Του Μιχάλη Ψύλου
Πανδημία, πόλεμος, κλιματική κρίση: «Η κοινωνία εμφανίζει συμπτώματα διαταραχής όπως αυτά του μετατραυματικού στρες» λέει ο Κλάους Χούρελμαν, ο διάσημος Γερμανός καθηγητής Δημόσιας Υγείας και Εκπαίδευσης στο Hertie School του Βερολίνου σε μια συνέντευξή του στην Tagesschau.
Η γερμανική εφημερίδα ζήτησε από τον 79χρόνο καθηγητή Χούρελμαν να εξηγήσει την παρατηρούμενη μεγάλη άνοδο του ακροδεξιού AfD, που εμφανίζεται πλέον στις δημοσκοπήσεις να είναι δεύτερο κόμμα στις προτιμήσεις των Γερμανών ψηφοφόρων. «Η πανδημία του κορωνοϊού έχει οδηγήσει σε σοβαρές αναταραχές στον κανονικό ρυθμό ζωής σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται να έχουν χάσει το βηματισμό τους, ότι είναι εκτός ελέγχου, εξαντλημένοι. Μπορεί να γίνει μια αναλογία με την κλινική εικόνα της διαταραχής μετατραυματικού στρες. Γιατί η πραγματική έκταση ενός τέτοιου βάρους γίνεται εμφανής μόνο όταν η κορύφωση της κρίσης είναι στην πραγματικότητα πίσω μας. Έχουμε να κάνουμε με έναν πληθυσμό που είναι ψυχικά πολύ πιεσμένος και πολύ καταπονημένος. Πραγματικά χρειάζεται ξεκούραση τώρα. Αντιθέτως, όμως, αντιμετωπίζει συνεχώς και άλλες κρίσεις: πληθωρισμός, ακρίβεια, αγωνία για το αύριο,ίσως ακόμη και την προσφυγική ροή.
Είναι η επόμενη υπερφόρτωση. Σε μια τέτοια κατάσταση, οι απλές απαντήσεις είναι ενδιαφέρουσες και για τα άτομα που δεν ανήκουν στο βασικό πελατολόγιο των ακροδεξιών εξτρεμιστών. Γιατί αυτές οι απλές απαντήσεις είναι ανακουφιστικές. Και το AfD προσφέρει τέτοιες απαντήσεις, οι οποίες φυσικά συχνά είναι και ακατάλληλες, ταυτόχρονα».
Ο Γερμανός καθηγητής που δίδαξε επί χρόνια στο πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ, λέει πώς η πολιτική πρέπει να αντιμετωπίσει αυτήν την κατανοητή ανασφάλεια και αποπροσανατολισμό του λαού. Και όχι μόνο ορθολογικά.
«Ο τραυματισμός είναι μια διαταραχή της διάθεσης που εκδηλώνεται σε άτομα που υποφέρουν από πολύ υψηλά επίπεδα στρες, αδυναμία και βαριά φορτία. Δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις της ζωής τους γιατί είναι εκτός ρυθμού. Είναι ένα αίσθημα αδυναμίας».
«Δεν μπορούμε να πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας»
Ποιες είναι όμως οι κοινωνικές συνέπειες της εξάντλησης του πληθυσμού; «Η αίσθηση ότι μπορούμε να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας, μπορούμε να το κάνουμε, έχει χαθεί. Δεν καταλαβαίνουμε πλέον τι συμβαίνει στην πραγματικότητα γιατί είναι πέρα από τις δικές μας δυνάμεις. Και μετά αναζητάς υποστήριξη και ανακούφιση – και μια θεωρία συνωμοσίας, για παράδειγμα. Μου δίνει ασφάλεια γιατί ξέρω ποιο είναι το πρόβλημα. Βρήκα την αιτία. Η CIA επινόησε τον κορωνοϊό, ξέρω τον ένοχο. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι ανθρωπογενής, επομένως δεν μπορώ να κάνω τίποτα γι’ αυτήν. Όλα αυτά βέβαια είναι ανοησίες… αλλά είναι απελευθερωτικοί μηχανισμοί γιατί ανακουφίζουν. Ο καθένας από εμάς ενεργοποιεί τέτοιους μηχανισμούς σε διαφορετικές καταστάσεις – όταν κυριαρχεί η αίσθηση ότι δεν έχω πλέον τον έλεγχο του εαυτού μου και της ζωής μου».
Με απλά λόγια; Ζούμε μια εξουθενωμένη δημοκρατία και η Ακροδεξιά επωφελείται από αυτή την κατάσταση. Οπως και η διαταραχή του μετατραυματικού στρες είναι ιάσιμη με το χρόνο, έτσι και στην κοινωνία απαιτείται χρόνος για να ανακτήσουμε τον έλεγχο της ζωής μας. «Για να το κάνω αυτό, πρέπει να καταλάβω το τραύμα που με γκρέμισε. Πρέπει να αναγνωρίσω ότι είναι μέρος της ζωής μου τώρα και πρέπει να ζήσω με αυτό. Είναι σημαντικό να μην μου θυμίζει συνεχώς το αίσθημα της αδυναμίας. Αυτό που χρειάζεται είναι μια ενθαρρυντική και ενδυναμωτική πολιτική, που να προσφέρει στους ανθρώπους αυτό που χρειάζονται επειγόντως: μια αίσθηση σκοπιμότητας, κατανοητότητας και σημασίας», λέει ο Χούρελμαν.
Αυτό θα ήταν ένα μήνυμα από τους πολιτικούς ότι παίρνουν στα σοβαρά τα αισθήματα αδυναμίας του πληθυσμού και κάνουν προτάσεις για να τα ξεπεράσει.
Ο Αμερικανό-ισραηλινός κοινωνιολόγος Άαρον Αντόνοφσκι είχε αναπτύξει μάλιστα την έννοια της salutogenesis. «Υγειογένεση, σε ελεύθερη μετάφραση, καθώς η λέξη προέρχεται από τη λατινική salus (υγεία) και την ελληνική γένεση (προέλευση). Ετσι salutogenesis θα μπορούσε να σημαίνει την προέλευση της υγείας. Η ιδέα του Αντόνοφσκι αναπτύχθηκε στο βιβλίο του, το 1979, «Health, Stress and Coping», σχετικά με το πώς οι άνθρωποι διαχειρίζονται και αντιμετωπίζουν το άγχος και ταυτόχρονα διατηρούν την υγεία και την ευημερία. Στο μοντέλο του ο διάσημος κοινωνιολόγος τόνιζε ότι πρέπει να δίνουμε έμφαση στους παράγοντες που βοηθούν στην παγκόσμια ευημερία. Να εστιάζουμε στη δημιουργία και διατήρηση της καλής υγείας, παρά στην αναζήτηση της αιτίας συγκεκριμένων ασθενειών. Ίσως αυτή η σκέψη να βοηθήσει και τους πολιτικούς μας να αντιμετωπίσουν την «εξουθενωμένη δημοκρατία» μας.
