Του Μιχάλη Ψύλου
Ακριβώς πριν 100 χρόνια, στις 24 Ιουλίου του 1923, στο Παλέ ντε Ρουμίν της Λωζάνης, εκπρόσωποι οκτώ χωρών έβαζαν την υπογραφή σε ένα κείμενο 143 άρθρων, που έμεινε στην ιστορία ως «Συνθήκη της Λωζάνης»: Μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Τουρκίας– ως διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- και των συμμαχικών κρατών που πολέμησαν εναντίον της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.
Η Συνθήκη της Λωζάνης αντικατέστησε δύο άλλα κείμενα: Την συνθήκη των Σεβρών του 1920, η οποία είχε μεν υπογραφεί από τους Οθωμανούς, αλλά δεν έγινε δεκτή από το καθεστώς του Μουσταφά Κεμάλ. Και την ανακωχή των Μουδανιών του Οκτωβρίου 1922, που επέβαλε την κατάπαυση του πυρός και το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας.
Η Συνθήκη της Λωζάνης σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Τουρκία, όρισε τα χερσαία σύνορά μας στην περιοχή του Έβρου, το καθεστώς των νησιών του Βορείου Αιγαίο, επικύρωσε τo προγενέστερο πρωτόκολλο περί ανταλλαγής πληθυσμών και τέλος, καθόρισε τα δικαιώματα των θρησκευτικών μειονοτήτων στις δύο χώρες.
Αν και πέρασε ένας αιώνας από την υπογραφή της Συνθήκης ,για την Ελλάδα φυσικά δεν τίθεται καν θέμα ούτε λήξης ,ούτε αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης. Οπως πολύ σωστά τονίζει ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, «η Συνθήκη της Λωζάννης ισχύει και θα ισχύει στο ακέραιο… Όσο και αν στην Τουρκία γίνεται προσπάθεια υποδόριας αναθεώρησης, η Συνθήκη δεν αναθεωρείται».
Σημαντική η επισήμανση του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας ,καθώς σήμερα, έναν αιώνα μετά, πληθαίνουν οι φωνές στη Γείτονα που λένε ότι «η Συνθήκη έχει λήξει» και ζητούν την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης. Ο ίδιος ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αρέσκεται να λέει ότι «η Λωζάννη δεν είναι ιερό κείμενο, φυσικά θα το συζητήσουμε»
«Συνθήκη παράδοσης»
Ο γνωστός Τούρκος συγγραφέας Αϊτίν Ουνάλ ,σε άρθρο του σήμερα στην Yeni Safak το λέει ξεκάθαρα: «Η Λωζάνη δεν ήταν νίκη για την Τουρκία. Ήταν μια συνθήκη παράδοσης μιας χώρας ηττημένης στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Λωζάνη δεν ήταν ήττα. Ήταν το «πικρό φάρμακο» που έπρεπε να πιούμε», λέει ο Ουνάλ και εξηγεί πικρόχολα: «Οι Τούρκοι τελικά εκδιώχθηκαν από την Ευρώπη, αλλά και από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Ακόμη και πόλεις όπως η Μοσούλη, το Κιρκούκ, η Θεσσαλονίκη, που ήταν οι «τουρκικές», αφαιρέθηκαν από τους Τούρκους.
Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν κάνει προσπάθεια «κάτω από την επιφάνεια» για την αναθεώρηση της Συνθήκης. Το 2016, για παράδειγμα, μιλώντας με αφορμή τα 93 χρόνια από τη Λωζάνη, έλεγε ουσιαστικά στο μήνυμά του ότι η Συνθήκη συμβολίζει την εθνική μειοδοσία και παραίτηση των Κεμαλιστών: «Με τη Λωζάννη δώσαμε τα νησιά που θα ακουγόταν η φωνή σου αν φώναζες». Πέρσι επίσης ο Ερντογάν, στην επέτειο της Λωζάννης, κατηγορούσε την Ελλάδα ότι «αγνοήθηκαν ή σκόπιμα διαβρώθηκαν από την Ελλάδα τα δικαιώματα της τουρκικής (sic) μειονότητας, που καθορίζει η Συνθήκη». Απειλούσε μάλιστα ότι η Τουρκία «δεν είναι δυνατόν να αποδεχθεί αυτή την κατάσταση».
Πρόκληση για τα νησιά
Ο Ερντογάν δεν δίστασε άλλωστε να επαναφέρει και πάλι το θέμα της αποστρατικοποίησης των νησιών του Αιγαίου, δυναμιτίζοντας το «θετικό κλίμα» των τελευταίων μηνών. Υποστήριξε μάλιστα ότι «συζήτησε το θέμα με τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη κατά τη διάρκεια συνάντησής στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Λιθουανία» .
Είναι προφανώς απαράδεκτο να ζητάει η Τουρκία την αποστρατικοποίηση των νησιών του βορείου Αιγαίου, όταν «μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974, το εντελώς αυθαίρετο «casus belli» ως προς την επέκταση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης και τον σχηματισμό της «Στρατιάς το Αιγαίου», απειλεί διαχρονικώς και ευθέως την Ελλάδα, και με την χρήση βίας -όπως αποδεικνύει, επιπροσθέτως, η πρόσφατη στάση της, μετά την «σύναψη» του λεγόμενου «τουρκολιβυκού μνημονίου»- παραβιάζοντας ευθέως το Διεθνές Δίκαιο», σημειώνει ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος.
«Τουρκικές δεισιδαιμονίες»
Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν επικαλείται μάλιστα την Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων του 1947, δια της οποίας παραχωρήθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Κάτι που μόνο ως πρόκληση μπορεί να θεωρηθεί αφού η Τουρκία δεν υπήρξε συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη των Παρίσων, η οποία έχει συναφθεί μεταξύ των Συμμάχων νικητών του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και της Ιταλίας. Όπως τονίζει μάλιστα ο Προκόπης Παυλόπουλος , «η Ελλάδα και με βάση το Ευρωπαϊκό Δίκαιο και το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Κεκτημένο και υπό τα δεδομένα της διαρκώς εντεινόμενης προκλητικής και επιθετικής συμπεριφοράς της Τουρκίας απέναντί της η οποία, κατά τα συμπεράσματα της Ευρωμεσογειακής Διάσκεψης της 10ης Σεπτεμβρίου 2020 στο Αιάκειο της Κορσικής, παραβιάζει ευθέως την Κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας.
Ο γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος Μουράτ Γετκίν κάνει πάντως λόγο για δεισιδαιμονίες» της Αγκυρας, αναφορικά με τη Λωζάνη και καταρρίπτει τις αιτιάσεις του Ερντογάν ότι δήθεν με τη συνθήκη «Δώσαμε τα νησιά» στην Ελλάδα. «Τα Δωδεκάνησα καταλήφθηκαν από την Ιταλία το 1911 μετά την ήττα της Οθωμανικής Τουρκίας στη Λιβύη. Δεν είχαν καμία σχέση με τη Λωζάνη. Το 1943, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ πρόσφερε στον Ινονού τα Δωδεκάνησα με αντάλλαγμα την ανάμειξη της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό της Βρετανίας. Η Τουρκία δεν είχε τη δύναμη να πάει σε πόλεμο, να πολεμήσει τη ναζιστική Γερμανία. Η Τουρκία παρέμεινε εκτός πολέμου».
Ο Μουράτ Γετκίν τονίζει ότι «η πιο κοινή και πιο χρησιμοποιούμενη δεισιδαιμονία από τους πολιτικούς ισλαμιστές στην Τουρκία ήταν ότι η Συνθήκη της Λωζάνης είχε μυστικά άρθρα από την Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Σύμφωνα με αυτή τη δεισιδαιμονία, η Συνθήκη θα ίσχυε για 100 χρόνια, δηλαδή, σύμφωνα με αυτόν τον υπολογισμό, θα έπρεπε να είχε λήξει χθες, και αυτά τα μυστικά άρθρα απαγόρευαν στην Τουρκία να εξάγει και να χρησιμοποιεί τον υπόγειο πλούτο της, ιδιαίτερα το πετρέλαιο. Τελικά, την 1η Απριλίου 2023, ο τότε Πρόεδρος της τουρκικής Βουλής Μουσταφά Σεντόπ έκανε τη δήλωση που έπρεπε να είχε γίνει εδώ και χρόνια: «Δεν υπάρχει θέμα χρόνου, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα στη συμφωνία. (…) Δεν υπάρχει μυστική ρήτρα σε μια διεθνή συμφωνία, ούτε στη Λωζάνη. Αυτή είναι μια πολύ άχρηστη συζήτηση», είχε τονίσει ο πρόεδρος της Τουρκικής βουλής.
Ο Ουνάλ όμως επιμένει προκλητικά στο άρθρο του στην Yeni Safak : «Για 100 χρόνια ζούμε με άγχος, αν θα διαμελιστεί η Τουρκία. Ωστόσο, το κύριο μέλημά μας θα έπρεπε να ήταν «αυτά τα σύνορα είναι στενά για την Τουρκία». Η Λωζάνη μας έβαλε δεσμά. Δεν μπορεί να εδραιωθεί μια ισχυρή Τουρκία χωρίς να αφαιρεθούν αυτά τα δεσμά». Τι δεν καταλαβαίνετε;
