Του Μιχάλη Ψύλου
Μπορεί να ακούγεται κυνικό και κοντόφθαλμο, αλλά τώρα που το ρωσικό φυσικό αέριο είναι σε έλλειψη, η Ευρώπη έχει αρχίσει να κοιτάζει με ζήλο τα ορυκτά καύσιμα στην αφρικανική ήπειρο.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν θα επισκεφθεί την επόμενη εβδομάδα το Καμερούν, το Μπενίν και τη Γουινέα-Μπισάου, για συμφωνίες στον ενεργειακό τομέα.
Στα τέλη Μαίου, ο Γερμανός Καγκελάριος Ολαφ Σολτς πραγματοποίησε την πρώτη του περιοδεία στην Αφρική, με πρώτο σταθμό τη Σενεγάλη. Στόχος: η επίτευξη συμφωνίας για την προμήθεια φυσικού αερίου στη Γερμανία.
Ο Μάριο Ντράγκι, είχε αρχίσει να διασχίζει την Αφρική αναζητώντας φυσικό αέριο και πετρέλαιο .Λίγες ημέρες πριν παραιτηθεί μάλιστα, ο «Σούπερ Μάριο», εξασφάλισε μια μεγάλη συμφωνία με την Αλγερία. Το Αλγέρι θα γίνει ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ρώμης το επόμενο έτος.
Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Μαύρη Ήπειρο υπολογίζονται σε 13 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου ανήλθαν επίσης το 2021 συνολικά σε 125 δισεκατομμύρια βαρέλια.
Το ερώτημα όμως είναι υπό ποιες συνθήκες και με ποια ταχύτητα μπορούν να αναπτυχθούν. «Η Αφρική έχει σίγουρα μεγάλες δυνατότητες να γίνει ένας ισχυρός ενεργειακός κόμβος», λέει ο οικονομολόγος Τόμας Σκάρφιλντ, του Ινστιτούτου Διακυβέρνησης Φυσικών Πόρων στο Λονδίνο, λιγότερο από την Αίγυπτο. Ο όμιλος BP αναμένει ότι η παραγωγή φυσικού αερίου στην Αφρική θα αυξηθεί κατά 80% έως το 2035.
Σήμερα, η Αφρική αντιπροσωπεύει περίπου το 8% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, σε σύγκριση με το 12,4 % από τη Ρωσία και το 31% από τη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας(IEA). Η Νιγηρία εξάγει κάθε χρόνο 99 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου και η Αγκόλα 63 εκατομμύρια τόνους. Για σύγκριση, η Σαουδική Αραβία εξάγει 352 εκατομμύρια και η Ρωσία 269 εκατομμύρια.
Άλλοι παραγωγοί πετρελαίου είναι η Λιβύη, η Αλγερία, η Αίγυπτος και το Σουδάν, ενώ μικρότερα κοιτάσματα υπάρχουν στην Γκάνα, το Κονγκό, την Ουγκάντα, τη Γκαμπόν και το Τσαντ. Πιο πρόσφατα, η Ναμίμπια γιόρτασε την ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Total και τη Shell, τα οποία υπόσχονται τρία δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου.
Πηγή φυσικού αερίου
Στον τομέα του φυσικού αερίου, στην Αφρική υπάρχουν ορισμένοι σοβαροί παίκτες που αντιπροσωπεύουν συνολικά το 6% της παγκόσμιας παραγωγής: Στην πρώτη θέση είναι η Αλγερία με 2,3 % της παγκόσμιας παραγωγής.
Το ποσοστό της Αφρικής φαντάζει μικρό σε σύγκριση με τη Ρωσία (18%), τις Ηνωμένες Πολιτείες(23,6%), τη Μέση Ανατολή (16%. Αλλά με καθαρές εξαγωγές 41 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων από την Αλγερία και 27 δισεκατομμυρίων κυβικών από τη Νιγηρία, η Αφρική είναι πλέον ένας σημαντικός παγκόσμιος παίκτης.
Η Αλγερία είναι γεωγραφικά η πιο κοντά στην Ευρώπη και στοχεύει να διπλασιάσει την ανάπτυξη και την παραγωγή πεδίων φυσικού αερίου τα επόμενα πέντε χρόνια.
Η Ιταλία και η Ισπανία ειδικότερα εστιάζουν στη μεγαλύτερη χρήση των υφιστάμενων αγωγών για την εισαγωγή αερίου. Ο αγωγός Transmed μήκους 2.000 χιλιομέτρων κατασκευάζεται ήδη για να μεταφέρει πρόσθετο αέριο στην Ιταλία και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2027.
Η Νιγηρία έχει τα περισσότερα αποθέματα φυσικού αερίου, αλλά η χώρα της Δυτικής Αφρικής παράγει μόνο τα μισά από την Αλγερία και λιγότερο από την Αίγυπτο. Στα νοτιοανατολικά της ηπείρου, η Μοζαμβίκη διαθέτει μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου από την Αίγυπτο και τη Λιβύη και έχει μεγάλα σχέδια για την κατασκευή τερματικού σταθμού LNG εδώ και χρόνια.
Αλλά η αναταραχή στη χώρα δεν επέτρεψε καν στην παραγωγή να ξεπεράσει το αρχικό στάδιο, με την πραγματική πρόοδο να μην αναμένεται το νωρίτερο μέχρι το 2025. Από την άλλη πλευρά, η Τανζανία σχεδιάζει να ξεκινήσει πιο γρήγορα τις εξαγωγές. Η Τανζανία είναι μία από τις χώρες που, σύμφωνα με το αμερικανικό ινστιτούτο Brookings, «αναγνώρισε τις μακροπρόθεσμες ευκαιρίες ανάπτυξης που προκύπτουν από τη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας» – και θέλει να συμβάλει στην ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από τη Μόσχα.
Ο πρόεδρος Σαμία Σουλούχου Χασάν λέει ότι η χώρα του διαθέτει κάπου 1,6 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου.
Αβεβαιότητα λόγω διαφθοράς
Ωστόσο, είναι αβέβαιο σε ποιο βαθμό το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα παίξουν σημαντικό ρόλο – και κυρίως κατά πόσο οι κορυφαίες χώρες παραγωγής θα μπορέσουν να αυξήσουν γρήγορα τις ικανότητές τους.
Παρατηρητές της αγοράς επισημαίνουν, ειδικά στην περίπτωση του πετρελαίου, ότι ούτε η Νιγηρία ούτε η Αγκόλα αντλούν αρκετά σήμερα ώστε να πλησιάσουν ακόμη τις ποσοστώσεις του ΟΠΕΚ.
Σύμφωνα με εκθέσεις της αγοράς, οι επενδύσεις για την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας παρέμειναν μάλλον χαμηλές σε ένα πολιτικά ασταθές περιβάλλον που μαστίζεται από τη διαφθορά, αλλά και τις πολιτικές συγκρούσεις, τα τελευταία χρόνια.
Την ίδια ώρα, η Μαύρη Ήπειρος αντιμετωπίζει τη διπλή πρόκληση να παράγει περισσότερη ενέργεια χωρίς να βλάπτει το κλίμα. Γι’ αυτό δεν είναι μόνο οι προστάτες του κλίματος που ανυπομονούν για την Αφρική. «Η ενεργειακή πορεία που ακολουθεί η Αφρική είναι παγκόσμιας σημασίας», λέει ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, Φατίχ Μπιρόλ.
Όσον αφορά την ταχεία διαθεσιμότητα φυσικού αερίου, οι ειδικοί της NRGI πιστεύουν ότι η Ευρώπη θα ήταν καλύτερα να κοιτάξει άμεσα τουλάχιστον, προς στη Βόρεια Αμερική ή αλλού για να αντικαταστήσει τα κενά εφοδιασμού. Οι μεγαλύτεροι όγκοι εξαγωγών θα απαιτούσαν τεράστιες επενδύσεις σε τερματικούς σταθμούς αγωγούς LNG, οι οποίοι είναι σπάνιοι στην Αφρική.
«Πρόκειται για μακροπρόθεσμες επενδύσεις και χρειάζονται πολύ περισσότερες εγγυήσεις για τις τράπεζες από ό,τι προβλέπεται σήμερα, προκειμένου να υποσχεθούν κέρδη», προειδοποιεί ο Σκάρφιλντ.
Ανανεώσιμες πηγές
Άλλωστε, ο παγκόσμιος Βορράς οδεύει προς την εποχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αλλά και σε αυτόν τον τομέα, «η Αφρική μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη μετάβαση των παγκόσμιων ενεργειακών συστημάτων στην εποχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας», τονίζει ο πρόεδρος της IEA, Φατίχ Μπιρόλ.
Μεγάλες είναι οι δυνατότητες της Αφρικής και για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – για αιολική και ηλιακή ενέργεια και πιο πρόσφατα επίσης για πράσινο υδρογόνο. Διάφορες πρωτοβουλίες από αναπτυξιακές τράπεζες, κράτη και επίσης την ΙΕΑ προσπαθούν να εξασφαλίσουν οικονομική βοήθεια, μεταφορά τεχνολογίας και επενδυτές στα κράτη της Αφρικής, καθώς οι επενδύσεις σε ΑΠΕ στην Αφρική κοστίζουν επτά φορές περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αφρική.
Υπάρχει κάποιος ενθουσιασμός στην αφρικανική πλευρά, λέει ο ενεργειακός ειδικός Σίλας ‘Ολανγκ από το Resource Governance Institute «Αλλά, μια πιθανή αύξηση του ενεργειακού εφοδιασμού από την Αφρική απέχει χρόνια. Αν η Ευρώπη θέλει πραγματικά να αναβαθμίσει την Μαύρη Ήπειρο ως προμηθευτή ενέργειας, τότε θα πρέπει επίσης να πιέσει για καλύτερες και πιο δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης», προειδοποιεί ο Ολανγκ.
Έτσι ώστε να χτυπηθεί η διαφθορά και ταυτόχρονα να αντιμετωπιστεί η ενεργειακή φτώχεια του πληθυσμού. Το φαινομενικά εντυπωσιακό είναι πάντως ότι ενώ η Αφρική διαθέτει το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού, αντιπροσωπεύει μόλις το 6% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Κάπου 600 εκατομμύρια Αφρικανοί εξακολουθούν να ζουν σήμερα χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα!
