Tου Jon Boone
Ο φόβος να μην επαναληφθεί η ιστορία ήταν αυτός που ώθησε τον πρώην πρόεδρο του Αφγανιστάν Ashraf Ghani να διαφύγει από τη χώρα καθώς οι Ταλιμπάν έμπαιναν στην Καμπούλ.
Όπως εξήγησε αργότερα στο Facebook ο Ghani, δεν ήθελε οι Αφγανοί να δουν «να κρεμούν για μια ακόμα φορά τον πρόεδρο» -επρόκειτο για αναφορά στον Mohammad Najibullah, τον ηγέτη κατά την κομμουνιστική περίοδο που απαγχονίστηκε λίγο αφότου οι Ταλιμπάν εισέβαλαν στην πρωτεύουσα το 1996.
Αλλά οι ηγέτες των Ταλιμπάν που επανακατέλαβαν την Καμπούλ αυτό τον μήνα δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μια επανάληψη του παρελθόντος. Αντί να λιντσάρουν πρώην προέδρους, αντιπροσωπείες των ευτραφών Ταλιμπάν κάλεσαν τον Hamid Karzai, τον προκάτοχο του Ghani στην προεδρία, για να συζητήσουν τη δημιουργία μιας «συμμετοχικής ισλαμικής κυβέρνησης».
Ο εκπρόσωπος του κινήματος υποσχέθηκε να σεβαστούν τα δικαιώματα των γυναικών, να μην εκδικηθούν τους Αφγανούς που εργάστηκαν για την προηγούμενη κυβέρνηση και να μην επιτρέψουν το Αφγανιστάν να χρησιμοποιηθεί ως βάση για να βλαφθούν άλλες χώρες. Αξιωματούχοι των Ταλιμπάν πραγματοποίησαν συναντήσεις που στόχο είχαν να καθησυχάσουν τους Σιίτες και τους Σιχ της Καμπούλ -δυο κοινότητες που φοβούνται μια διακυβέρνηση των Ταλιμπάν.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες ως προς το αν η κυβέρνηση θα είναι πράγματι συμμετοχική. Ο ΟΗΕ έχει λάβει αναφορές για εκτελέσεις πολιτών, περιορισμούς γυναικών και αποτροπή διαδηλώσεων διαμαρτυρίας. Την Τρίτη, οι Ταλιμπάν έκλεισαν για τους Αφγανούς τον δρόμο προς το αεροδρόμιο της Καμπούλ.
Αλλά ορισμένοι αισιόδοξοι τολμούν να ελπίζουν πως οι Ταλιμπάν είναι μια αλλαγμένη οργάνωση. Ο Omar Samad, πρώην Αφγανός πρέσβης στον Καναδά και στη Γαλλία, είπε πως δεν υπάρχει αμφιβολία πως έχει συντελεστεί «κάποιο επίπεδο αλλαγής» στην ηγεσία των Ταλιμπάν.
Εξορία και «πιο κοσμικοί» Ταλιμπάν
Η εμπειρία της εξορίας, μετά την πτώση του καθεστώτος τους το 2001, άλλαξε την οπτική των παραδοσιακών μουλάδων που το μόνο που είχαν γνωρίσει ποτέ ήταν η ζωή τους στο χωριό. Μετακόμισαν σε πόλεις του Πακιστάν ή του Κόλπου. Κάποιοι πέρασαν ένα διάστημα στη φυλακή, περιλαμβανομένου του Abdul Ghani Baradar, του αναπληρωτή αρχηγού και συνιδρυτή των Ταλιμπάν, ή φυλακίστηκαν στο Γκουαντάναμο.
Τα τελευταία δέκα χρόνια, η «πολιτική επιτροπή» των Ταλιμπάν δραστηριοποιούνταν από αστραφτερό νεωτερισμό του Κατάρ. Τους πίεζαν διαρκώς στην Ντόχα ξένοι διπλωμάτες που τους παρότρυναν να διακόψουν τους δεσμούς τους με την αλ-Κάιντα, να υποστηρίξουν τους κανόνες για τα δικαιώματα και να δεσμευτούν σε άλλες αλλαγές, που θα τους έκαναν αποδεκτούς στη διεθνή κοινότητα.
«Ταξιδεύουν ανά τον κόσμο και τους υποδέχονται ξένοι ηγέτες» είπε ο Samad. «Έδωσαν προσοχή σε άλλες χώρες στον Ισλαμικό κόσμο, ιδιαίτερα στο Πακιστάν, αλλά και στη Σαουδική Αραβία και την Ινδονησία. Τους έχει δώσει ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος εμπειριών και τους έκανε πιο κοσμικούς».
Αλλά παρά την έκθεσή τους στον έξω κόσμο, εξακολουθούν να μη διαθέτουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να διοικήσουν ένα κράτος πολύ πιο ανεπτυγμένο και περίπλοκο από το κατεστραμμένο από τον πόλεμο εμιράτο που κάποτε έλεγχαν.
«Αντιλαμβάνονται πως δεν έχουν την εμπειρογνωμοσύνη»
Το Αφγανιστάν έχει τώρα χιλιάδες μίλια δρόμων που πρέπει να συντηρήσει, εισαγωγές ηλεκτρισμού από γειτονικές χώρες που πρέπει να πληρώσει και έναν πληθυσμό που έχει συνηθίσει να έχει μια σταθερή ισοτιμία και πρόσβαση σε καταναλωτικά αγαθά και μαζική εκπαίδευση.
Θρυλείται πως ο Mullah Omar, ο ιδρυτής των Ταλιμπάν που είναι πλέον νεκρός, κρατούσε τα εθνικά αποθέματα σε βαρέλια στο στρατόπεδό του στην Κανταχάρ. Την περασμένη εβδομάδα, στελέχη της κεντρικής τράπεζας έπρεπε να εξηγήσουν σε μια ομάδα Ταλιμπάν πως τα αποθέματα ξένου συναλλάγματος ύψους 9 δισ. δολαρίων δεν ήταν διαθέσιμα προς επιθεώρηση, επειδή τηρούνται στη Federal Reserve Bank στη Νέα Υόρκη -και άλλωστε είχαν «παγώσει» από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
«Αντιλαμβάνονται πως δεν έχουν την εμπειρογνωμοσύνη που χρειάζονται» σημείωσε ο Samad. «Κάνουν άνοιγμα σε τεχνοκράτες και γνωστούς Αφγανούς. Γνωρίζουν πως θα χρειαστούν αυτούς τους μη Ταλιμπάν στην κυβέρνησή τους».
Τα τελευταία χρόνια, η διεθνής κοινότητα έχει κάνει διακριτικά προσπάθειες για να βοηθήσει την πολιτική ηγεσία των Ταλιμπάν να καταλάβουν την περιπλοκότητα της διαχείρισης μιας κυβέρνησης που εξαρτάται αποκλειστικά από τη διεθνή χρηματοδότηση.
Τα αποτελέσματα δεν υπήρξαν πάντα ενθαρρυντικά. Ένας δυτικός αξιωματούχος που εμπλεκόταν στην εκπαιδευτική πρωτοβουλία στη σύγχρονη διακυβέρνηση είπε πως οι κορυφαίοι Ταλιμπάν φάνηκαν να μην ενδιαφέρονται για το πώς τα δισεκατομμύρια δολαρίων άμεσης οικονομικής βοήθειας εξαρτώνται από δεσμεύσεις για τον περιορισμό της διαφθοράς και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Υποθέτουν πως οποιοδήποτε χρήμα δεν τους δώσει η Δύση, θα αντικατασταθεί από την Κίνα, το Πακιστάν, τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία», ανέφερε ο αξιωματούχος.
Ο Thomas Ruttig, ιδρυτής του Afghanistan Analysts Network με έδρα την Καμπούλ, είπε πως οι Ταλιμπάν πάντα ήταν ένας «οργανισμός που μαθαίνει» και γνωρίζει καλά τις αποτυχίες του παρελθόντος. Ορισμένοι πρώην αξιωματούχοι της κυβέρνησης των Ταλιμπάν της δεκαετίας του 1990 παραδέχονται πως η περίοδος που ασκούσαν την εξουσία ήταν καταστροφική.
Η αποφασιστικότητα του τότε ηγέτη Mullah Omar να συνεχίσει να φιλοξενεί τον ηγέτη της αλ-Κάιντα Osama bin Laden στο Αφγανιστάν δίχασε το κίνημα και εξασφάλισε την παγκόσμια απομόνωση. Η επιβολή σκληρών κανόνων έκανε τους Ταλιμπάν αντιδημοφιλείς και μεταξύ των Αφγανών, που τους είχαν πρώτοι υποδεχθεί. «Καταλαβαίνουν τώρα πως δεν μπορούν να κυβερνούν ολόκληρη τη χώρα με καταπίεση», επισήμανε ο Ruttig. «Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως είναι το Φιλελεύθερο κόμμα του Ηνωμένου Βασιλείου».
Ένα κίνημα που κάποτε απαγόρευσε την τηλεόραση έχει γίνει εξπέρ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στην παραγωγή βίντεο και στις ιστοσελίδες σε διάφορες γλώσσες. Εξακολουθεί να μην εγκρίνει την τηλεόραση και τα smartphones, σύμφωνα με τον Ruttig, ωστόσο οι τεχνολογίες είναι πλέον πολύ διαδεδομένες και υπερβολικά χρήσιμες για να μην τις χρησιμοποιούν.
Ανοιγμα και πέραν των Παστούν
Η πιο σημαντική ίσως αλλαγή των Ταλιμπάν ήταν οι προσπάθειές τους να εξασφαλίσουν στήριξη πέραν της παραδοσιακής βάσης τους, τους Παστούν, που είναι η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα του Αφγανιστάν.
Η στήριξη ορισμένων κοινοτήτων Τατζίκων και Ουζμπέκων βοήθησε τους Ταλιμπάν να σημειώσουν εντυπωσιακά γρήγορα εδαφικές κατακτήσεις αυτό το καλοκαίρι στο βόρειο Αφγανιστάν, μια περιοχή στην οποία σε μεγάλο βαθμό δεν υπάρχουν Παστούν και η οποία από καιρό θεωρούνταν πως είναι απρόσβλητη στη διείσδυση των Ταλιμπάν.
«Έκανα πραγματική προσπάθεια να κάνουν άνοιγμα σε δυσαρεστημένες κοινότητες και επίσης να τις τρομοκρατήσουν» είπε η Ashley Jackson, ερευνήτρια που έχει πάρει συνέντευξη από πολλές προσωπικότητες των Ταλιμπάν. «Η κυβέρνηση τους διευκόλυνε καθώς ήταν τελείως χάλια. Οι τοπικές ομάδες ενόπλων που θυματοποιούν τον κόσμο είναι απίστευτα μη δημοφιλείς».
Όταν ένα μέλος των Χαζάρων, μιας κοινότητας που υπέστη βάναυση δίωξη τη δεκαετία του 1990 από τους Ταλιμπάν, ανέλαβε έναν ελάσσονα ρόλο ως αξιωματούχος των Ταλιμπάν σε μια απομακρυσμένη περιφέρεια πέρυσι, τα μέσα ενημέρωσης του κινήματος κάλυψαν εκτεταμένα το θέμα. Αλλά όσο και αν έχει αλλάξει η ηγεσία των Ταλιμπάν, πολλοί από τους στρατιώτες τους έχουν υποτροπιάσει σε μια ακόμα πιο ακραία κατάσταση από αυτήν που υπήρχε τη δεκαετία του 1990.
Στο χάος που προκλήθηκε έξω από το αεροδρόμιο της Καμπούλ αυτήν την εβδομάδα, κατέφυγαν στη χρήση μαστιγίων κατά γυναικών και παιδιών. Πολλοί μένουν άναυδοι από τη μεγάλη ανάπτυξη της Καμπούλ, της μεγαλύτερης πόλης που έχουν δει ποτέ. Οι περιποιημένοι, μεσήλικες ηγέτες που πίνουν τσάι με τον Karzai μπορεί να δυσκολευτούν να «πουλήσουν» μεταρρυθμίσεις σε αυτούς τους ατημέλητους απλούς στρατιώτες.
«Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ηγεσία θα είναι να ελέγξουν αυτούς τους ανθρώπους», είπε ο Saman. «Θα πρέπει με κάποιον τρόπο να διατηρήσουν την συνοχή, διαχειριζόμενοι ταυτόχρονα τις ακραίες απόψεις των ακόλουθών τους».
Περιθώριο ελιγμού
Οι επικριτές λένε πως τα όρια της εξουσίας της ηγεσίας έχουν ήδη εκτεθεί από τις αναφορές για καταχρήσεις σε περιοχές που ελέγχουν οι Ταλιμπάν. Την Τρίτη, η Michelle Bachelet, ύπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, περιέγραψε αξιόπιστες αναφορές περιστατικών που περιελάμβαναν εκτελέσεις πολιτών με συνοπτικές διαδικασίες, περιορισμούς στις γυναίκες και αποτροπή διαδηλώσεων ανθρώπων που αντιτίθενται στη διακυβέρνηση των Ταλιμπάν.
Η παραταξιακή φύση του κινήματος τονίστηκε από την απόφαση να δοθεί η ευθύνη για την ασφάλεια της Καμπούλ στο δίκτυο Haqqani, ενός συνεργάτη των Ταλιμπάν με βαθιές σχέσεις με την αλ-Κάιντα, που υπόκειται παράλληλα σε αμερικανικές κυρώσεις.
Στο πλαίσιο της συμφωνίας απόσυρσης που υπεγράφη με τις ΗΠΑ, οι Ταλιμπάν δεσμεύτηκαν να μη συνεργαστούν με ομάδες που απειλούν την ασφάλεια των ΗΠΑ. Μια έκθεση του ΟΗΕ τον Ιούλιο βρήκε πως οι Ταλιμπάν παραμένουν «στενά ευθυγραμμισμένοι» με την αλ-Κάιντα.
Οι Ταλιμπάν έδωσαν στον εαυτό τους μεγάλο περιθώριο ελιγμών στις δημόσιες ανακοινώσεις τους. Πολλοί φοβούνται πως οι υποσχέσεις τους να σεβαστούν «τα δικαιώματα των γυναικών στο πλαίσιο της σαρία» θα υπολείπονται κατά πολύ των διεθνών προσδοκιών.
Ένα ακόμα μεγαλύτερο «καμπανάκι», όπως προειδοποίησε ένας δυτικός διπλωμάτης, είναι το πόσο συμπαθούν τη φράση «Αφγανικές παραδόσεις και έθιμα», στα οποία λένε πως θα πρέπει να υπακούσουν.
Λίγοι είναι αυτοί που περιμένουν πως οι συζητήσεις για μια συμμετοχική κυβέρνηση θα υλοποιηθούν, πέραν από τους λίγους που απέμειναν από την αποτυχημένη πλέον δημοκρατία και στους οποίους θα δοθούν «διακοσμητικοί» ρόλοι στο επερχόμενο εμιράτο.
O Mullah Baradar έκανε νύξεις για τα όρια της ζέσης του απέναντι σε πρώην εχθρούς, όταν συναντήθηκε με τον Hamid Karzai σε συνέδριο για την ειρήνη στη Μόσχα τον Μάρτιο. Σύμφωνα με δυτικό αξιωματούχο, ο Baradar δεν αντέδρασε καλά στις κολακείες του Karzai. Είπε πως δεν θα ξεχάσει ποτέ πως τα παιδιά του αναγκάστηκαν να ξεφύγουν από μια επιδρομή των αμερικανικών δυνάμεων. Έπρεπε να «τρέξουν ξυπόλητα μέσα από τα αγκάθια της ερήμου», γρύλισε στον πρώην Αφγανό πρόεδρο.
