλαβικό αλφάβητο και η λογοτεχνία ήρθαν σε εμάς από το μακεδονικό έδαφος». Το σχόλιο αυτό προκάλεσε οργή στη Βουλγαρία και διατήρησε τις εντάσεις μεταξύ Σόφιας και Σκοπίων.
Οι διαφωνίες σχετικά με την ιστορία των Βαλκανίων μπορεί να φαίνονται δυσεπίλυτες, επειδή αγγίζουν τον πυρήνα της ταυτότητας και του αισθήματος εθνικής ασφάλειας κάθε χώρας. Όμως η συμφωνία των Πρεσπών δείχνει ότι η πρόοδος είναι δυνατή.
Για να γίνει πραγματικότητα το όνειρο της διεύρυνσης της Ε, θα χρειαστούν παρόμοιο θάρρος, ωριμότητα και προθυμία για συμβιβασμούς.
