Του Γιώργου Σκλαβούνου
«Κάθε σύστημα που δίνει τόση δύναμη και τόση διακριτική ευχέρεια σε ελάχιστους ανθρώπους, έτσι ώστε λάθη ηθελημένα η αθέλητα να μπορούν να έχουν τόσο μεγάλες επιπτώσεις, είναι ένα κακό σύστημα. Είναι ένα κακό συστημα για ανθρώπους που πιστεύουν στην ελευθερία, ακριβώς επειδή δίνει σε ελάχιστους ανθρώπους τέτοια δύναμη χωρίς κανένα αποτελεσματικό πολιτικο-κοινωνικό έλεγχο. Αυτό είναι το κύριο επιχείρημα απέναντι στην ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα… Για να παραφράσουμε τον Κλεμανσώ, το χρήμα είναι πάρα πολύ σοβαρό θέμα για το αφήσουμε στους Τραπεζίτες» (Μilton Friedman).
Οι κατεξοχήν θεσμοί του μεταπολεμικού οικονομικού και νομισματικού συστήματος, οι Κεντρικές Τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα ογκούμενο παλιρροιακό κύμα αμφισβήτησης και κριτικής που τελευταία εξελίσσεται και σε ξεκάθαρη πολεμική. Μια πολεμική που απειλεί να ανατρέψει συθέμελα τον τρόπο οργάνωσης, λειτουργίας και διοίκησης τους. Το ενδιαφέρον, είναι ότι οι πολέμιοι και αμφισβητίες δεν είναι πια περιθωριακές ομάδες της αριστεράς ή της δεξιάς.
Την επίσημη ολομέτωπη επίθεση, τον ανοικτό πόλεμο στις Κεντρικές Τράπεζες κήρυξε στη Μητρόπολη του Νεοφιλελευθερισμού, τις ΗΠΑ, ο πρωθιερέας του Μονεταρισμού (σύμβουλος του R. Reagan, πρώην προέδρου των ΗΠΑ) και βραβευμένος με το Νόμπελ Οικονομίας, Milton Friedman (1912-2006).
O Friedman με το ιστορικό του κείμενο με τίτλο «Καταργείστε τη FED και παραιτηθείτε από την Τράπεζα Διεθνών Συναλλαγών» έμελλε να ενθαρρύνει την ανάπτυξη Παναμερικανικών Κινημάτων επιστημόνων, διανοουμένων, πολιτών, φοιτητών και κληρικών ακόμα, σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα των ΗΠΑ. Βέβαια το γεγονός ακούγεται, ως ο Πάπας να ζήτησε την κατεδάφιση της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου, όμως η ιστορική αυτή τοποθέτηση έγινε και το κύρος του Friedman, με τις συνέπειες της να είναι καταλυτικές μέχρι και σημερα, με κύρια έκφραση των σχετικών κινημάτων να είναι το Occupy Wall Street καθώς και το Occupy the FΕD. Τα δύο αυτά συγγενικά κινήματα συνδέθηκαν πρόσφατα και με το Occupy the Dream, μια εκσυγχρονισμένη συνέχεια του κινήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Blogs με αυτoύς ή σχετικούς τίτλους έχουν δημιουργηθεί και βιβλία έχoυν γραφτεί όπως τα best seller, «End the FED», του Ρεπουμπλικάνου γερουσιαστή Ron Paul και το «The Secrets of The Temple, How the Fed Runs the Country» του William Greider.
Για τους λιγότερο ενημερωμένους, η Federal Reserve είναι η Ένωση των 12 Ιδιωτικών Αμερικανικών Τραπεζών που λειτουργούν ως η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ.
Η Τράπεζα Διεθνών Συναλλαγών είναι η Κεντρική Τράπεζα των Κεντρικών Τραπεζών του κόσμου με έδρα στη Βασιλεία της Ελβετίας, ένας διεθνής ανεξάρτητος οργανισμός που δεν υπόκειται ούτε καν στους νόμους της Ελβετίας. Ιδρύθηκε το 1934 για να διαχειρισθεί τις Γερμανικές αποζημιώσεις μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Tι μπορεί όμως να αποτελεί τον κοινό παρονομαστή τόσο διαφορετικών στις αφετηρίες και στις επιδιώξεις τους θεωρητικών της οικονομίας, διανοουμένων, και κινημάτων, ώστε να καταφέρονται εναντίον των Κεντρικών Τραπεζών;
Η απάντηση είναι μία και μόνη. Η αναγνώριση της καθοριστικής οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής σημασίας των αποφάσεων των κεντρικών τραπεζιτών και η απαίτηση, αυτές οι αποφάσεις να λαμβάνονται από όργανα που εκλέγονται και λογοδοτούν.
Ο Friedman απερίφραστα απέδωσε την κύρια, βαρύτατη, καταστροφική ευθύνη για τις αλλεπάλληλες αμερικάνικες και διεθνείς οικονομικές κρίσεις στη FED, θεωρώντας ότι «από την ίδρυσή της η FED (…) δημιούργησε μια τεράστια συρρίκνωση της οικονομίας την περίοδο 1920-21, μετέτρεψε την ύφεση 1929-1930 σε καταστροφική κρίση (…) δημιούργησε τη σοβαρή ύφεση του 1937-1938 (…) δημιούργησε τον καταστροφικό πληθωρισμό του 1970 τις συνέπειες του οποίου ζούμε μέχρι σήμερα».
Ταυτόχρονα, σε ομιλία του στο πανεπιστήμιο του Σικάγο στις 8 Νοεμβρίου 2002, σε συνέδριο προς τιμήν του του Friedman με αφορμή τα 90α γενέθλια του, ο Ben Bernake, πρόεδρος της FED (από το 2006 με ανάθεση από τον Bush και στην συνέχεια από τον Obama) αποδέχεται και επιβεβαιώνει απολυτως τη θέση–καταγγελία του Friedman: «Θα ήθελα, έστω και παραγνωρίζοντας τον ρόλο μου ως εκπροσώπου της FED,σε αυτό τοσυνεδριο, να πω στο Milton και στην Anna (Anna Schwartz, από κοινου συγγραφέας με τoν Friedman της νομισματικής ιστορίας των ΗΠΑ) σχετικά με την μεγάλη οικονομική κριση. Έχετε δίκιο. Εμείς τη δημιουργήσαμε (we did it). Λυπούμαστε πολύ. Αλλά χάρη σε εσάς δε θα το ξανακάνουμε»
Όμως ο Bernake κάθε άλλο παρά τήρησε την υπόσχεση του.
O έλεγχος της FED
Γιατί η πρόταση νόμου που πέρασε με συντριπτική πλειοψηφία στη βουλή των αντιπροσώπων των ΗΠΑ με 327 υπέρ και μόνο 98 κατά, θεωρήθκε εφιαλτικό σενάριο από τον Βernake;
Γιατί με διαδικαστικά τερτίπια δεν τέθηκε στη Γερουσία προς ψήψιση όπου επίσης διέθετε πλειοψηφία; (Τελικά ο έλεγχος πέρασε μετά από «νερωμένη» τροπολογία Before It’s News Sept/1/2011).
Την απάντηση δίνουν τα αποτελέσματα του πρώτου ελέγχου -και μάλιστα μη πλήρους- στην ιστορία της FED, δικαιώνοντας απόλυτα τους μακροχρόνιους αγώνες των πολιτικών πρωτεργατών της προσπάθειας για διαφάνεια στην Κεντρική Τράπεζα, όπως ο Ρεπουμπλικανός Ron Paul, (αποκληθής Νέμεσις της FED) πατέρας του κινήματος «END THE FED» και ο Δημοκρατικός Dennis Kucinich, o πρωτεργάτης της κίνησης «Εθνικοποιήστε την FED».
Δεκαέξι τρις $ σε άτοκα δάνεια από την Κεντρική Τράπεζα, σε αμερικανικές κυρίως και μερικές ευρωπαϊκές τράπεζες, την κρίσιμη περιοδο 2007-2010, χωρίς σύμφωνη γνώμη της κυβέρνησης, χωρίς ενημέρωση της κυβέρνησης.( G.A.O. Audit of the F.E.D. July 2011,βλέπε σχ πίνακα).
Όταν το ακαθάριστο εθνικό προϊόν των ΗΠΑ το 2012 φθανει τα 15,7 τρις η διαχείρηση τέτοιων κεφαλαίων χωρίς τη συγκατάθεση της κυβέρνησης, είναι ούτως ή άλλως πρόβλημα. Όταν 4.000.000 οικογένειες έχασαν τα σπίτια τους, την περίοδο 2007- 2012 (New York Times, 7 Ioυνίου 2012) γιατί αδυνατούσαν να καταβάλλουν τις δόσεις των δανείων τους σε αυτές τις Τράπεζες, το πρόβλημα γίνεται πρόκληση.
Ο διάλογος, οι κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις, οι διαμαρτυρίες, η αποχή από τα μαθήματα φοιτητών και καθηγητών, οι προτάσεις για το ποιος και πως μπορεί να αντικαταστήσει τη FED εμφανίζουν τις αλλαγές αναπόφευκτες.
Στρατηγικές και εκστρατείες όπως, «Καταργείστε τη F.E.D», «Eθνικοποιήστε την FED» «Βάλτε Ελεγκτές στη FED», είναι πια μαζικά κινήματα με ισχυρότατη παρουσία στο διαδύκτιο, με στήριξη από την επιστημονική-πανεπιστημιακή κοινότητα αλλά και τα κόμματα εξουσίας.
Ο διεθνής διάλογος και η δυναμική εναντίων των Κεντρικών Τραπεζών
Ενδεικτικό της δυναμικής που αναπτύσσει η κριτική απέναντι στις Κεντρικές Τράπεζες είναι το άρθρο του Economist (26 Ιουνίου 2012), με τίτλο «Το λυκόφως των Κεντρικών Τραπεζιτών».
Mε αφορμή την ετήσια έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Συναλλαγών (B.S.I.) για το 2012, αφ’ ενός αποκαλύπτει, σαρκαστικά,την προσπάθεια των Κεντρικών Τραπεζιτών να αποσείσουν πλήρως τις ευθύνες τους για την παγκόσμια κρίση και να επιρρίψουν το σύνολο αυτών των ευθυνών στους πολιτικούς και αφ’ ετέρου ασκεί μια τεκμηριωμένα ανατρεπτική κριτική της εικόνας που επεχείρησε να διαμορφώσει η B.S.I. μια εικόνα κατά την οποία, (όπως την περιγράφει ο Economist).
«Ηρωικοί και άσπιλοι Κεντρικοί Τραπεζίτες κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να αποτρέψουν τον καταποντισμό της παγκόσμιας οικονομίας, αντιμετωπίζοντα,ς καθολική παραλυτική ανικανότητα, εκ μέρους των κυβερνήσεων και συγχρόνως καταιγισμό ανυπόστατης κριτικής σε βάρος τους. Τελικά η ικανότητα των Κεντρικών Τραπεζιτών να αποκαταστήσουν τις ζημίες που συσώρευσαν οι αερολογούντες πολιτικοί, ελαχιστοποιείται. Η καταστροφή που επέρχεται μπορεί να αποφευχθεί μόνον εάν ο κόσμος αγκαλιάσει την νηφάλια ηγεσία των σοφών τραπεζιτών»
(Εconomist, 26 Ιουνίου 2012)
Κατά τον Economist,ούτε λίγο ούτε πολύ, οι Κεντρικοί Τραπεζίτες απαιτούν από τις κυβερνήσεις να λογοδοτούν σε αυτούς, για την ακολουθούμενη δημοσιονομική πολιτική και όχι στην κοινωνία, στους πολίτες. Με αυτή την αναφορά ο Εconomist θίγει την ιερότερη των ιερών αγελάδων του νεοφιλελευθερισμού, την ανεξαρτησία των Κεντρικών Τραπεζών από την εκτελεστική εξουσία. Θέτει το ύψιστης δημοκρατικής σημασίας, νομιμότητας και λογοδοσίας, θέμα των εξουσιών των Κεντρικών Τραπεζών και δημοκρατίας.
To θέμα έχει τεθεί και για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) από την επομένη της συνθήκης του Maastricht, όχι τόσο από Ευρωσκεπτικιστές όσο από όσους ενδιαφέρονται για μια πραγματικά ενωμένη και δημοκρατική Ευρώπη. Η σχετική βιβλιογραφία είναι πλούσια.
Το Jean Monnet Center for International and Regional Economic Law and Justice, το 2000, τεκμηρίωσε τα βασικά προβλήματα δημοκρατίας που προκύπτουν με την με την Ευρωπαική νομισματική πολιτική και το κατ’ εξοχήν όργανο της, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ο τίτλος της μελέτης είναι σοφά αποκαλυπτικός του περιεχομένου της: “Τhe European Central Bank and Legitimacy. Is the European Central Bank a modification of or an exception to the principle of Democracy?” (Eίναι η Ε.Κ.Τ. μετάλλαξη η εξαίρεση των δημοκρατικών αρχών και κανόνων;)
Σήμερα 21 χρόνια μετα το Maastricht, 14 μετά την επίσημη κυκλοφορία του Ευρώ, με θεσμοθετημένη Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ποιός έχει την ευθύνη να λογοδοτήσει για τη διαίρεση της ΕΕ σε χώρες δανειστές και χώρες καταχρεωμένες; Ποιός έχει τη θεσμική και την ιστορική ευθύνη να σηκώσει το βάρος, το τίμημα και την τιμή της εξόδου από την κρίση; Οι τραπεζίτες; Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα; το Ευρωκοινοβούλιο; Η Ευρωπαϊκή επιτροπή;
Mε το τεραστίων διαστάσεων, συστημικό σκάνδαλο του διατραπεζικού επιτοκίου δανεισμού, γνωστού ως Libor, οι Κεντρικές τράπεζες και οι Τραπεζίτες βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα της κριτικής. Στο πλαίσιο αυτής της κριτικής ο γνωστός, οικονομικός αναλυτής, Shah Gilani δημοσίευσε (Forbs, 6 Ioυλίου 2012) χαρακτηριστικό του κλίματος, άρθρο με τον προκλητικό τίτλο «To πρόβλημα δεν είναι το Libor, ηλίθιοι. Είναι οι Κεντρικές Τράπεζες». Χαρακτήρισε το τρομακτικό σκάνδαλο, καλά νέα, στο βαθμό που αποτελεί την αρχή του τέλους της λειτουργίας των Κεντρικών Τραπεζών προς όφελος των πραγματικών μοναδικών τους πελατών των μεγάλων τραπεζών.
Την ίδια ακριβώς κριτική ασκεί ο Josef Stiglitz (βασικός αντίπαλος του Friedman) στην Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα με αφορμή τον τρόπο που αντιμετώπισε την κρίση του Ελληνικού χρέους. Την κατηγορεί ότι έθεσε τα συμφέροντα μιας ομάδας Τραπεζών πάνω από τα συμφέροντα ενός κράτους μέλους, πάνω από τα συμφέροντα των Ευρωπαίων και των Ελλήνων φορολογουμένων. Ότι εκχώρησε σε μυστική επιτροπή εκπροσώπων της αγοράς το δικαίωμα να αποφασίζουν τι καθιστά πιστωτικό γεγονός, όπως επίσης ανέθεσε σε επιτροπή άμεσα ενδιαφερομένων να αποφασίσουν τι σημαίνει αποδεκτή αναδιάρθρωση του χρέους (Capturing E.C.B. Febr 6/2012). Κατά τον κ. Stiglitz η νομισματική πολιτική είναι καίριος καθοριστικός συντελεστής των μακροοικονομικών εξελίξεων. Το γεγονός ότι αυτός ο τόσο καθοριστικός παράγων για ότι συμβαίνει στην κοινωνία θα μπορούσε να απομακρυνθεί τόσο πολύ από τον έλεγχο εκλεγμένων αρχών αποτελεί πρώτης τάξεως πρόβλημα, ιδιαίτερα για ένα σύστημα που στηρίζει τον εαυτό του στις αρχές και τους κανόνες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Στην ίδια κατεύθυνση ο James Galbraith (The Guardian, 20 Σεπτεμβρίου 2012) δηλώνει «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια ειλικρινή αναθεώρηση του τι ΔΕΝ μπορούν να κάνουν οι Κεντρικές Τράπεζες. Ναι, μπορούν μερικές φορές να ματαιώσουν τον πανικό. Ναι, καλώς ή κακώς μπορούν να κρατήσουν τράπεζες-ζόμπι ζωντανές. Όχι, δεν μπορούν φέρουν οικονομική ανασυγκρότηση ή να λύσουν κανένα από τα βαθύτερα οικονομικά μας προβλήματα…»
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, προχώρησε στο άνοιγμα επίσημου διαλόγου και στην έκδοση ειδικού τεύχους με τίτλο «Για μια βαθειά και αυθεντική νομισματική ένωση» (EUROPEAN COMMISSION, A blue print for a deep and genuine monetary union, Brussels 30.11.2012).
Στο Ισραήλ, η έγκριτη (και αγγλόφωνη) εφημερίδα Haaretz (24 Μαΐου 2012) σε ένα σκληρότατο άρθρο με τίτλο «Πώς το πιο κλειστό Club στον κόσμο κατέστρεψε την παγκόσμια οικονομία» αναφέρεται στο Club των Κεντρικών Τραπεζιτών, Αγγλίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Αμερικής. Συνδέοντας την κρίση του ’29 με τη σημερινή, η εφημερίδα καταδεικνύει ότι «οι εκάστοτε κεντρικοί τραπεζίτες στο όνομα της εκάστοτε νομισματικής ορθοδοξίας μπορούν να καταστρέφουν την παγκόσμια οικονομία. Έτσι και σήμερα παρά τις Ηράκλειες προσφορές χρήματος, δοκιμάζοντας μέτρα μετά τα μέτρα, αποδεικνύονται περισσότερο επικίνδυνοι παρά ωφέλιμοι. Η κρίση είναι κάτι πολύ περισσότερο και πιο σύνθετο από μια νομισματική κρίση. Κατά συνέπεια δεν μπορούν οι τραπεζίτες να την αντιμετωπίσουν. Ήλθε η ώρα οι Κεντρικοί Τραπεζίτες να κάνουν πίσω και να αφήσουν τους υπεύθυνους χάραξης της οικονομικής πολιτικής να δώσουν τις λύσεις».
Βέβαια το πρόβλημα δεν θα λυθεί με σκληρή κριτική στις Κεντρικές Τράπεζες. Θα λυθεί με την συγκρότηση ενός αξιόπιστου συμμετοχικού και αποτελεσματικού πολιτικού συστήματος και την αναγέννηση του συμμετοχικού μας πολιτισμού.
Το 1946 το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας είχε το κύρος και την πολιτική δύναμη να εθνικοποιήσει την Τράπεζα της Αγγλίας. Σήμερα ο θεσμός του κόμματος, ο κατ’εξοχήν θεσμός της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, βρίσκεται σε τέτοια παρακμή ώστε να έχει απογειωθεί ο διάλογος για τη «μεταδημοκρατία».
Στο συσχετισμό δύναμης και επιρροής για τη διαμορφώση των εξελίξεων και της κοινής γνώμης, ο θεσμός του κόμματος έχει χάσει προ πολλού τη μάχη από τις πολυεθνικές της οικονομίας, των τραπεζών, της διαχείρησης πληροφοριών και των ΜΜΕ. Μόνο μια ριζική αναμόρφωση του θεσμού του κόμματος θα επιτρέψει στον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία να αντιμετωπίσουν νικηφόρα την επελαύνουσα νέα φεουδαρχία..
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2013 στην Ελευθεροτυπία.
