Με την πρώτη ματιά το κτήριο με τα κόκκινα τούβλα που βρίσκεται κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή θυμίζει μία τυπική αποθήκη του νοτίου Λονδίνου. Αλλά ένας πιο προσεκτικός παρατηρητής θα δει την βαριά ατσάλινη πόρτα και τις μεταλλικές μπάρες από τις οποίες περνούν κατόπιν ελέγχου διάφορα φορτηγά.
Μια κρύα μέρα του Φεβρουαρίου του 2014 ένα πολύτιμο φορτίο βγήκε από αυτό το μικρό κάστρο: ήταν ο πίνακας Benefits Supervisor Sleeping, του ζωγράφου Λούσιαν Φρόιντ – μία μελέτη γυναικείου γυμνού σώματος, που θεωρείται εμβληματικό έργο της σύγχρονης τέχνης.
Ο πίνακας είχε αγοραστεί σε δημοπρασία στη Νέα Υόρκη, το 2008, από τον Ρώσο ολιγάρχη Ρόμαν Αμπράμοβιτς έναντι 33,6 εκατομμυρίων δολαρίων και βγήκε από την αποθήκη για να εκτεθεί στην βίλα του, στους Κήπους του Κένσινγκτον, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Λονδίνο.
Οι λάτρεις της τέχνης μπορούν μόνο να ονειρευτούν ότι θα μπορούσαν να έχουν στην κατοχή τους ένα τέτοιο έργο. Αλλά για τον Ρόμαν Αμπράμοβιτς ο πίνακας είναι μόνο ένα μικρό μέρος μια τεράστιας συλλογής έργων τέχνης, που βρίσκονται στις βίλες του στην Αγγλία, στη νότια Γαλλία και στο αξίας 700 εκατομμυρίων σούπερ-γιοτ που διαθέτει.
Ο Guardian αποκαλύπτει ότι μετά από μία φρενίτιδα αγορών, που διήρκεσε μία δεκαετία, ο Αμπράμοβιτς και η πρώην σύζυγός του -η συλλέκτρια Ντάσα Ζούκοβα, που ζει στις ΗΠΑ– απέκτησαν μία τεράστια συλλογή που οι ειδικοί θεωρούν πως είναι από τις πιο σημαντικές ιδιωτικές συλλογές έργων τέχνης στον κόσμο. Πρόκειται για περισσότερα από 300 έργα τέχνης – κυρίως πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά, τα οποία αξίζουν σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Για την ακρίβεια πρόκειται για μία συλλογή από 367 έργα τέχνης, αξίας 963 εκατομμυρίων δολαρίων.
«Θα μπορούσες να γεμίσεις ένα μουσείο με αυτά, είναι εντυπωσιακή συλλογή», λέει στον Guardian ο Άντριου Ρέντον, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. «Δεν είναι μια μαζική συλλογή κάποιου νεόπλουτου, δείχνει πολύ καλό γούστο. Αν έχεις αρκετά χρήματα μπορείς να αγοράζεις ένα κομμάτι ιστορίας».
Οι λεπτομέρειες για την συλλογή έργων τέχνης του Αμπράμοβιτς έρχονται στο φως χάρη στους Φακέλους των Ολιγαρχών, που είναι διαρροή από την υπηρεσία παροχής εξωχώριων οικονομικών υπηρεσιών MeritServus, που εδρεύει στην Κύπρο. Τα στοιχεία αυτά ανέλυσε μια διεθνής ομάδα ερευνητών δημοσιογράφων και η εταιρία MeritServus βρίσκεται στο μικροσκόπιο των βρετανικών αρχών από τον Απρίλιο, όταν δημοσιοποιήθηκαν στα στοιχεία για τα περιουσιακά στοιχεία του Αμπράμοβιτς και άλλων ολιγαρχών.
Στους κόλπους των συλλεκτών ήταν γνωστό ότι ο Αμπράμοβιτς και η Ζούκοβα δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να επενδύσουν μεγάλα ποσά σε έργα τέχνης. Αλλά μέχρι τώρα δεν υπήρχε σαφής εικόνα για τα έργα που είχαν αποκτήσει.
Από την έρευνα που δημοσιοποιεί ο Guardian προκύπτει ότι στη συλλογή του Αμπράμοβιτς και της Ζούκοβα υπάρχουν εμβληματικά έργα Ρώσων, Ευρωπαίων και Αμερικανών καλλιτεχνών. Μεταξύ αυτών έργα του Μονέ και του Μοντριάν, του Ματίς και του Πικάσο, Ρώσων μοντερνιστών, όπως η Ναταλία Γκοντσάροβα και η Βέρα Ρόκλαϊν, μία συλλογή από σουρεαλιστικούς πίνακες του Μαγκρίτ και σημαντικά έργα αφηρημένης τέχνης. Μεταξύ των έργων της σύγχρονης τέχνης που βρίσκονται στην συλλογή του Αμπράμοβιτς είναι πίνακες του Φρόιντ, του Φράνσις Μπέικον, του Φρανκ Άουερμπαχ και του σπουδαίου Ντέιβιντ Χόκνεϊ.
Πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όπως προκύπτει από τα έγγραφα που διέρρευσαν, μειώθηκε το ενδιαφέρον του Αμπράμοβιτς για την συλλογή και την ευθύνη για το ίδρυμα στο οποίο ανήκουν τα έργα ανέλαβε η Ζούκοβα, επικεφαλής μίας ομάδας επιτρόπων. Πιθανώς αυτό ήταν αποτέλεσμα των όρων με τους οποίους πήρε διαζύγιο η Ζούκοβα από τον Αμπράμοβιτς, το 2016.
Από την ρωσική πρωτοπορία, στα χέρια του ολιγάρχη
Το φθινόπωρο του 1930 ο καλλιτέχνης Κάζιμιρ Μάλεβιτς, του κινήματος της αβαντ-γκαρντ, συνελήφθη και απειλήθηκε με εκτέλεση. Γεννημένος στο Κίεβο, όταν ήταν τμήμα της ρωσικής αυτοκρατορίας, ο Μάλεβιτς ήταν από τους πρωτοπόρους της αφηρημένης τέχνης και επικεφαλής του κινήματος των σουπρεματιστών.
Επί των ημερών του Στάλιν, ο Μάλεβιτς ήταν θύμα μίας εκστρατείας κατά της μοντέρνας τέχνης, την οποία το κομμουνιστικό καθεστώς θεωρούσε «αστική».
Μετά τον θάνατό του, τα έργα του πέρασαν από «σαράντα κύματα». Τα έκρυψαν σε ειδική αποθήκη για να μην πέσουν στα χέρια των Ναζί, μετά μεταφέρθηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου – από την Ολλανδία μέχρι τις ΗΠΑ. Οι κληρονόμοι του ζωγράφου έδωσαν νομικές μάχες για να τους επιστραφούν οι πίνακες.
Ένας από τους πίνακες, το έργο Suprematist Composition, 1919-20, δημοπρατήθηκε το 2000, όταν το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη, υποχρεώθηκε να το επιστρέψει. Ο αγοραστής παρέμεινε άγνωστος. Το 2013 εξακριβώθηκε ότι το συγκεκριμένο έργο, που είναι εμβληματικό για την ιστορία της τέχνης αλλά και για την ρωσική πολιτική ιστορία, ήταν στα χέρια του Ρόμαν Αμπράμοβιτς.
Το 2014 το έργο παρουσιάστηκε στο πλαίσιο μίας ρετροσπεκτίβας στην Tate Modern, ως δάνειο από ιδιωτική συλλογή.
Ο Αμπράμοβιτς απολαμβάνει την συλλογή του στο Λονδίνο, στο γιοτ του και στο Σατό ντε λα Κρουά, την έπαυλη της δεκαετίας του 1920 που έχει σε μία χερσόνησο της Κυανής Ακτής.
Δεκάδες από τα έργα της συλλογής, κάποια αξίας πολλών εκατομμυρίων, μπήκαν και βγήκαν από την αποθήκη-κάστρο όπου φυλάσσεται το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής και μεταφέρθηκαν αεροπορικώς ή με φορτηγά στη Γενεύη, την Μόσχα, τη Νέα Υόρκη και την Λιέγη.
Στην ελίτ των συλλεκτών έργων τέχνης
Τον Ιούνιο του 2008, όταν έγινε ο γάμος του Αμπράμοβιτς με την Ζούκοβα, το ζευγάρι έδωσε μια δεξίωση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Γκαράζ, στην Μόσχα, που είναι μία νέα γκαλερί που στεγάζεται σε ένα παλιό σοβιετικό γκαράζ λεωφορείων. Η αποθήκη αυτή μεταμορφώθηκε σε ένα σύγχρονο μουσείο, με την γενναία χρηματοδότηση του Αμπράμοβιτς.
Ανάμεσα στους προσκεκλημένους ήταν ο καλλιτέχνης Τζεφ Κουνς. Στο πλαίσιο της δεξίωσης έδωσε ιδιωτική συναυλία η Έιμι Γουάινχαους.
Στη δεξίωση αυτή η Ζούκοβα παρουσίασε μία εικαστική εγκατάσταση του μεξικανού καλλιτέχνη Ραφαέλ Λοζάνο-Έμερ, που είναι ένα διαδραστικό δέντρο από χιλιάδες φώτα που αναβοσβήνουν στον ρυθμό με τον οποίον χτυπά η καρδιά της Ζούκοβα!
Η Ζούκοβα είναι κόρη ενός εμπόρου πετρελαίου από την Μόσχα και όταν ήταν παιδί οι γονείς της χώρισαν και η ίδια βρέθηκε να μεγαλώνει στην Αμερική. Η άνεση με την οποία κινείται στους κύκλους της ελίτ, οι γνώσεις της για την τέχνη και ο πλούτος του Αμπράμοβιτς την βοήθησαν να γίνει μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στον κόσμο των συλλεκτών.
Σήμερα εκτός από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Γκαράζ, στην Μόσχα, είναι μέλος των διοικητικών συμβουλίων του Μουσείου Τέχνης του Λος Άντζελες και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης.
Η Ζούκοβα χώρισε από τον Αμπράμοβιτς το 2016, έχει ξαναπαντρευτεί, είναι Αμερικανίδα πολίτης και δεν υπάρχει καμία κύρωση εναντίον της – όπως συμβαίνει με τον πρώην σύζυγό της, λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Εξάλλου, η ίδια έχει καταδικάσει τις «πολεμικές ενέργειες» της Ρωσίας στην Ουκρανία.
