Του Νίκου Κοτζιά
Στον σημερινό κόσμο υπάρχουν, ταξινομημένοι, δέκα βασικοί τύποι εθνικής ανάπτυξης. Τα κριτήρια διαφοροποίησης είναι ως προς τους θεσμούς, την ανταγωνιστικότητα, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Οι χώρες με υψηλή ειδίκευση, ισχυρή δημοκρατία, στέρεες ελευθερίες, καλή Δικαιοσύνη και σταθεροποιημένο σε υψηλό επίπεδο κοινωνικό κράτος είχαν κατά μέσον όρο τα υψηλότερα εισοδήματα και τους υψηλότερους μέσους όρους μισθών. Αντίθετα, οι χώρες που προσπαθούσαν να μειώσουν τους μισθούς με αυταρχισμό και περιορισμό των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων βρίσκονταν στον πάτο των προοπτικών ανάπτυξης. Η οδός της ανταγωνιστικότητας μέσω της υποτίμησης εισοδημάτων και δικαιωμάτων, καθώς και αύξησης των ανισοτήτων, είναι σαφώς ο πλέον αναποτελεσματικός δρόμος για ένα κράτος.
Νέα ποιότητα στον δημόσιο διάλογο. Σήμερα η Ελλάδα, για άλλη μια φορά, έπειτα από πολλαπλές κρίσεις, βρίσκεται σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι ως προς την κατεύθυνση που θα πάρει. Για να είναι οι αποφάσεις της αποτελεσματικές πρέπει να αλλάξει η κουλτούρα του δημόσιου διαλόγου, ώστε να ξεφύγει από την κυριαρχία του κουτσομπολιού, της μικροπολιτικής, των ανεύθυνων κατηγοριών, των ψεύτικων ειδήσεων και των εμμονών για «δολοφονία χαρακτήρων». Ο δημόσιος διάλογος να είναι ουσιαστικός και να αφορά τα θεμελιακά ζητήματα, όπως το πού θέλουμε να πάει η χώρα, πώς θα αναβαθμιστεί στο διεθνές σύστημα.
Προκειμένου να υπάρξει ένας ουσιαστικός διάλογος και μια ορθολογική επιλογή δρόμου, η Ελλάδα έχει ανάγκη μια ικανή ηγεσία που στο μυαλό της να μην έχει πώς θα ευχαριστήσει μικρές ομάδες, όπως την ολιγαρχία, ούτε πώς θα διασώσει τα προνόμιά τους. Αντίθετα, στο μυαλό της οφείλει να έχει το πώς θα κάνει πιο δημοκρατική και δίκαιη τη λειτουργία των θεσμών και της οικονομίας. Πώς θα αντιστραφεί η πορεία της τελευταίας δεκαετίας, με την οποία μεγάλωσε κι άλλο η κοινωνική ανισότητα. Πώς θα τερματιστεί η σημερινή πορεία συρρίκνωσης της χώρας (δημογραφικά, παραγωγικά, ΑΕΠ). Πώς θα διαμορφωθεί ένα κλίμα που να χαρακτηρίζεται από μια θετική και ηθική στάση, με γνώση και πνευματικότητα.
Ενα ερώτημα είναι γιατί δεν προσελκύονται τα νέα ταλέντα στην πολιτική. Ασφαλώς φταίει ο τρόπος που γίνεται αυτή στη χώρα μας, αλλά και οι στόχοι που θέτουν οι πολιτικοί. Και αυτό διότι δεν είναι στόχοι για το μέλλον της χώρας, αλλά εξυπηρέτηση των ίδιων και της «παρέας τους», κοινωνική και κομματική. Ακόμα χειρότερα, οι νέοι άνθρωποι βλέπουν πώς υβρίζεται ο καθένας που παράγει στρατηγική, σχέδια, ιδέες. Πώς τον απομονώνουν και επιδιώκουν πολλοί (κομματικοί, μέσα ενημέρωσης, ολιγαρχία) να τον εξοντώσουν και να τον πετάξουν εκτός παιχνιδιού. Γι’ αυτό και αποφεύγουν να εμπλακούν στα πολιτικά. Αυτό που βλέπουν δεν τους είναι ελκυστικό. Και όμως, η πολιτική τούς χρειάζεται άμεσα.
Με τη συμβολή όλων μας, πρέπει να φροντίσουμε ώστε ο διάλογος στη δημόσια ζωή να περιστραφεί γύρω από τα πραγματικά προβλήματα της χώρας και το μέλλον της.
Μια άλλη ηγεσία για τη χώρα. Στην ηγεσία της χώρας, ξεκινώντας από το υπουργικό συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, έχει μειωθεί σε μεγάλο βαθμό η παρουσία δύο ομάδων που είναι απαραίτητη για την πραγματική ανάκαμψη της χώρας. Η πρώτη ομάδα, που είναι τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού, της μισθωτής εργασίας και των ανθρώπων που εργάζονται σε μεγάλες επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε εργοστάσια, δεν έχει επαρκή εκπροσώπηση στη Βουλή και σε άλλους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που οξύνεται από τη συνέχιση της πολιτικής έντασης των ανισοτήτων. Οι ανισότητες είναι παράγοντας περιορισμού των δυνατοτήτων συμμετοχής του κόσμου του μόχθου στη «μεγάλη πολιτική», ενώ ταυτόχρονα τον αποτρέπει από μια τέτοια συμμετοχή.
Δεύτερη ομάδα που απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική σκηνή είναι οι ενασχολούμενοι με τους νέους κλάδους της κοινωνίας και της οικονομίας. Που έχουν γνώσεις, εμπειρίες και παραστάσεις από τις αλλαγές της εποχής μας. Αλλαγές από τη γεωπολιτική μέχρι τις καινούργιες τεχνολογίες. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, που έχει σειρά προβλημάτων ως προς το πολιτικό της σύστημα, διαθέτει ταυτόχρονα ένα ισχυρό πλεονέκτημα. Η πλειοψηφία της ηγεσίας της είναι άνθρωποι υψηλής μόρφωσης στις νέες τεχνολογίες και στις εφαρμογές τους. Γι’ αυτό σε κάθε πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα τους «παράγουν» ένα μεγάλο project. Αντίθετα, στην Ελλάδα μεγάλο μέρος της ηγεσίας της είναι άνθρωποι χωρίς πραγματική μόρφωση σε σύγχρονα ζητήματα, ενώ η τυπική τους μόρφωση συνδέεται με τα παραδοσιακά επαγγέλματα. Η απάντησή τους στα πιο πολλά προβλήματα είναι η πολλαπλή νομοθεσία και η συγκρότηση επιτροπών.
Ενας νέος προσανατολισμός. Για να πάρει έναν ουσιαστικό δρόμο κοινωνικής ανάπτυξης η χώρα χρειάζεται όχι μόνο διαφορετικούς πολιτικούς, αλλά και διαφορετικό θεσμικό σύστημα και πολιτικές. Θα επιδρούσε θετικά εάν οι θεσμοί εξυπηρετούσαν τις νέες πολιτικές ανάγκες, όπως αν διοργανωνόταν μια συζήτηση στη Βουλή για την Ελλάδα του 21ου αιώνα. Ακόμα περισσότερο, αν τελειώναμε άμεσα με τον σκοταδισμό τής νυν υπουργού Παιδείας και συζητούσε η εκπαιδευτική κοινότητα πώς θα οργανώσει την ποιοτική τεχνολογική αναβάθμιση της εκπαίδευσης της χώρας. Αν η χώρα και η κυβέρνηση σχεδίαζε και ενέκρινε ένα σχέδιο ανάπτυξης συγκεκριμένων κλάδων, όπως ρομποτική, νανοτεχνολογία, ψηφιακή ιατρική, βιογενετική και νέα υλικά. Εξίσου ανάγκη είναι να συμφωνήσουμε ότι θα πάψει η πολιτεία να φτιάχνει φθηνές πανεπιστημιακές σχολές που οι απόφοιτοί τους δεν έχουν επαγγελματικές προοπτικές. Και όπως επιμένω εδώ και δεκαετίες, ας συνδεθούν αυτές οι σχολές με νέες επιχειρήσεις για τη διάχυση των νέων τεχνολογιών και την παραγωγή αγαθών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Ουδείς κέρδισε το μέλλον με σκοταδισμό. Τέλος, θα πρέπει μαζί με τις υπηρεσίες να εκσυγχρονιστεί και να αναδιοργανωθεί η αγροτική παραγωγή.
Για να γίνουν τα πιο πάνω, χρειάζεται η χώρα μια πολιτική ηγεσία που να καταλαβαίνει τις ανάγκες να ανοίξει ένας δρόμος «μέλλοντος» για τη χώρα και της κοινωνικής δικαιότητας και ευαισθησίας. Οσο η χώρα είναι προσανατολισμένη να εξυπηρετεί μερικούς λίγους κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες, παράσιτα και αεριτζήδες, τόσο θα χάνει την επαφή της με το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Γι’ αυτό είναι ανάγκη στο κέντρο της προσοχής της πολιτείας και των χρηματοδοτήσεών της να μην βρεθούν πάλι οι ίδιοι για να κάνουν τα ίδια. Αλλά οι τομείς τεχνολογικής αιχμής και οι νέοι άνθρωποι του κόσμου της εργασίας και δημιουργίας, που έχουν εργατικότητα, γνώσεις, θετική στάση ζωής.
