Διοικητικό πρόστιμο συνολικού ύψους 60.000 ευρώ επέβαλε η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης στην ιδιοκτήτρια εταιρεία του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΪ για την παραβίαση κανόνων σχετικά με την απαγόρευση διακρίσεων λόγω φύλου και την προστασία της ιδιωτικής ζωής, μέσα από τηλεοπτική εκπομπή που προβλήθηκε στις 23 Μαΐου 2020.
Αντικείμενο της εξέτασης της ανεξάρτητης αρχής υπήρξε ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκε το θέμα της επίθεσης με βιτριόλι σε βάρος νεαρής γυναίκας. Το ΕΣΡ μελέτησε τα έγγραφα του φακέλου και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης, ενώ παρακολούθησε και την επίμαχη ροή προγράμματος και διαπίστωσε σειρά πρακτικών, αναφορών και σχολίων που συνιστούν διάκριση λόγω φύλου και αναπαραγωγή έμφυλων/σεξιστικών στερεοτύπων.
Όπως ειδικότερα αναφέρεται στην απόφαση:
“Το λεκτικό της εκπομπής σε αρκετά σημεία του, βρίθει σεξιστικών στερεοτύπων, γεγονός που προκάλεσε τις καταγγελίες κατά της εκπομπής. Χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα: «Στην μονάδα εγκαυμάτων στο Θριάσιο Νοσοκομείο νοσηλεύεται η **χρονη που δέχτηκε επίθεση με οξύ. Η κατάστασή της είναι σοβαρή αλλά η ζωή της δεν κινδυνεύει. Οι γιατροί δίνουν μάχη να σώσουν την όραση από το αριστερό της μάτι. Πρωί Τετάρτης. Η **χρονη βγαίνει από το αυτοκίνητο της και κατευθύνεται προς τα γραφεία της εταιρίας όπου εργάζεται, επί της οδού ΒΒ. Μια γυναίκα με καλοσχηματισμένο κορμί που ήξερε καλά να το αναδεικνύει με τα κατάλληλα ρούχα και αξεσουάρ. Λάτρευε τις ψηλοτάκουνες γόβες, ενώ όπως βλέπετε την ημέρα της επίθεσης είχε επιλέξει ένα στενό κρεμ παντελόνι το οποίο είχε συνδυάσει με ένα στενό λευκό τοπ από το οποίο διαγράφονταν οι καλοσχηματισμένοι κοιλιακοί της. Οι στιλιστικές επιλογές της προκαλούσαν τον θαυμασμό αλλά και συχνά τη ζήλεια στον εργασιακό της χώρο. Αυτό είναι το σημείο, στο οποίο τυφλωμένη από το πάθος για επίθεση η μαυροφορεμένη γυναίκα λίγα λεπτά αργότερα της έριχνε πάνω της το καυστικό υγρό. […]
Επίσης γινόταν συνεχώς και προβολή φωτογραφιών της παθούσας, οι οποίες στο σύνολό τους αναδείκνυαν ή και εστίαζαν στα σωματικά της προσόντα. Το περιεχόμενο της εκπομπής βρίθει έμφυλων στερεοτύπων. Τα παραδείγματα είναι αρκετά και χαρακτηριστικά στην συγκεκριμένη εκπομπή. Η τοποθέτηση της παρουσιάστριας και των δημοσιογράφων μοιάζει επιφανειακά και γενικολογικά υποστηρικτική στην παθούσα, όμως οι συχνότατα επαναλαμβανόμενες φράσεις όπως «καλό παιδί», «φυσιολογική ζωή», «δεν έδινε δικαιώματα», η προηγούμενη σχέση της είχε «πατέρα γιατρό» περιγράφοντας αυτή και την βία την οποία υπέστη επιδρά αρνητικά καθώς χρησιμοποιούνται απλουστεύσεις κοινωνικής προέλευσης χωρίς να λαμβάνονται πουθενά υπόψη τα μεμονωμένα ατομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς της. Τα στερεότυπα φύλου ενδυναμώνονται από τον υφέρποντα σεξισμό, εφόσον συνδυάζονται με εκτενή περιγραφή των ενδυμάτων, του στυλ και του σώματος του θύματος, με τους χαρακτηρισμούς που του αποδίδονται «καλοσχηματισμένο κορμί», «καλοσχηματισμένοι κοιλιακοί». Η έμφαση στην εμφάνιση των γυναικών υπονοεί σαφώς ότι αυτή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της «γυναικείας φύσης» και δεν αναδεικνύει τις δεξιότητες που διαθέτουν σε διάφορες πτυχές της κοινωνικής τους ζωής. Αλλά ακόμα και όταν γίνεται αναφορά σε δεξιότητες, συχνά παρουσιάζονται σε αντιδιαστολή με μια φροντισμένη εμφάνιση, ως «παράδοξο». Στην συγκεκριμένη εκπομπή, το παράδοξο εμφανίζεται ως εξής: «Παρόλο που είναι όμορφη, δεν έδινε δικαιώματα», δηλαδή εφόσον μια γυναίκα δεν προκαλεί με την στάση της, απορούμε γιατί υφίσταται βία.
Αυτό που δεν λέγεται αλλά περνά υποδορίως, είναι α) μια όμορφη γυναίκα λόγω εμφάνισης είναι αυτονόητο ότι δίνει δικαιώματα, β) μια μη όμορφη γυναίκα λόγω εμφάνισης είναι αυτονόητο ότι δεν δίνει δικαιώματα, γ) μια όμορφη γυναίκα η οποία δίνει δικαιώματα είναι μια κατάσταση η οποία εξηγεί και αιτιολογεί τυχόν περιστατικό βίας εναντίον της και δ) μια όμορφη γυναίκα η οποία δεν δίνει δικαιώματα, προκαλεί έκπληξη και απορία. Η προβολή φωτογραφιών συγκεκριμένης αισθητικής καθ’ όλη την διάρκεια ανάπτυξης του θέματος, συνοδευόμενη με κομπλιμέντα για την εξωτερική εμφάνιση ή και την ηθική της ακεραιότητα, στοχεύει στη διαλεύκανση του «γιατί», μέσω της εκπομπής. Μια τέτοια πρακτική ελλοχεύει τον κίνδυνο να τοποθετήσει την βίαιη πράξη εναντίον του θύματος σε ένα πλαίσιο εκλογίκευσης και σε δεύτερο χρόνο να επιφέρει ανακούφιση στο τηλεοπτικό κοινό, καθώς μεταβάλλεται σε κάτι μεμονωμένο με συγκεκριμένη αιτία.
Έτσι, τα έμφυλα στερεότυπα και ο λανθάνων σεξισμός αποδεικνύονται κοινωνικά επικίνδυνα, διότι δικαιολογούν την βία. Όταν δε μεταδίδονται από τα ΜΜΕ, την δικαιολογούν και υπό τον μανδύα συνδρομής στη διαλεύκανση της υπόθεσης. […]
Το θύμα κατακερματίζεται, επιλέγονται συγκεκριμένα μέλη του σώματός του, τα οποία εμφανίζονται ξανά και ξανά (84 φωτογραφίες), συνοδευόμενα με κομπλιμέντα για την εξωτερική εμφάνιση ή/και την ηθική του ακεραιότητα όπως προαναφέραμε ήδη. Πρόκειται για «εικονογραφική προπαγάνδα» όπου οι αναπαραστάσεις του γυναικείου φύλου ανταποκρίνονται και οπτικοποιούν τις σεξιστικές αντιλήψεις στα ΜME διαχέοντας τελικά τα κυρίαρχα πρότυπα μέσω της κυκλοφορίας και της δύναμης της εικόνας» (Αθανασάτου, Ι. (2014), Πολιτική επικοινωνία-Ζητήματα Επικοινωνίας και Φύλου, 3η Θεματική Ενότητα Εκπαιδευτικού Υλικού, Αθήνα: Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας).
Η έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση του θύματος και η ταύτιση προσωπικότητας με την εμφάνιση υπογραμμίζεται, ή περισσότερο υπερτονίζεται μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας. Συγκεκριμένα μία φωτογραφία της προβάλλεται δέκα φορές, πέντε φωτογραφίες της εννέα φορές, τρεις φωτογραφίες οκτώ φορές, μία φωτογραφία επτά φορές, επτά φωτογραφίες έξι φορές, και ούτω καθεξής ενώ μία φωτογραφία του θύματος με μαγιό στην παραλία επιλέχθηκε να συνοδεύσει τις ευχές για ανάρρωση στην σελίδα που διατηρεί το θύμα στο facebook για 53 συνεχόμενα δευτερόλεπτα. Επίσης με τη συνεχή προβολή διπλής φωτογραφίας της με έμφαση στο μπούστο της ως φόντο του πάνελ της εκπομπής και τη συνολική χρήση ογδόντα τεσσάρων φωτογραφιών, εκ των οποίων οι δώδεκα εστιάζουν στο στήθος και οι δεκαπέντε στα πόδια του θύματος».
Περαιτέρω, το ΕΣΡ έκρινε πως ο σταθμός παραβίασε και τις διατάξεις περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής και της υποχρέωσης σεβασμού της αξίας του ανθρώπου και της προσωπικότητας, παραθέτοντας χαρακτηριστικά αποσπάσματα που αναφέρονταν στην ιδιωτική ζωή του θύματος και άφηναν υπονοούμενα για την ηθική του.
Η απόφαση του ΕΣΡ
Η Ολομέλεια της ανεξάρτητης αρχής έκρινε κατά πλειοψηφία (5 έναντι 2) ότι η εγκαλούμενη εταιρεία τέλεσε την παράβαση περί δυσμενών διακρίσεων λόγω φύλου και 4 έναντι 3 ότι τέλεσε την παράβαση περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής, της αξίας του ανθρώπου και της προσωπικότητας. Αντίθετα, κατά πλειοψηφία (4 έναντι 3) η Ολομέλεια έκρινε πως δεν τελέστηκε παραβίαση της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας περί πρόκλησης πόνου, απαλλάσσοντας τον σταθμό από τη σχετική κατηγορία.
Για τις δύο παραβάσεις που κρίθηκε πως είχαν τελεστεί, το ΕΣΡ επέβαλε στην ιδιοκτήτρια εταιρεία διοικητικά πρόστιμα ύψους 30.000 ευρώ ανά παράβαση.
